بندر تاریخی سیراف با قدمتی بالغ بر دو هزار سال مهم‌ترین سند حاکمیت ایران در خلیج فارس است
در شرایطی که برخی کشورهای عربی در آن‌سوی آب‌ها برای تغییر نام و هویت خلیج فارس کارزار تشکیل داده‌اند، بندر سیراف، محکم‌ترین سند تاریخی مالکیت ایران بر این منطقه، در حال فروپاشی است و باستان‌شناسان هشدار داده‌اند که در صورت تداوم ساخت‌وسازها، این منطقه تاریخی نابود می‌شود و از بین رفتن آن نیز یک فاجعه تمام‌عیار است.
بندر سیراف در زمان اردشیر بابکان، پادشاه ساسانی و به فرمان او در سده سوم میلادی بنیان نهاده شد و به رونق جهانی دست یافت. اکنون نیز مهم‌ترین سند حاکمیت ایران در خلیج فارس محسوب می‌شود؛ با این حال، این منطقه تاریخی اکنون به‌دلیل ساخت‌وسازهای گسترده و غیرمجاز در آستانه نابودی است.
به گزارش خبرگزاری ایلنا، افزایش نرخ زمین در سیراف توسعه بی‌رویه مناطق مسکونی را در پی داشته و بیش از ۶۰ درصد عرصه محوطه‌های تاریخی این بندر را در چنبره ساخت‌وساز قرار داده است؛ ساخت‌وسازهایی که عمدتا هم بدون مجوز انجام می‌شوند.
پیش‌تر، مسئولان وزارت میراث‌فرهنگی اعلام کرده بودند که بیش از ۹۰ درصد حرایم بندر تاریخی سیراف در مالکیت افراد خصوصی قرار دارد.
محمد کنگانی، مدیر انجمن سیراف پارس، درباره وضعیت بحرانی این بندر گفت: «مردم سیراف با کمبود شدید زمین مواجه‌اند و برای حل این مشکل، به ثبت سندهای دست‌ساز اقدام می‌کنند. متاسفانه اداره ثبت اسناد نیز این سندهای غیرقانونی را برای مالکیت تپه‌های تاریخی به‌راحتی ثبت می‌کند.»
او تاکید کرد: «مشکل اصلی سیراف تامین زمین‌های معوض است. اگر سازمان منابع طبیعی و منطقه ویژه اقتصادی (انرژی پارس) زمین‌های جایگزین به مردم واگذار نکنند، تمامی تپه‌های تاریخی سیراف که بخشی از هویت، تاریخ و فرهنگ منطقه‌اند، برای همیشه از بین خواهد رفت.»
کنگانی با اشاره به اینکه بیش از ۶۰ درصد عرصه محوطه تاریخی سیراف در تصرف ساخت‌وسازهای مسکونی است، گفت که مشکل اصلی زمانی حل می‌شود که وزارت میراث‌فرهنگی، وزارت نفت، جهاد کشاورزی و منابع طبیعی به یک توافق مشخص برسند تا ساخت‌وساز در تپه‌ها و محوطه‌های تاریخی سیراف برای همیشه متوقف شود. در غیر این صورت، نه‌تنها ثبت جهانی سیراف محقق نخواهد شد، بلکه با نابودی آن، بزرگ‌ترین سند تاریخی حاکمیت ایران بر خلیج فارس نیز از دست خواهد رفت.
محمداسماعیل اسماعیلی جلودار، باستان‌شناس و سرپرست سه فصل کاوش‌های باستانی سیراف، نیز درباره وضعیت این بندر تاریخی گفت: «۵۰ درصد محدوده شهری سیراف دارای آثار تاریخی ثبت‌شده در فهرست ملی است، اما سال‌های اخیر در حدود ۷۰ درصد این محدوده ساخت‌وساز شده است. در واقع، سیراف تقریبا نابود شده است و هیچ‌کس برای نجات این منطقه اقدامی نمی‌کند.»
او افزود: «کافی است نقشه سیراف را در ۲۰ سال گذشته بررسی کنید؛ با مقایسه سال‌به‌سال، به‌وضوح می‌توان گسترش ساخت‌وسازها را مشاهده کرد، آن هم در شرایطی که محوطه‌های تاریخی ثبت و حریم آن‌ها ابلاغ شده است.»
اسماعیلی جلودار با انتقاد از عملکرد نهادهای مسئول گفت: «شهرداری در پاسخ به اعتراض‌ها، اعلام می‌کند که این موضوع به ما ارتباطی ندارد. برخی نیز با پرداخت جریمه به شهرداری، به ساخت‌وساز ادامه می‌دهند و حتی خدماتی مانند آب و برق هم دریافت می‌کنند.»
این باستان‌شناس که در حوزه خلیج فارس تخصص دارد، آنچه را در سیراف رخ داده است، یک «فاجعه تمام‌عیار» و «نماد نابودی یک بندر بزرگ پارسی» توصیف کرد و گفت این بندر که به لطف کاوش‌های باستان‌شناسی در سطح بین‌المللی شناخته شده است، قابلیت تبدیل شدن به یکی از مهم‌ترین سایت‌های گردشگری ایران را دارد.
اسماعیلی جلودار تاکید کرد: «بندر باستانی سیراف علاوه بر ثبت در فهرست آثار ملی کشور، دارای عرصه و حریم مصوب و ابلاغ‌شده است. با این حال، به دلیل حضور شرکت‌های نفت و گاز و افزایش قیمت زمین، همچنان پیشروی ساخت‌وسازها در این منطقه را شاهدیم، بدون آنکه ضوابط بازدارنده میراث فرهنگی رعایت شود.»
به گفته این باستان‌شناس، مسئولان دولتی بارها اعلام کرده‌اند که قرار است زمین‌های معوض به مردم داده شود تا هم مشکل آن‌ها حل و هم محوطه‌های تاریخی حفظ شود، اما تاکنون هیچ اقدام عملی صورت نگرفته است.
بندر تاریخی سیراف در استان بوشهر و در کرانه خلیج فارس، بین شهرهای کنگان و عسلویه قرار دارد. این بندر را که امروزه بخشی از شهرستان کنگان محسوب می‌شود، مهم‌ترین سند حاکمیت ایران بر خلیج فارس می‌دانند، زیرا قدمتی بالغ بر دو هزار سال دارد و از دوران ساسانیان تا قرون اولیه اسلامی یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری، اقتصادی و دریانوردی ایران در خلیج فارس بوده است.
طبق اسناد تاریخی، این بندر در دوران باستان از آنچه امروز است، بزرگ‌تر بود اما زمین‌لرزه، فرسایش خاک و پیشروی دریا بخش‌هایی از آن را تخریب کرد یا زیر آب برد.
این بندر در دوران ساسانیان و اوایل اسلام یکی از اصلی‌ترین مراکز تبادل کالا بین ایران، هند، چین، آفریقا، و اروپا بود. کشتی‌های ایرانی از سیراف به بندرهای مهمی مانند بصره، عدن، زنگبار، سریلانکا، گوانگ‌ژو (چین) و حتی روم شرقی سفر می‌کردند. برخی مورخان و جهانگردان مشهور از جمله ابن‌حوقل و مارکوپولو هم از سیراف به‌عنوان بندر ایرانی و تحت حکومت ایران یاد کرده‌اند.
آثار به‌جامانده از اسکله‌های سنگی، خانه‌های بازرگانان، گورستان‌های صخره‌ای و کارگاه‌های صنعتی نیز ثابت می‌کند که سیراف نه‌تنها یک بندر تجاری، بلکه مرکز مدیریت و حکمرانی دریایی ایران در منطقه بوده است.