متن سنگ‌نوشته نشان می‌دهد که مفاهیمی مانند دانایی و خردورزی، پیشگام اندیشه‌های اخلاقی در دوره ساسانی بوده‌اند
ابوالحسن اتابکی، پژوهشگر باستان‌شناس، از شناسایی و خوانش یک کتیبه منتسب به دوره ساسانی در نقش رستم خبر داد و گفت که متن این سنگ‌نوشته نویافته شامل اندرزی کوتاه به خط پهلوی کتابی است که در یک سطر به‌صورت افقی بر تخته‌سنگ‌های هموار بر فراز کوهستان نقش بسته است.
موضوع این اندرز «تقابل و هماوردی میان دو نیروی هوشیاری و دانایی» است؛ به این معنا که دیدگاه نویسنده آن «تنها راه هماوردی با انسان هشیار و بیدارتَن، داشتن قدرت دانایی است».
به گزارش خبرگزاری ایسنا و به نقل از اتابکی، این کتیبه سال ۱۳۹۸، طی سلسله بازدیدهایی در ارتفاعات نقش رستم کشف شد. پژوهشگران این کتیبه را یکی از «زیباترین» سنگ‌نوشته‌های پهلوی توصیف کرده‌اند، زیرا کاتبی زبردست و خوشنویس آن را حکاکی کرده است.
به گفته این باستان‌شناس، «متن سنگ‌نوشته نشان می‌دهد که مفاهیمی مانند دانایی و خردورزی پیشگام اندیشه‌های اخلاقی در دوره ساسانی بوده‌اند. چنانکه با تکیه بر همین دانایی و خردورزی، مردمان می‌توانستند در آزمون‌های دشوار، راه درست را انتخاب کنند».
اتابکی در ادامه افزود: «دانایی و خرد که به معنای درک و فهم است، در ایران باستان معیاری برای سنجش میان نیکی و بدی به شمار می‌رفته و گاه فراتر از آن، در جامعه ایرانی جلوه یافته و ستایش شده است.»
نویسنده کتاب‌های «پاسارگاد»، «شهر کوروش» و «مدیریت جهانی هخامنشی» به اهمیت ستایش دانایی و خرد در متونی مانند مینوی خرد، اندرز بزرگمهر، کارنامه اردشیر بابکان، اندرز بهزاد پیروز فرخ، بهمن‌نامه و اندرز آذرفرنبغ اشاره کرد و افزود که تمامی این موارد نشان از اهمیت این مفاهیم اخلاقی در جامعه آن دوران دارد.
اتابکی همچنین گفت: «این تاکید بر دانایی و خردورزی در فرهنگ اوستایی ریشه دارد که در آن، اهورامزدا خود سرچشمه دانایی و خردمندی است. این تفکر تا چندین سده پس از اسلام نیز در شعر شاعران ایرانی، به‌ویژه در شاهنامه فردوسی، بازتاب یافته است: تو چیزی مدان کز خرد برتر است/ خرد بر همه نیکویی‌ها سر است.»
او در ادامه اهمیت و جایگاه محوطه باستانی نقش رستم را یادآور شد و افزود: «داریوش بزرگ، اردشیر بابکان و شاپور اول ساسانی اعلامیه‌های سیاسی، مذهبی و تبلیغاتی خود را بر دیواره صخره‌های نقش رستم و کعبه زرتشت برای آیندگان به نگارش درآورده‌اند. نجیب‌زادگان و پارسایان قلعه نقش رستم و شهر استخر هم با توجه به تقدس کوهستان، به کمک کاتبان محلی، اندیشه‌هایشان را در جملاتی کوتاه بر تخته‌سنگ‌ها ثبت کرده‌اند.»
به گفته او، «بخشی از این کتیبه‌ها پند و اندرزهایی است که مفاهیم اخلاقی گوناگونی را در برمی‌گیرند. برخی از آن‌ها به ساخت‌وسازهای فراز کوهستان اشاره دارند و برخی دیگر، جملاتی دعایی‌اند که به آرمان‌ها و آرزوهای فردی پرداخته‌اند».
مجموعه باستانی نقش رستم در شمال شهرستان مرودشت استان فارس قرار دارد و یادگاری به‌جامانده از سه دوره تاریخی عیلامیان، هخامنشیان و ساسانیان است که قدمت آن به حدود ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد. این محوطه تاریخی آرامگاه تعدادی از پادشاهان هخامنشی، سنگ‌نگاره‌های متعلق به دوران ساسانیان، کعبه زرتشت و دیگر آثار ارزشمند را در خود جای داده است.
این اثر جهانی اکنون با تهدیدهای متعددی از جمله فرسایش طبیعی ناشی از باد، باران‌های اسیدی، تغییرات اقلیمی، رشد گیاهان در شکاف سنگ‌ها و فرونشست زمین روبرو است. با این حال، علاوه بر عوامل طبیعی، عوامل انسانی نیز نقش رستم را در معرض خطر قرار داده‌اند. حفاری غیرمجاز قاچاقچیان آثار تاریخی، گردشگری ناپایدار، فقدان اراده جدی برای محافظت، نبود بودجه کافی، مرمت‌های غیراصولی و ساخت‌وسازهای غیرمجاز در نزدیکی این محوطه آسیب‌های جبران‌ناپذیری به آن وارد کرده است.