ناصر فکوهی*
جاهلان جدید، بهترین بهانه را در دوران عامه گرایی دولت‌های نهم و دهم یافتند که دولتمردان باز هم با همان اصرار به استفاده از زبان مردم، بر آن بودند حتی در مجامع بین‌المللی از اصطلاحات «جاهلی» استفاده کنند که گاه حتی غیر قابل ترجمه بودند. اما با روی کار آمدن دولت یازدهم انتظار آن بود که شاید جاهلیسم رو به کاهش بگذارد، اما متاسفانه شاهد آن هستیم که از پیوند نامقدسی که میان اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و پدیده کامنت‌گذاری در رسانه‌های الکترونیک به وجود آمده است، نسل جدیدی از جاهل‌ها ظاهر شده‌اند که نوعی از جاهلیسم روشنفکرانه و گاه عقیدتی را باب کرده‌اند که قهرمانان خودش را نیز دارد:
لمپنیسم، واژه‌یی شاید بیش از اندازه «شیک» برای گروهی از آدم‌هایی باشد که این روزها در جنگل فضای مجازی و بر برخی «سایت‌های روشنفکرانه» در رقابت با یکدیگر، ادبیاتی جاهلانه را برای «تجزیه و تحلیل» و اظهارنظر برگزیده‌اند. در ماه‌های پیش از انقلاب ۱۳۵۷، وقتی در خیابان‌های اطراف دانشگاه راه می‌رفتی، برخی از این جاهل‌ها را می‌دیدی، که خود را نماینده این و آن فکر و رویکرد، مطرح می‌کردند، گاه چهارپایه‌یی زیر پا می‌گذاشتند و داد سخن می‌دادند و گاه همچون هذیان زده‌ها در کوچه و خیابان فحش‌های رکیک نثار مخالفان «فکری» خود می‌کردند.
تمایل جامعه ما به جاهل منشی (که در دوره دهه ۱۳۴۰، پروژه‌یی امنیتی و متعلق به ساواک بود که با گروهی از رسانه‌ها نظیر تلویزیون، سینما، روزنامه‌ها و مجلات زرد به اجرا در آمد) در سال‌های بعدبا وجود انقلابی اجتماعی که اخلاق را شعار مرکزی خود قرار داده بود، ادامه یافت. در ماه‌های اول انقلاب، روزنامه‌ها در بسیاری موارد، در مقالات و نوشتارهای خوداز لحنی «جاهل منشانه» که خود آن را «مردمی» می‌نامیدند، استفاده می‌کردند. در این میان گروهی از «روشنفکران» که عمدتا در دو جناح مخالف قرار می‌گرفتند و تلاش داشتند با حکومت فاصله بگیرند، با ریشه‌یی که از جاهلیسم حزب توده از یک سو و جاهلیسم احزاب فاشیستی (نظیر سومکا) از سوی دیگر داشتند، بار دیگر سنت جاهلیسم «قلمی» را آغاز کردند که همگی به زودی در شور و فشارهای سال‌های نخستین انقلاب و جنگ تحمیلی تخریب شدند. اما پس از دوران جنگ، از نیمه دهه ۱۳۷۰، سنت «جاهلیسم» که حال گروه تازه نفسی از جوانان جویای نام به آن پیوسته بودند، آغاز شد.
جاهلان جدید، بهترین بهانه را در دوران عامه گرایی دولت‌های نهم و دهم یافتند که دولتمردان باز هم با همان اصرار به استفاده از زبان مردم، بر آن بودند حتی در مجامع بین‌المللی از اصطلاحات «جاهلی» استفاده کنند که گاه حتی غیر قابل ترجمه بودند. اما با روی کار آمدن دولت یازدهم انتظار آن بود که شاید جاهلیسم رو به کاهش بگذارد، اما متاسفانه شاهد آن هستیم که از پیوند نامقدسی که میان اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و پدیده کامنت‌گذاری در رسانه‌های الکترونیک به وجود آمده است، نسل جدیدی از جاهل‌ها ظاهر شده‌اند که نوعی از جاهلیسم روشنفکرانه و گاه عقیدتی را باب کرده‌اند که قهرمانان خودش را نیز دارد: کسانی که در جمع روشنفکران شهرت بدان دارند که «صراحت لهجه» دارند و «مستقیم هدف را نشانه می‌گیرند»:
«فرانکفورتی‌های میدان اعدام و ساکن فرشته». این جاهل‌های نوین، که اغلب جوان هستند و اطلاعات اندکی به صورت شفاهی از جلسات روشنفکرانه جمع‌آوری می‌کنند و در کامنت‌های رسانه‌یی به صورت گسترده‌یی با اظهارنظرهای کوتاه اما «کوبنده» و «شهامت آمیز» به نویسندگان و کسانی که از آنها نظری نخواسته‌اند، تحمیل می‌کنند، در دو مشخصه بی‌نظیرند: نخست در شهامت و تبحری که در استفاده از کلمات به مثابه «چاقو» و «پنجه بکس» دارند و سپس در بی‌توجهی و ندادن کوچک‌ترین اهمیتی به آینده خود، بدین معنا که کم‌ترین تصوری از آن ندارند که روزی به موقعیتی برسند که ناچار باشند پاسخی دربرابر این جاهل‌بازی‌های دوران جوانی بدهند. آنچه جاهل بازی را در دوره ما ساده‌تر کرده است آنکه: در شرایطی که مسوولان فیلترینگ به صورت خودکار و باشتابی وسواس انگیز، اکثر سایت‌هایی که کم‌ترین اثری از این یا آن کلمه «تابو» در آنها وجود داشته باشد، را مسدود می‌کنند، وبلاگ‌هایی که این جاهل بازی‌ها و فحش‌های رکیک و مستقیم و با ذکر نام و نشانی به افراد داده می‌شود با آزادی به کار خود ادامه می‌‌دهند:
بهترین نمونه‌ها، وبلاگ‌های جاهل‌های «ملی‌گرا» یا «شوینیست‌های قومی» هستند. دومین دلیل اینکه جاهل‌ها خیال‌شان آسوده است، اینکه مطمئن هستند رفتار آنها به دو واکنش بیشتر نمی‌تواند منجر شود که هر دو به نفع‌شان است: یا طرف مقابل که معمولا آدم معروفی است یا دست‌کم بی‌آبرو نیست، شکایتی نمی‌کند اما هر بار کسی اسم او را جست‌وجو کند، اسم آن جاهل‌ها هم، از گوگل در می‌آید و دوم اینکه، اگر شکایتی هم از آنها بشود، به شهرتی غیرمنتظره و آرمانی دست می‌یابند: احضار به دادگاه برای آنها آرزویی اتوپیایی است. در این شرایط است که جاهل بازی در محیط روشنفکرانه از نوع رسانه‌یی و به ویژه اینترنتی آن، بدل به قاعده و اصلی می‌شود که راه‌های سریع به شهرت رسیدن را فراهم می‌کند.
جاهل‌ها بشتابند!
٭ مدیر انسان‌شناسی و فرهنگ
از: احترام آزادی