قتل داریوش فروهر و پروانه اسکندری در اول آذر ۱۳۷۷ یک خبر تکان دهنده بود و چون در دوره خاتمی اتفاق افتاد تحلیل های متفاوتی ارایه شد.
عصر ایران؛ مهرداد خدیر- ۱۶ سال پیش در اول آذر ۱۳۷۷ داریوش فروهر و همسرش پروانه اسکندری در خانه خود در تهران- خیابان هدایت – با ضربات متعدد کارد به قتل رسیدند.
هر چند که داریوش فروهر پس ازوقایع ۱۳۶۰ فعالیت پرسر و صدای سیاسی نداشت اما هر بار که با عنوان «حزب ملت ایران» اطلاعیه ای صادر و به نقد یکی از سیاست ها و عملکردها می پرداخت روزنامه کیهان نقل می کرد هر چند به قصد طعنه و تحقیر، تعبیر«حزب دو نفره ملت ایران» را به کار می برد تا بگوید یک حزب جدی و پر و پیمان در کار نیست و تنها زن و شوهری خانه نشین ذیل این عنوان فعالیت می کنند. اما همین اشارات مکرر این زوج را در صحنه نگاه داشته بود.
داریوش فروهر در رژیم پهلوی سال ها زندانی بود و اوایل دهه ۴۰ نیز که حاج سید مصطفی خمینی مدت کوتاهی به زندان افتاد با او هم بند بود و مهر این دو چنان بر دل هم افتاد که فرزند امام همواره به نیکی از او نزد پدر یاد کرد و شاید از این رو حتی پس از حذف نیروهای ملی از حاکمیت جمهوری اسلامی و بازداشت و گریز برخی از سران این طیف، فروهر هیچ گاه نه رفت و نه در جمهوری اسلامی به زندان افتاد هر چند که در فعالیت های شغلی خود به عنوان وکیل دادگستری با مشکل رو به رو شد.
کریم سنجابی هم از علاقه امام به داریوش فروهر خبر داشت و روز ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ به اتفاق او به فرودگاه مهرآباد رفت و می پنداشت امکان دیداری نزدیک تر فراهم می آید اما فروهر که نزد امام خمینی می رود امام به او ماموریت و پیغامی می دهد که از بازگشت به پاویون باز می ماند و سنجابی همواره از این واقعه به طعنه یاد می کرد.
با پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار دولت موقت مهندس بازرگان، فروهر وزیر کار و امور اجتماعی شد. او که بر خلاف دیگر وزیران به جای کت و شلوار و کراوات، جامه متفاوتی بر تن می کرد و قد و قامت بلندتر و چهره متفاوت تری هم داشت جلب توجه می کرد تا جایی که در نقد نامتجانس بودن وزیران بازرگان می گفتند: علی محمد ایزدی که به تازگی از آمریکا بازگشته و عهده دار وزارت کشاورزی شده بود روز اول از وزیری دیگرمی پرسد: «آن مرد که کراوات نبسته و سبیل خود را تاب داده کیست؟!»
این پرسش از این حیث حیرت انگیز بود که داریوش فروهر یک فعال سیاسی با سابقه زندان و مبارزات طولانی و یک مصدقی تمام عیار بود و عجیب بود که یک وزیر دولت موقت او را نشناسد.
داریوش فروهر در ۲۳ خرداد ۱۳۵۸ از عضویت در جبهه ملی و بعدتر از وزارت کار هم استعفا کرد. به گونه ای که تا پایان دولت موقت با بازرگان نماند و هشتم مهرماه سال ۱۳۵۸ دکتر عبدالعلی اسپهبدی از اعضای نهضت آزادی ایران با پیشنهاد دولت موقت و تصویب شورای انقلاب و با حکم امام خمینی وزیر کار و امور اجتماعی شد. فروهر هم بیشتر وقت خود را صرف امور کردستان می کرد و در هیات حل اختلاف از ابتدا تا پایان ماموریت آن عضویت داشت.
او چند ماه بعد کاندیدای اولین دوره انتخابات ریاست جمهوری شد اما هیچ یک از نامزدها از عهده رقابت با ابوالحسن بنی صدر برنیامدند و فروهر نیز از این قاعده مستثنا نبود و رتبه ای متناسب با آن همه سابقه و زندان را به دست نیاورد. چرا که تنها ۱۳۳ هزار و ۴۷۸ نفر در سراسر کشور به او رای دادند.
به رغم حذف نیروهای ملی از حاکمیت و پس از وقایع سال ۱۳۶۰ نیز داریوش فروهر با همه مضیقه ها در ایران ماند و سال ها بعد در برخی محافل عمومی مانند مراسم درگذشت مهندس بازرگان در حیاط حسینیه ارشاد دیده شد.
همسرش – پروانه اسکندری – نیز شیفته دکتر محمد مصدق و یک معلم عاشق بود که مدتی هم دکتر مصدق را در ایام بیماری تیمار می کرد. او خود در انتخابات مجلس بررسی نهایی پیش نویس قانون اساسی که به خبرگان مشهور شد (در تابستان سال ۱۳۵۸) کاندیدا شد ولی با کسب تنها ۸۱۱۰ رای از ورود به جمع ۱۰ نماینده تهران بازماند چون در فهرست های مشهور حضور نداشت.
جنایت در خیابان هدایت
قتل فروهرها در اول آذر ۱۳۷۷ یک خبر تکان دهنده بود و چون در دوره خاتمی اتفاق افتاد تحلیل های متفاوتی ارایه شد. هر چند فروهربا اصلاح طلبان مذهبی و درون حاکمیت مرزبندی داشت اما این تصور هم درگرفت که ماجرایی شبیه قتل سرتیپ افشار طوس رییس شهربانی دوران مصدق در میان است.
به لحاظ عاطفی نیزقتل یک سیاست مدار ۷۰ ساله در خانه و به همراه همسرش و با ضربات متعدد کارد جامعه را بیشتر تحت تاثیر قرار داد و چون از مال دنیا نصیبی نداشتند فرضیه قتل به قصد سرقت از همان ابتدا منتفی بود. دو فرزند شان – پرستو و آرش- نیز در ایران زندگی نمی کردند.
پیکر فروهرها روز ششم آذر۱۳۷۷ و با حضور جمعیت قابل توجهی در تهران تشییع شد و دکتر یدالله سحابی که ۳۱ سال قبل پیکر دکتر محمد مصدق را با آب نهر کوچک احمد آباد غسل داده بود بر پیکر فروهر نماز گزارد.
مراسم تشییع و تدفین و ترحیم بدون مشکل و ممانعت برگزار شد ولی بازار حدس و گمان داغ بود که این قتل کار کیست و اساسا سیاسی است یا نه و بحث احتمال دخالت گروه هایی از خارج از کشور هم به میان آمد. در همین هنگامه اما قتل دو نویسنده – محمد جعفر پوینده و محمد مختاری – فضا را ملتهب تر کرد.
۴۵ روز پس از اول آذر ۱۳۷۷ اما اتفاقی افتاد که نه تنها در تاریخ ایران که چه بسا در کشورهای دیگر نیز کم سابقه باشد و شاید هم بی سابقه؛ چرا که در ۱۵ دی ۱۳۷۷ وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی ایران صریح و روشن بیانیه ای صادر کرد که در آن تصریح شده بود:«با کمال تاسف، معدودی از همکاران مسوولیت ناشناس، کج اندیش و خودسر این وزارت – که بی شک آلت دست عوامل پنهان قرارگرفته و در جهت مطامع بیگانگان دست به این اعمال جنایتکارانه زده اند- در میان آنها وجود دارند. این اعمال جنایتکارانه نه تنها خیانت به سربازان گمنام امام زمان (عج) محسوب می شود بلکه لطمه بزرگی به اعتبار نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران وارد آورده است.»
سی اُم خرداد سال بعد (۱۳۷۸) نیزاین خبر منتشر شد که «سعید امامی – یکی از عاملان قتل ها- روز ۲۹ خرداد ۱۳۷۸-در زندان خودکشی کرده است.»
حجت الاسلام محمد نیازی رییس وقت سازمان قضایی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران گفت:«سعید امامی در زمان استحمام در بازداشتگاه با خوردن داروی نظافت، خود کشی کرده و با توجه به مدارک موجود و اعترافات صریح وی هیچ گونه راه فراری نداشت و اگر با این اتهام به دادگاه می رفت قطعا حکم او اعدام بود.»
حجت الاسلام علی یونسی نیز که پس از حجت الاسلام قربانعلی دُری نجف آبادی وزیر اطلاعات شده بود تصریح کرد: «مرگ او ضربه ای به ادامه تحقیقات به حساب نمی آید.»
ازسال ۷۸ تا ۸۳ – که دولت اصلاحات بر سر کار بود- همه ساله مراسم یادبودی در حسینیه ارشاد یا خانه مقتولان برگزار می شد. بعدتر اما عملا متوقف شد هر چند اطلاعیه برگزاری مراسم – دست کم در خانه – همه ساله منتشر شده است.
——————————————————————————-
*نقل قول های داخل گیومه عینا برگرفته از مطبوعات و خبرگزاری های رسمی داخلی در همان زمان است.