گرچه اینترنت در همه جای دنیا به عنوانی ابزاری قدرتمند، جز جداییناپذیر دنیای امروز شده است اما در ایران شرایط اقتصادی بد و فرصتهای شغلی محدود باعث شده شمار افرادی که به کسبوکارهای آنلاین روی آوردهاند بسیار زیاد باشد.
بااینحال با هر تغییری در شرایط سیاسی کشور، دسترسی به اینترنت سختتر از قبل میشود، از شبکههای اجتماعی گرفته تا قطعی برق که بر روی دسترسی به اینترنت نیز تاثیرگذار است؛ اما اگر اینترنت نباشد چه؟ چه بلایی سر کسبوکارها و شرایط اقتصادی مردم میآید؟
بررسیهای ایرانوایر نشان میدهد که سرعت اینترنت بعد از جنگ دوازدهروزه در ایران کاهشیافته و همچنان به شکل قبل بازنگشته است. علاوه بر این، با قطعی برق، آنتن گوشیها هم از سرویس خارج میشود.
***
«سما» بیستساله و دانشجوی دانشگاه آزاد گیلان است. او در اینستاگرام به شکل آنلاین فروش لوازمآرایشی دارد و از این راه کمکهزینهای برای دانشگاهش جفتوجور میکند. مشکلات اینترنت وضعیت سما را مثل هزاران نفر دیگر تحت تاثیر قرار داده. او میگوید: «یک سال طول کشید که صفحه اینستاگرامم طرفدار پیدا کند مشتری داشته باشم و به فروش محصول برسم. امسال قبل از جنگ فروشم رسیده بود به ماهی پانزده میلیون تومان. حالا برق که قطع میشود، آنتنها میپرد. در نتیجه دسترسی به وایفای و اینترنت گوشی امکانپذیر نیست. با این وضعیت نمیتوانم هزینه ثبتنام دانشگاهم را جور کنم.»
«فاطمه»، زنی سیوپنجساله و ساکن آستاراست. او با فروش غذاها و ترشیهای سنتی گیلانی سالهاست که امرارمعاش میکند. قبلترها بیشتر در بازارچه محلی اما حالا از طریق اینستاگرام مشتریهایی از شهرهای مختلف دارد. او میگوید با قطعیهای مکرر برق و اینترنت هر دو گروه مشتریانش را ازدستداده است. «یخچال مغازهام از کار افتاد و تمام مواد اولیهام فاسد شدند. هزینه تعمیرش بالاست و نمیدانم چطور جبران کنم. از طرفی، اینترنت ضعیف و قطعی آنتنها باعث شده تا مشتریها نتوانند بهراحتی سفارش بدهند. اینستاگرام تنها راه ارتباط با مشتریهای شهرهای دیگر است، ولی حالا با این اینترنت خراب، مشتریها نمیتوانند سفارش ثبت کنند. انگار کسبوکارم قفلشده.»
کسبوکارهای عمده هم از این قاعده مستثنا نیستند. دسترسی از طریق تلگرام و واتساپ راهی ارزان و سریع برای فروش و اعلام قیمت روز اجناس است. یکی از عمدهفروشان خواروبار گیلان به ایرانوایر میگوید: «من هرروز صبح باید قیمت محصولاتم را در گروههای تلگرامی و واتساپ اعلام کنم و بعد آنها برای سفارش تماس میگیرند. از وقتی اینترنت مشکل پیداکرده، دسترسی خریداران به گروههای تلگرامی محدودشده. کابل تلفن فروشگاه را دو ماه است دزدیدهاند و در نتیجه وایفای و تلفن دفتر قطع است. از طرفی با قطعی برق آنتنها هم قطع میشوند. روزی یک ساعت طول میکشد تا فیلترشکنهای مختلف را امتحان کنم تا وصل شوم، ولی با قطعی آنتن دیگر نمیتوانم کاری کنم. برگشتهایم به عهد قدیم، باید یکییکی زنگ بزنم و یا اساماس بدهم. به همهشان هم نمیرسم… وضعیت عجیبی شده.»
شرکتهای خدماتی مانند پیشخوانهای دولت نیز جز مشاغل آسیبدیده هستند. مسوول پیشخوان یکی از روستاهای حومه رشت به ایرانوایر میگوید: «وبسایتهای داخلی مشکلی ندارند. میتوانیم وصل شویم. بیشتر مشکل وقتی است که برق قطع میشود. مشتری حوصلهٔ منتظر ماندن در این گرما را ندارد. در نتیجه منتظر نمیماند و کار از دست میرود.»
کسبوکارهای اینترنتی مانند گیمنتها و کافینتها نیز که به شکل مستقیم با اینترنت سروکار دارند، وضعیت دشواری دارند. مسئول یکی از گیمنتهای مشهور رشت میگوید: «مغازهٔ من زیرزمین است. کولر خاموش باشد، نمیشود آنجا نفس کشید. برق نباشد، کار ما تمام است. آنقدر برق قطع و وصل میشود که چند روز پیش نزدیک بود کل مغازه از اتصالی آتش بگیرد. شانس آوردم که زود متوجه شدم. بعد هم اگر برق باشد، گیمنت اسمش رویش است باید اینترنت خوب داشته باشم که بچهها بتوانند بدون مشکل بازی کنند. اینطوری پیش برود، باید در مغازه را تخته کنم.»
در کنار مشکلاتی که برای کسبوکارها ایجادشده است، روشهای ناامن برای برقراری ارتباط با جهان آزاد برای ایرانیان دردسرساز شده است. پروکسیها و فیلترشکنهایی که علاوه بر دریافت هزینههای مالی، امکان دسترسی به اطلاعات شخصی افراد را نیز فراهم میکند. «مریم» از معلمان استان گیلان است. او میگوید: «تلگرامم هک شد و پیام فیشینگ از اکانتم برای همهٔ خانواده و همکارانم ارسال شد. به یک مرکز خدماتی رفتم تا مشکلم را حل کنند. آنها گفتند به خاطر پروکسیهای ناامنی که استفاده کردهام، گوشیام هک شده.»
برای بررسی تاثیر وضعیت اینترنت بر کسبوکارهای کلان، به سراغ یکی از متخصصان گیلانی رفتم که همراه با تیمی که نیمی از برنامهنویسان آن خارج از ایران زندگی میکنند همکاری دارد. او میگوید: «سرور اپلیکیشن ما خارج از ایران است و با توجه به محدودیتهای جدید اینترنت ایران، دسترسی کاربران به اپلیکیشن ما سخت شده. از طرفی اگر سرور را به ایران منتقل کنیم، امکان دسترسی از خارج از ایران امکانپذیر نخواهد بود و گروه برنامهنویسی نمیتواند کار را پیش ببرد.»
او در ادامه میگوید: «حتی جلسات هفتگی شرکت هم دچار مشکل است. یکی صدا ندارد و دیگری برای نشان دادن صفحه کامپیوترش دچار مشکل میشود. ما که کارمان تخصصی است. بعضی از دسترسیها از داخل ایران بسته است. بعضی چیزها مشمول تحریمهاست. برای همین برنامهنویسهای داخل ایران مجبورند از دو نوع روش برای رفع فیلترینگ استفاده کنند؛ از فیلترشکن برای رد شدن از فیلتر جمهوری اسلامی و بعد از تحریم شکن برای رد شدن از تحریمهای شرکتهای خارجی بر کاربران ایرانی. حالا در نظر بگیرید با سرعت اینترنت ایران چقدر انجام کار روزانه برای یک برنامهنویس چقدر میتواند سخت و فرساینده باشد.»
مشکلات اینترنت و قطعی برق نهتنها کسبوکارهای کوچک و محلی را زمینگیر کرده، بلکه استارتآپهای فناوری، فروشندگان آنلاین و حتی خدمات عمومی را نیز با چالشهای جدی مواجه کرده است. در دنیایی که ارتباطات دیجیتال و زیرساختهای پایدار به ستون فقرات اقتصاد تبدیلشدهاند، این موانع نهتنها معیشت افراد را تهدید میکنند، بلکه امید به آیندهای بهتر را نیز کمرنگ میسازند.