فرشته بهروزی‌نیک – حمیدرضا مومنی، مدیرعامل منطقه آزاد قشم به هر آنچه ابهام در قشم وجود داشت، پاسخ داد. از موضوع فساد ۱۳ هزار میلیارد تومانی گرفته تا حراج فرودگاه قدیمی قشم و حتی عملکرد آقای ترکان که خیلی‌ها به او انتقاد دارند سوالاتی بود که از آقای مومنی پرسیده شد. از هیچ‌یک از تخلفات دفاع نمی‌کند و مدعی نیست عملکردها چندان قابل قبول بوده است. بر این باور است که مناطق آزاد با برنامه‌های جدید خواهند توانست در مسیر توسعه قرار بگیرند اما در خصوص فسادهای صورت گرفته می‌گوید : «اگر قرار باشد مناطق آزاد تهدیدی برای نظام باشد همان بهتر که جمع شوند.» مشروح گفت‌و‌گوی مدیرعامل منطقه آزاد قشم با روزنامه «قانون » در پی می‌آید که می‌خوانید.
آقای مومنی، شواهد گویای آن است که عملکردهای تجاری و توریستی در منطقه آزاد قشم چندان مورد قبول نبوده است. در این‌باره توضیح می‌دهید؟
اگر واقعا بخواهیم به چند سال گذشته بازگردیم باید مطالعه شود در این خصوص که اصلا فلسفه ایجاد مناطق آزاد در ایران چه بوده است و این مناطق از چه عملکردی برخوردار بودند. همچنین عملکرد دولت به عنوان متولی اصلی باید در پیشبرد اهداف مناطق آزاد سنجیده شود. نکته مهم آن است که نمی‌توان برای تمام مناطق آزاد در ایران یک نسخه واحد پیچید. برای مثال ما اعتقادمان بر این است که قشم از ویژگی‌هایی برخوردار بوده و برای مقاصد تجاری مناسب است اما برای کیش باید گردشگری را در اولویت قرار داد. ما می‌گوییم یکی از دلایل عدم توفیق مناطق آزاد بی‌توجهی دولت‌ها به وظایفی است که باید در این خصوص به آن عمل می‌کردند. در حوزه سخت افزار هرآنچه باعث می‌شود سرمایه‌گذاری اتفاق بیفتد وظیفه دولت است که این بستر را برای سرمایه‌گذاری آماده کند. به نظر ما دولت وظیفه خود را انجام نداده است.
منظور شما از دولت، کدام دولت‌ها و در چه سال‌هایی است؟
منظور من دولت یا زمان مشخصی نیست. ببینید، در ایران، مدت زمان کوتاهی بعد از انقلاب اسلامی جنگ هشت ساله ایران و عراق آغاز شد یعنی ما هشت سال درگیر فضای جنگ بوده‌ایم و تا از آن فضا دور شویم حداقل ۱۰ سال طول کشید. پس از جنگ ایران و عراق نیز اولویت اول ما بهبود فضای داخلی اقتصاد بود.در همان زمان منابع و دسترسی‌ها برای دولت محدود بوده است. بعد از آنکه تصمیم به سازندگی در ایران گرفتیم ایران بلافاصله در چنگال تحریم گرفتار شد. بنابراین نمی‌توان این‌طور تحلیل کرد که دولت‌ها به عمد قصدی برای توسعه و رونق مناطق آزاد در کشور نداشته‌اند بلکه شرایط برای این مهم مهیا نبوده است. اگر مسائل مملکت را در سی و چند سال گذشته اهم ومهم کنیم در خواهیم یافت اعتقاد دولت‌ها بر این بوده که اولویت‌های مهم‌تری از پرداختن به مناطق آزاد در ایران وجود دارد. نمی‌توانیم دولت را صد در صد مقصر بدانیم اما اگر دولت نیم نگاهی به مناطق آزاد داشت می‌توانست در همان شرایط هم بهتر از این در مناطق آزاد عمل کند.
باوجود اظهارنظرهای حمایتی اما به نظر می‌رسد که هنوز هم دولت‌ها به اتفاق نظر جامعی برای توسعه مناطق آزاد نرسیده‌اند.
برای مثال در کیش یا قشم آن‌قدر که مسائل انتظامی مانند گشت ارشادها مورد توجه قرار گرفته اما به مسائل اصلی مانند جذب گردشگر توجه نمی‌شود. حالا مشکل کجاست؟
حرف من هم همین است. مناطق آزاد بر اساس قانون باید نماینده عالی دولت در منطقه باشد. یعنی تمام دستگاه‌های اجرایی که در منطقه وجود دارد باید تحت نظر مناطق آزاد باشد. وقتی این اتفاق رخ دهد، شوراها و کمیسیون‌های مختلف می‌توانند مسائل منطقه را که یکی گردشگری، سرمایه‌گذاری و … هست می‌تواند در همین کمیسیون‌ها مورد بررسی قرار گیرد. اما یکی از مشکلاتی که وجود دارد آن است که همین بخش هم نیم‌بند است. برای مثال در قشم خیلی از دستگاه‌های دولتی تفویض اختیار کردند و برای بسیاری دیگر از دستگاه‌ها این تفویض اختیار صورت نگرفته است. به زبان خودمانی یک شهر و دو کد خدا در مناطق آزاد به وجود آمده است.
یا دولت باید مناطق آزاد را بپذیرد یا اینکه شرایط دیگری برای آن در نظر گرفته شود. وقتی همه این مسائل در اختیار خود مناطق آزاد باشد آن‌وقت می‌توان ارزیابی کرد که آیا یک مدیر توانسته به وظایف خود در منطقه تحت اختیار خودش عمل کند یا خیر. برای مثال در حوزه بانکرینگ و ذخیره‌سازی، منطقه آزاد قشم دارای ویژگی‌های خاصی است. اگر حد و مرز اختیارات مشخص شود می‌توان به تمام این ظرفیت‌ها دست پیدا کرد.
با همه مشکلاتی که به آن اشاره داشتید اما به نظر می‌رسد مناطق آزاد ایران از تغییر زودهنگام و نیز مدیریت‌های سلیقه‌ای بیشتر رنج می برد. شما به عنوان مدیرعامل منطقه آزاد قشم برنامه‌ای برای جلوگیری از ادامه این روند دارید؟
بدون شک همین مورد است که به آن اشاره کردید. به دلیل آنکه برنامه جامع و مصوبی در مناطق آزاد وجود ندارد و به عقیده من مدیری موفق خواهد بود که بتواند از برنامه مصوب تبعیت کند .مدیر باید بتواند خودش را در معرض ارزیابی قرار دهد. مثلا اگر جذب توریست در یک منطقه آزاد کاهش داشته آن مدیر باید پاسخ روشنی برای این اتفاق داشته باشد. و اینکه رویکرد پنج سال آینده‌اش را نیز مشخص کند. با همه این شرایط آن رشدی که مد نظر همه است در مناطق آزاد اتفاق خواهد افتاد.
آقای اکبر ترکان در نشست‌ها و جلساتی که در خصوص مناطق آزاد صحبت می‌کنند اذعان دارند به اینکه تاکنون سیاست‌های نادرستی برای توسعه مناطق آزاد وجود داشته یا اینکه حداقل ضمانت‌های خوب اجرایی برای این سیاست‌ها وجود نداشته است.البته انتقادهایی به عملکرد خود ایشان وجود دارد. شما چه ارزیابی‌ای از عملکرد آقای ترکان دارید؟
بی انصافی است اگر بگوییم آقای ترکان عملکرد خوبی در مناطق آزاد نداشته است…
ولی خودشان به ضعف سیاست‌ها در این مناطق اذعان دارند!
قطعا همین‌طور است. ما هم به این موضوع اعتقاد داریم. آقای ترکان آنچه را دوست داشت تحویل نگرفت. اما من به عنوان مدیر عامل منطقه آزاد قشم این را می‌گویم که انصافا تلاش‌های آقای ترکان در منطقه آزاد قشم قابل تقدیر است. ولی وقتی کشور تحریم و قفل است چه‌کار می توان انجام داد. برای مثال اکنون یکی از چالش‌های بزرگ ما در مناطق آزاد عدم وجود و تاسیس بانک‌های خارجی است.
وقتی ما تحریم هستیم و کسی برای سرمایه‌گذاری در قشم قدم نمی‌گذارد چه ارتباطی به آقای ترکان دارد؟ شما وقتی می‌خواهی سرمایه‌گذاری انجام دهی بانک خارجی می‌تواند تضمین کننده باشد. اما ما تحریم هستیم و کسی برای سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد نمی‌آید. آقای ترکان چه کاری می‌تواند انجام دهد؟
یعنی به عقیده شما آقای ترکان به عنوان دبیر شورای عالی مناطق آزاد نمی‌تواند راهکاری برای حل این مشکلات داشته باشد؟
ببینید در کشور شما چند تا بانک خارجی دارید. مثل این می‌ماند که شما می‌خواهید کالایی را خریداری کنید اما کسی فروشنده نیست. بحث بانک هم همین است. این مسئله به آقای ترکان برنمی‌گردد و من به جرأت می‌گویم یکی از پرکارترین مدیران کشور آقای ترکان است.
دستاورد تلاش‌های بی وقفه‌ای که آقای ترکان در مناطق آزاد انجام داده‌اند، چه بوده است؟
ما اعتقاد داریم ما داریم خودمان را برای توسعه آماده می‌کنیم. فضا دارد مارا می‌برد به سمتی که حتما باید برنامه دار باشیم و ببینیم در مناطق آزاد چه قابلیت‌هایی برای سرمایه‌گذاری داریم. باید برویم به سمتی که بعد از توافق هسته‌ای چه برنامه‌هایی را می‌توانیم برای جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در مناطق آزاد داشته باشیم . تا حالا تحریم‌ها برای ما معضل داشت و حالا این آمادگی برای ما دغدغه شده است. به نظر من آقای ترکان توانسته ورود به این عرصه جدید را ایجاد کند . آنچه دارد مارا در مناطق آزاد رنج می‌دهد نبود برنامه است. به تاکید خود آقای ترکان ما تا سه هفته آینده باید برنامه‌های جامع خود برای مناطق آزاد را مشخص کنیم . همچنین که یکی از خواسته‌های نظام و مقام معظم رهبری آن است که مناطق آزاد نباید به جایی برای واردات تبدیل شوند باید صادر کننده باشند. از طرف دیگر گفته می‌شود بومی سازی تکنولوژی از مناطق آزاد آغاز شود و دروازه ورود سرمایه‌گذاری‌ها باشد.
گفته می‌شود که تلاش‌هایی برای توسعه مناطق آزاد صورت گرفته اما از سوی دیگر می شنویم یک فرودگاه قدیمی در قشم با قیمت متری ۸۰ هزار تومان رسما به حراج گذاشته شده است. در واقع بیت‌المال است که دارد به مبلغی ناچیز فروخته می‌شود. از فسادهای اقتصادی ای که بابک زنجانی و آقای بقایی هم در مناطق آزاد انجام داده‌اند نمی‌توان به راحتی عبور کرد. در این باره چه صحبتی دارید؟
بله این فرودگاه را متری ۸۰ هزار تومان فروخته‌اند. در اینکه آن فرودگاه باید فروخته می‌شده هیچ شکی وجود ندارد. اما باید دید آن زمان قیمت چقدر می‌توانست تعیین شود.
حدود سه، چهار سال پیش تصمیم به فروش این فرودگاه قدیمی گرفته شده است. اینقدر زمان دور نبوده که بگوییم متری ۸۰ هزار تومان قیمت زمین در آن مقطع بوده است.این اقدام بیشتر شبیه به یک حراج است …
یکی از دلایلی که دستگاه‌های نظارتی حساس شده‌اند هم همین بود ما به هیچ وجه از این نوع عملکردها دفاع نمی‌کنیم و جایی هم برای دفاع وجود ندارد. حتما تخلف بوده است که دستگاه‌های نظارتی ورود کرده‌اند. باید حق و حقوق مردم و منافع دولت سر جایش برگردد ولی نباید شرایطی به وجود آید که احساس نا امنی برای سرمایه‌گذاری ایجاد شود.
۱۳ هزار میلیارد تومان فساد اقتصادی در واگذاری‌های قشم انجام شده است. چگونه می‌توان با این اتفاقات از ایجاد حس ناامنی در سرمایه‌گذاران هم جلوگیری کرد؟ این رقم بسیار سنگین‌تر از آن اختلاس سه هزار میلیارد تومانی است.
نه این رقم‌ها صحت ندارد.
شما بگویید رقم واقعی چه میزان بوده است؟
۱۳ هزار میلیارد یا مثلا ۵۰ هزار میلیارد تومان مهم نیست. مهم اصل فسادی است که در این مناطق صورت گرفته و موجب غارت بیت‌المال می شود. ما حق نداریم بیت‌المال را هرجور دل‌مان خواست به فروش برسانیم. چرا ما در مناطق آزاد عقب افتاده شدیم؟ به خاطر همین اقدامات بوده است.
داستان این زمین‌فروشی یا زمین‌خواری‌ها در مناطق آزاد کشور چه زمانی تمام خواهد شد؟ در این چند سال گذشته به نظر می‌رسد نوعی تزریق و توزیع رانت در مناطق آزاد جایگزین توسعه شده است.
همین‌طور است. البته توزیع رانت قدری تحلیل تندی است زمین فروشی بدترین روشی بود که برای توسعه مناطق آزاد شکل گرفت . اما ما نخواهیم توانست با زمین فروشی مناطق آزاد را اداره کنیم. نظام مناطق آزاد را ایجاد کرد تا باعث توسعه شود. اگر قرار باشد این مناطق با تخلفاتی که در آن صورت گرفته است تهدیدی برای نظام باشد همان بهتر که جمع شوند.
شما به عنوان مدیر عامل منطقه آزاد قشم چه راهکاری برای ایست این روند دارید؟
تنها راه شفاف سازی است. اینکه همه مناقصات و فعالیت‌های اقتصادی در یک سایت قرار بگیرد که برای همه قابل دسترس باشد.