پروفسور داود غلام آزاد(*)
داوود غلام آزاد
ترجمه از آلمانی با کمک هوش مصنوعی
مقایسهٔ بیانیهٔ ۱۷ کنشگر سرشناس و پیشنهاد میرحسین موسوی
۱. مقدمه: چرا این تمایز مهم است
در گفتمان امروز دربارهٔ گذار دموکراتیک در ایران، مفهوم «رفراندوم» به واژهای کلیدی بدل شده است. اما هر فراخوانی برای برگزاری رفراندوم، به یک معنای سیاسی واحد اشاره ندارد. دو بیانیهٔ مهم – یکی از سوی ۱۷ چهرهٔ سرشناس سیاسی و مدنی، و دیگری از سوی میرحسین موسوی – اغلب با یکدیگر اشتباه گرفته میشوند یا به اشتباه یکی فرض میگردند. در حالی که این دو بیانیه از نظر راهبرد، زمینهٔ نمادین و اهداف بنیادین، کاملاً متفاوتاند. فهم این تفاوت، پیششرط داوری سیاسی و جهتگیری دموکراتیک است.
۲. وجوه اشتراک دو بیانیه
– هر دو بر حق تعیین سرنوشت ملت ایران تأکید دارند
– هر دو خواستار تشکیل مجلس مؤسسان بر اساس ارادهٔ مردماند
– هر دو با جنگ، خشونت و مداخلهٔ بیگانگان مخالفاند
– هر دو نقش کنشگری و عاملیت مردم را در فرایند تحول سیاسی تعیینکننده میدانند
۳. بیانیهٔ ۱۷ شخصیت سرشناس: خودبنیادی پس از فروپاشی
در این بیانیه، رفراندوم نه بهمثابهٔ ابزاری در درون نظم موجود، بلکه بهعنوان گامی مشروع در پی فروپاشی دیکتاتوری مطرح شده است. رژیم، نه شریک گفتوگو، بلکه مانعی در برابر آزادی مردم تلقی میشود.
۴. بیانیهٔ میرحسین موسوی: شکاف درونی و عبور نمادین
موسوی با لحنی هشدارآمیز و از جایگاه فردی درونسیستمی، از حاکمان میخواهد که با پذیرش خطاها، راهی برای احیای مشروعیت و بازسازی کشور بگشایند. او نه خواستار حفظ نظام، بلکه خواستار بازنگری بنیادین در ساختار آن است.
۵. تمایز راهبردی و نمادین دو رویکرد
یکسان پنداشتن دو طرح به دلیل اشتراک لفظی در کلماتی همچون «رفراندوم» یا «مجلس مؤسسان» خطرناک است. در حالی که بیانیهٔ ۱۷ نفر، ساختار موجود را بهطور کامل رد میکند و راهحل را در عبور کامل و ساختزدایی از نظام فعلی میبیند، موسوی میکوشد تا از درون نظم، راهی به سوی گسست و بازسازی بگشاید.
۶. نتیجهگیری: داوری دموکراتیک نیازمند تفکیک است
بازسازی دموکراتیک، از توانایی در تمایزگذاری و پرهیز از سادهسازی آغاز میشود. این که چه کسی، با چه نیتی، در چه زمینهای و با چه مخاطبی سخن میگوید، تعیینکنندهٔ معنای سیاسی هر بیانیه است. کسانی که میخواهند آیندهای دموکراتیک بسازند، باید نخست بیاموزند که از سردرگمی نمادین عبور کرده و وارد عرصهٔ گفتوگوی روشن، دقیق و مسئولانه شوند.
📘 واژهنامه
حق تعیین سرنوشت: حق مردم برای انتخاب نظام سیاسی خود
مجلس مؤسسان: نهاد منتخب مردم برای تدوین قانون اساسی جدید
مشروعیت نمادین: پذیرش عمومی و اخلاقی یک نظام سیاسی
گذار دموکراتیک: انتقال تدریجی یا ناگهانی از دیکتاتوری به دموکراسی
گسست نمادین: شکاف در معنا و مشروعیت، بدون درگیری نظامی یا سیاسی فوری
(*) داود غلام آزاد پروفسور باز نشسته رشته جامعه شناسی در دانشگاه هانوفر آلمان است. از ایشان نوشته ها و کتب متعددی در زمینه مشکلات دموکراسی در ایران موجود میباشد.
متن آلمانی نوشته:
Zwei Wege zur Selbstbestimmung
Die Erklärung der 17 Persönlichkeiten und Mir-Hossein Mousavis Vorschlag im Vergleich
In der gegenwärtigen iranischen Debatte über demokratische Übergangswege ist der Begriff „Referendum“ in den Mittelpunkt gerückt. Doch nicht jede Forderung nach einem Referendum zielt auf denselben politischen Rahmen. Zwei prominente Aufrufe – einer von 17 bekannten Persönlichkeiten und einer von Mir-Hossein Mousavi – werden häufig verwechselt oder sogar gleichgesetzt. Dabei handelt es sich um zwei sehr unterschiedliche strategische und symbolische Projekte. Diese Differenz zu verstehen, ist eine Voraussetzung für politische Urteilskraft und demokratische Orientierung.
۱. Was beide Vorschläge gemeinsam haben
– Forderung nach einem Referendum zur Verwirklichung des Rechts auf Selbstbestimmung
– Einberufung einer konstituierenden Nationalversammlung
– Ablehnung von Gewalt – ob durch das Regime oder ausländische Akteure
– Betonung der aktiven Rolle des Volkes als Träger der politischen Erneuerung
۲. Die Erklärung der 17 Persönlichkeiten: Selbstermächtigung nach dem Sturz
Diese Erklärung fordert ein Referendum nicht als innerstaatliche Reformmaßnahme, sondern als legitimen Schritt nach dem Ende der bestehenden Diktatur. Das Regime wird nicht als Partner, sondern als Hindernis gesehen. Die politische Logik ist Widerstand und Selbstorganisation – das Volk handelt souverän.
۳. Die Erklärung von Mir-Hossein Mousavi: Der innere Bruch
Mousavis Erklärung enthält eine fundamentale Kritik am System, ohne es offen zu stürzen. Er spricht das Regime direkt an, fordert Selbstkorrektur und ein Referendum als letzten Weg zur Rettung vor einem vollständigen Zusammenbruch.
۴. Der Unterschied: Strategischer Bruch vs. prophetische Überschreitung
|
Aspekt |
Erklärung der 17 |
Mousavi-Erklärung |
Legitimitätsbasis |
Form des Bruchs |
|
Adressat |
Zivilgesellschaft & Exil |
Regime & nationale Öffentlichkeit |
|
|
|
Zeitpunkt Referendum |
nach dem Umbruch |
innerhalb bestehender Ordnung |
|
|
|
Strategie |
Widerstand, Selbstermächtigung |
Warnung, moralischer Appell |
Souveränität des Volkes |
offen vs. symbolisch |
۵. Warum beide Ansätze nicht verwechselt werden dürfen
Trotz ähnlicher Begriffe wie ‘Referendum’ oder ‘Verfassungsversammlung’ unterscheiden sich die Erklärungen grundlegend. Die 17 Persönlichkeiten fordern eine klare Abkehr vom Regime. Mousavi versucht, durch innere Kritik eine Öffnung herbeizuführen. Beide haben demokratisches Potenzial – aber auf unterschiedlichen Ebenen.
۶. Fazit: Demokratische Urteilskraft braucht Differenzierung
Demokratische Erneuerung beginnt mit der Fähigkeit, symbolische Unterschiede zu erkennen. Wer spricht, zu wem und mit welcher Absicht – das ist entscheidend für politische Orientierung. Eine differenzierende Debatte ist der erste Schritt aus der symbolischen Krise.