ایران وایر
روز سهشنبه ۲۴تیرماه۱۴۰۴، شماری از مقامات ارشد دولتی و حکومتی بهعنوان اعضای «شورای عالی فضای مجازی» که ریاست آن را «مسعود پزشکیان» برعهده دارد طرح ارایه «اینترنت طبقاتی و ملی» را تصویب کردند.
طرحی پر از حاشیه که ایجاد زیرساختهای آن، از دوران ریاست جمهوری «حسن روحانی» و سیطره وزیر جوانش بر وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات آغاز شد.
مسعود پزشکیان در دوران فعالیت انتخاباتی خود با وعده «اینترنت جهانی و آزاد» برای همه مردم و رفع فیلترها موفق شد شمار زیادی از ایرانیان بهخصوص اصلاحطلبان را با خود همراه کند. شواهد اما نشان میدهد این وعده هم با تصویب طرح تازه پوچ از آب درآمده است.
***
۲۵تیر۱۴۰۴، بعد از آنکه بسیاری از رسانهها خبر دادند که اینترنت آزاد و جهانی قرار است تنها برای افرادی خاص در دسترس قرار بگیرد و مردم عادی بناست امور خود را با «اینترنت ملی» بگذرانند، مقامات دولت همه آنچه در رسانهها نوشته شده بود را تکذیب کردند.
«فاطمه مهاجرانی»، سخنگوی دولت با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی «ایکس»، اخبار منتشر شده درباره اینترنت طبقاتی را «غلط» خواند و نوشت: «دولت بر اینترنت آزاد، فراگیر و باکیفیت برای همه مردم تاکید دارد. مصوبه روز سهشنبه ۲۴تیرماه۱۴۰۴ شورای عالی فضای مجازی هیچ ارتباطی با محدودسازی اینترنت ندارد.»
این اظهارات از سوی خانم مهاجرانی در حالی مطرح میشود که او در جریان نشست خبری روز ۲۴تیر۱۴۰۴ خود اعلام کرده بود: «طبیعتا اگر خبرنگاری نیاز دارد اینترنت او اینترنت آزادتری باشد باید به او داد. امور را نمیتوانیم متوقف کنیم تا موضوعات اساسیمان حل شود.»
اظهار نظری که واکنش بسیاری از اهالی رسانه و کنشگران فضای مجازی را به دنبال داشت.
«اینترنت طبقاتی» چیست و چرا مخرب است؟
«اینترنت طبقاتی» به معنای دسترسی گروههای خاص، با مجوز جمهوری اسلامی به سطحی از اینترنت است که مردم عادی به آن دسترسی ندارند. نخستینبار در جریان اعتراضات آبان ۱۳۹۸ در حالیکه ایران روزها در خاموشی مطلق فرو رفته بود، «محمدجواد آذری جهرمی»، کارشناس سابق وزارت اطلاعات و «وزیر جوان» دولت روحانی دسترسی به اینترنت بدون فیلتر را برای برخی روزنامهنگاران نزدیک به دولت، فراهم کرد.
«امیر رشیدی»، محقق امنیت شبکه در گفتوگو با ایرانوایر بر مخرب بودن این طرح تاکید میکند و میگوید: «چنین طرحی یادآور چیزهاییست که در کتاب درخشان “قلعه حیوانات” جرج اورول همه ما خواندهایم. این که همه برابرند اما بعضیها برابرترند. این طرحها تولید رانت و فساد میکند و به وضوح ناقض حق دسترسی به اینترنت به حساب میآید و شرایط تبعیضآمیز در جامعه را به سطح دیگری یعنی در فضای مجازی گسترش میدهد.»
این متخصص امنیت شبکه بر اینکه همین اینترنت طبقاتی هم در واقع اینترنت آزاد نیست تاکید دارد و میگوید: «جمهوری اسلامی از سویی اینترنت را برای مردم عادی ملی یا فیلتر میکند از سوی دیگر به نزدیکان خودش میگوید این سانسور شده اما به جای فیلترشکنهای بقیه بیاید من خودم یک ابزاری در اختیار شما قرار میدهم که از آن برای دور زدن سد سانسوری که خودم ایجاد کردهام استفاده کنید. این به معنای کنترل همهجانبه هم بر بازار فیلترشکنها است و هم کنترل و نظارت بر اینکه کسانی که دارند سانسور را دور میزنند، دقیقا چه کسانی هستند و دارند چهکار میکنند.»
«سیامک آرام»، پژوهشگر و مدرس تحلیل داده نیز اینترنت طبقاتی را ناقض حقوق بنیادین بشر در جامعه امروز میداند و به ایرانوایر میگوید: «این البته چیز تازهای نیست و در بُرهههای مختلف و دولتهای دیگر در جمهوری اسلامی به نامهای دیگری به اجرا گذاشته شده است. همین الان هم یک سری نهادهای دولتی، نظامی و امنیتی از سطحی از اینترنت برخوردارند که مردم عادی به آن دسترسی ندارند ولی الان احتمال آلوده شدن بخشی از جامعه به رانت و فساد بیشتر از پیش است.»
به گفته سیامک آرام یکی از بزرگترین مشکلات و فجایعی که این طرح رقم میزند، تشدید شکاف اقتصادی در ایران است: «با تصویب این طرح یک عده میتوانند فعالیتهای اقتصادی و پولی خود را انجام دهند اما عدهای که از این امکان بیبهرهاند امور اقتصادیشان پیش نخواهد رفت و این حتی ممکن است به نابودی کسب و کارهای آنلاین بعضی از شهروندان بیانجامد. دولت احتمالا با گذر زمان، امکان خرید و فروش این دسترسیها را هم فراهم میکند و این در تازهای باز خواهد کرد به رانت و فساد.»
لکههای سیاه بر کارنامه بهرهمندان از اینترنت طبقاتی
در همان روزها که سرکوب گسترده شهروندان در سراسر کشور با قطع کامل اینترنت بهروی شهروندان با شدت در حال اجرا بود، چهرههای بهرهمند از اینترنت رانتی و طبقاتی در شبکههای اجتماعی، بهخصوص توییتر، روایت جمهوری اسلامی از اعتراضات را بازنشر کردند. روایتهایی مانند «غارت فروشگاهها» بهدست معترضان یا استفاده از عبارتهایی همچون «شورش گرسنگان» و تقلیل اعتراضات شهروندان به موضوعات مرتبط با معیشت و فقر.
اندک زمانی بعد، در دیماه ۱۳۹۸ بعد از ساقط شدن هواپیمای اوکراینی با دو موشک سپاه بر فراز آسمان تهران، یکبار دیگر بهرهمندان از رانت اینترنت آزاد روایتهای حکومتی از چرایی و چگونگی کشته شدن ۱۷۶مسافر بیگناه این پرواز را تکرار کردند.
حالا بعد از جنگ ۱۲روزه اسراییل و ایران، در شرایطی که کسبوکارهای اینترنتی در رکود کاملاند، زیرساختهای بانکی و مالی بهدلیل آسیبهای ناشی از جنگ هنوز بهشکل عادی بازنگشته و اختلال جیپیاس امان شهروندان پیاده و سواره را بریده، طرحی تازه برای بهرهبردن از این رانت تصویب شده است.
مصوبه جدید قرار است چه کند؟
بر اساس گزارشهای منتشر شده در رسانههای ایران اعضای شورای عالی فضای مجازی که به ریاست مسعود پزشکیان برگزار شد، به اتفاق آرا «آییننامه اجرایی کمیته تسهیل فعالیت کسبوکارهای دیجیتال» را تصویب کرده است.
فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت پزشکیان، ادعا کرده است هدف از تصویب این مصوبه «تسهیل فعالیت کسبوکارهای اقتصاد دیجیتال در حوزههای پولیـمالی، بانک، بیمه، حملونقل» است. این شکل از اینترنت همچنین به گفته او قرار است «به نفع کارآفرینی و ارایه خدمات بهتر برای مردم» در اختیار گروههای خاص قرار بگیرد.
همزمان «امیر سیاح»، سرپرست معاونت اقتصادی و تنظیم مقررات مرکز ملی فضای مجازی، اولین گام در اجرای اینترنت طبقاتی «برای گروههایی مانند خبرنگاران و فعالان کسبوکارهای آنلاین» را «بازگشایی آیپی برخی کسبوکارها» دانسته و مدعی شده است که «اینترنت تفکیکی با هدف حمایت از رشد اقتصاد دیجیتال» اجرا خواهد شد.
با اینهمه، بهنظر میرسد تلاش برای محدود کردن گردش آزاد اطلاعات در ایران با استفاده از برقراری «اینترنت ملی» بهشکل دایمی برای سایر شهروندان نیز، در دستور کار است.
معاون اول رییس دولت چهاردهم جمهوری اسلامی، امروز چهارشنبه ۲۵تیر۱۴۰۴ تاکید کرده است که «هر چه سریعتر باید به مرحله ارایه خدمات از طریق شبکه ملی اطلاعات برسیم.»
«محمدرضا عارف»، مدعی شده است: «باید به کاربران داخلی اطمینان بدهیم که شبکه ملی اطلاعات تقاضای آنها را در یک فضای امن تامین میکند. جنگ رخداده در آن ۱۲روز، جنگ فناوریها و جنگ نرم بود. بنابراین لازم است ما بهطور جدی عملکردمان را در این حوزه آسیبشناسی کنیم.»
اینترنت ملی که مقدمات اجرای آن در دوران ریاست جمهوری «محمود احمدینژاد» در دستور کار قرار گرفت تاکنون چند بار به صورت آزمایشی در بزنگاههای حساس به اجرا درآمده است. در آخرین مورد همزمان با جنگ ۱۲روزه جمهوری اسلامی با اسراییل برای بیش از سه روز اینترنت جهانی در ایران قطع و همه چیز بر بستر اینترنت ملی فعال بود.
«خبرنگاران یا خبربیاران»؛ مساله این است!
با اعلام رسمی بهرهمندی گروههای خاص از اینترنت طبقاتی و بدون داشتن محدودیت، بسیاری از کنشگران و روزنامهنگاران به این موضوع واکنش نشان دادند. مخالفان این طرح میگویند «آزادی اینترنت» و «رفع فیلترینگ» از اصلیترین شعارهای انتخاباتی مسعود پزشکیان در زمان تبلیغات انتخابات بوده و به همین شیوه بسیاری از شهروندان را با خود همراه کرده است.
شماری از مخالفان این طرح، علاوه بر اعلام مخالفت با اجرای این طرح از اصلاحطلبان نیز انتقاد میکنند و میگویند این طیف «تا آخرین دقایق مدعی بودند با اینترنت طبقاتی مخالفند» اما حالا که طرح تصویب شده در حال درست کردن بستری هستند که در آن «هر کس دنبال منافع شخصی باشد و نه منافع عمومی». شماری از منتقدان بر این باورند «همانهایی که ملت را از رئیسی و جلیلی میترساندند»، اکنون «با وقاحت از اینترنت داخلی دفاع میکنند.»
«وحید فرید»، برنامهنویس و پژوهشگر حوزه اینترنت ساکن ایران، در همین راستا در حساب کاربری خود در «ایکس» نوشت: «حالا که بحث اینترنت طبقاتی جدی شده و دولت در تلاش است تا این تبعیض را جاری و عموم را از اینترنت محروم کند، جا دارد یادآوری کنم که ما تاکنون دو دوره قطعی کامل اینترنت داشتیم که هردو در دولتهای اصلاحطلبان بود (آبان ۱۳۹۸ و جنگ ۱۲روزه)؛ یعنی دولت اصولگرا در اوج اعتراضات ۱۴۰۱ هم اینترنت را بهطور سراسری قطع نکرده بود.»
«پژمان موسوی»، خبرنگار ساکن ایران نیز در واکنش به اظهارات محمدرضا عارف در مورد راهاندازی اینترنت ملی نوشت: «با وقاحت از اینترنت داخلی دفاع میکنند همانها که ملت را از رئیسی و جلیلی میترساندند.»
او همچنین در پستی دیگر در ایکس با اشاره به وعده اینترنت آزاد برای «خبرنگاران» نوشت: « بنویسید اینترنت آزاد برای خبربیارها! خبرنگار اگر خبرنگار باشد و روزنامهنگار اگر روزنامهنگار، مطمئن باشید نه خودش اینترنت طبقاتی را قبول خواهد کرد نه اساسا حاکمیت به او اینترنت آزاد خواهد داد… استقلال و شرافت، بها دارد.»
«نیما اکبرپور»، روزنامهنگار در حوزه فناوری و یکی دیگر از مخالفان این طرح، در ایکس نوشت: «قصابان اینترنت مشغول کارند!»
«مهدی یراحی»، خواننده معترض و منتقد رویکرد حاکمیت که بارها بهدلیل واکنش به مسایل اجتماعی ممنوعالکار شده است در حساب ایکس خود نوشت: «اینترنت طبقاتی جایزه پزشکیان است به حامیانش. رانتی دیجیتالی به پاس پشتیبانی از رییسجمهوری صوری.»
یکی از کاربران توییتر، مردمان عادی ایران را با ساکنان طبقه ۳۳۳ در فیلم «پلتفرم (The Platform)» مقایسه کرده و نوشته است: «ما مردم عادی همه ساکن طبقه ۳۳۳ هستیم، پایینترین طبقه. قرار نیست به ما غذایی برسد.»
کاربر دیگری نیز با اشاره به قاعده «جبر و اختیار» نوشته است: «فیلترینگ به ما تحمیل شد، ولی اینترنت طبقاتی را باید درخواست بدهید تا از آن استفاده کنید. در اولی قربانی ظلم بودی در دومی یاور ظلم و بین این دو تفاوت بسیار است.»
بسیاری از مخالفان این طرح بر مساله فاصله میان مردم و «رانتبگیرها» اشاره کرده و نوشتهاند استفادهکنندگان از این نوع اینترنت راهشان را از مردم جدا کردهاند.
«شهابالدین حسینی»، پژوهشگر حوزه اینترنت که سال ۱۴۰۱ به جرم تسهیل دسترسی مردم به اینترنت آزاد و ساخت فیلترشکن بازداشت شده بود و در توییتر با نام کاربری «سگارو» فعالیت میکرد، دقایقی بعد از انتشار خبر رای مثبت اعضای دولت پزشکیان به اجرای اینترنت طبقاتی و ملی، در ایکس نوشت: «از این به بعد با هر کسی اینترنت طبقاتی میگیره، نه هموطنیم و نه همراه. ما خیلی وقته ازتون جدا شدیم؛ در فکر، در نگاه به آزادی، در معنی وطن، ولی از امروز دیگه حتی در درد هم باهاتون شریک نیستیم. وای به روزی که بخواد از ما انتظار همدلی داشته باشید.»