گرگان- سقف عمارت وزیری که در شورای فرهنگ عمومی خانه مشروطه گرگان نام گرفت، تخریب شد، اتفاق تلخی که مسئولانی میراث فرهنگی اظهارات ضدو نقیضی در حفاظت از آن بیان می‌کنند.
خبرگزاری مهر- گروه استان ها: دیوارهای کاهگلی فرو ریخته و سقف سفالی خانه وزیری که زیر برف و باران و گذر تاریخ قد خم کرده بودند، اکنون با دستور مسئولان میراث فرهنگی گلستان تخریب شدند تا اثر ارزشمند دیگری از بافت تاریخی گرگان را از دست بدهیم.
به گفته شاهدان عینی بیش از ۱۴ سال است که مالک خانه وزیری در محله دربنو و در دل بافت تاریخی گرگان تقاضای تخریب و تغییر کاربری این خانه تاریخی را دارد که هر بار با ممانعت میراث فرهنگی و حامیان بافت تاریخی مواجه می‌شود.
اوایل امسال بود که چهار ستون اصلی این خانه از جنس سرخدار خارج و به قیمت نازل در بازار فروخته شد و زنگ خطر فروریختن و نفس‌های این خانه تاریخی به شماره افتاد ولی همچنان امید به زنده ماندن داشت. اما فروش ستون‌های سرخداری پایان غصه غم‌انگیز خانه مشروطه گرگان نبود و در خردادماه امسال، منبر تاریخی این بنا تکه‌تکه شد و گره‌های چینی باارزش آن در بازار فروخته شد.
هرچند تکه‌تکه شدن منبر خانه وزیری، با اعتراض حامیان و دوستداران بافت تاریخی همراه بود اما در هفت ماه گذشته نیز مانند یک دهه قبل از آن تلاشی برای حفاظت و مرمت این بنای تاریخی صورت نگرفت.
تخریب این بنا از ۱۵ سال پیش آغاز شد
پژوهشگر تاریخ و فرهنگ گرگان زمین دراین‌باره به خبرنگار مهر گفت: این بنا ۱۵۰ سال پیش به دستور حاج قاسم استرآبادی توسط یک معمار یزدی ساخته‌شده است.
محمود اخوان مهدوی با بیان اینکه این مجموعه مسکونی شامل حیاط، مطبخ، اندرونی، بیرونی و حسینیه است، افزود: از حدود ۱۵ سال قبل با متروکه شدن اندرونی و بیرونی این مجموعه، تخریب این بنای تاریخی آغاز شد.
وی بابیان اینکه بخشی از این مجموعه مسکونی توسط ورثه فروخته‌شده، تصریح کرد: هم‌اکنون بخش عمده داخلی این بنای تاریخی آوار شده و جداره جنوبی مشرف‌به مقبره سید باقر نیز در آستانه تخریب قرار دارد.
مالک جلوی ثبت ملی بنا را گرفت
اخوان مهدوی ادامه داد: این بنا محل برگزاری جلسات مشروطه خواهان بوده و در سال ۱۳۸۹ برداشت پلان و نقشه‌های حیاط حسینیه انجام شد و قرار بود این بنا به‌عنوان خانه مشروطه استان در فهرست آثار ملی ایران ثبت شود.
پژوهشگر تاریخ و فرهنگ گرگان زمین خاطرنشان کرد: این طرح در همان سال در شورای فرهنگ عمومی استان به تصویب رسید اما به دلیل موافق نبودن مالک، اجازه دخالت به میراث فرهنگی داده نشد و عملاً ثبت ملی این بنای تاریخی مسکوت ماند.
آنچه می‌توان از صحبت‌های پژوهشگر تاریخ و فرهنگ گرگان زمین دریافت این است بی‌توجهی مالک و متروکه شدن خانه وزیری، بنای تخریب مشروطه گلستان را پی‌ریزی کرد. بنایی که معماری منصحر به فرد داشت و در تاریخ مشروطه هم نقش مهمی را ایفا کرد.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گلستان، با بیان این که ضوابط و مصوبات بافت تاریخی گرگان که در سال ۱۳۵۳ و ۵۴ به ثبت رسیده است، سلیقه ای عمل می شوند، اظهار کرد: به‌عنوان‌مثال در ضوابط ارتفاع ۹ تا ۹.۵ متری برای بناهای نوساز در بافت تاریخی با سقف شیروانی و کاربرد مصالح خاص تعیین‌شده اما به دلیل آشنا نبودن مالکان با ضوابط و قوانین تاکنون اجازه ساخت در ارتفاع ۷.۵ تا ۸ متری به آن‌ها داده‌شده است.
حمید عمرانی رکاوندی تصریح کرد: هرچند باید در چهار دهه گذشته ضوابط بافت تاریخی گرگان موردبازنگری قرار می‌گرفت که این مهم صورت نگرفته اما ضوابط موجود نیز به‌درستی اجرایی نشده است.
وی اضافه کرد: خانه وزیری تاکنون دو بار از کمیسیون ماده پنج در سال‌های ۸۰ و ۹۱ مجوز تخریب و تغییر کاربری دریافت کرده است و مالک ملزم به اجرای بنای جدید با طرح سفال، آجرنما، کاه‌گل و سقف شیروانی و … است.
بنا ارزش ثبت ملی نداشت
عمرانی رکاوندی خاطرنشان کرد: به دلیل تخریب‌های صورت گرفته، خانه وزیری ارزش ثبت ملی نداشت و این مورد به تائید کارشناسان و شورای فنی اداره کل رسیده بود.
به گفته وی نبود مدیریت یکپارچه در بافت تاریخی مهم‌ترین معضل است و می‌توان بااطلاع رسانی دقیق و درست، در کنار هم قرار گرفتن دستگاه‌های اجرایی، اعطای مشوق به مالکان و همچنین فراهم شدن امکانات رفاهی و تفریحی در بافت تاریخی گرگان، نگاه منفی به خانه‌های تاریخی که متروکه شده‌اند را برداشت و بسیاری از این تک بناهای متروکه را دوباره احیاء کرد.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گلستان هم معتقد است خانه وزیری نه‌تنها ارزش ثبت ملی نداشته بلکه به دلیل تخریب‌های صورت گرفته امکان بازسازی آن نیز وجود نداشت.
ابراهیم کریمی به خبرنگار مهر گفت: از سال ۱۳۸۰ تاکنون این بنا دو بار مجوز تخریب دریافت کرده و به دلیل انجام نشدن مشکلات عدیده‌ای را فراهم کرده بود.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گلستان تأکید کرد: این بنا بارها مورد بازدید کارشناسان مرمت و شورای فنی و معاونین قرار گرفت و همگی متفق‌القول بودند که راهی جز تخریب نیست و امکان بازسازی بنا نیز وجود نداشت.
وی یادآور شد: فقط بر نظر دو مدیرکل قبلی و اعلام نظر کارشناسان و شورای فنی صحه گذاشته و مجوز تخریب را تائید کرده‌ام اما درعین‌حال مالک متعهد به نوسازی بنا مطابق ضوابط بافت تاریخی است.
وی از تعیین تکلیف تمام تک بناهای تاریخی گرگان خبر داد و تصریح کرد: بنا داریم از تک‌تک خانه‌های تاریخی گرگان بازدید کرده و آن‌هایی را که قابل حفظ و مرمت و رفع خطر هستند حفاظت و مرمت کرده و مابقی را تعیین تکلیف کنیم نه تخریب.
وی متذکر شد: تمام بازدیدها با حضور کارشناسان کمیته و شورای فنی و استعلامات صورت می‌گیرد و از ظرفیت کارشناسان حامیان بافت تاریخی گرگان نیز بهره خواهیم برد.
کریمی اظهار امیدواری کرد: با تشکیل کمیته فنی و حضور کارشناسان و تعیین تکلیف تک بناهای تاریخی، اشتباهات به حداقل برسد.
هنوز امکان احیاء و مرمت وجود دارد
درحالی‌که مدیرکل میراث فرهنگی و معاونش مکان ثبت ملی و مرمت و بازسازی این بنا را رد می‌کنند کارشناسان مرمت ابنیه و بناهای تاریخی این نظر را کاملاً نقض کرده و معتقدند ازنظر فنی و تخصصی حتی با برداشته شدن سقف خانه وزیری امکان مرمت و احیاء خانه مشروطه گلستان وجود دارد.
یک کارشناس مرمت ابنیه و بناهای تاریخی دراین‌باره به خبرنگار مهر گفت: خانه وزیری نه‌تنها قابلیت بازسازی دارد بلکه امکان مرمت و احیاء آن نیز وجود دارد به‌شرط آنکه کارشناسان میراث فرهنگی نگاه دلسوزانه به بناهای تاریخی داشته باشند.
محدثه میرحسینی افزود: هرچند سقف خانه وزیری تعمداً برداشته‌شده اما خوشبختانه ازنظر فنی هنوز امکان احیاء کالبدهای این بنای تاریخی و بازسازی بخشی از این بنای سه طبقه با معماری منحصربه‌فرد وجود دارد.
وی ادامه داد: خانه وزیری با کالبد و ساختار معماری نخستین مدارس ملی گلستان به نام مدرسه ملی جعفری و مکان جلسات سران مشروطه‌خواه در دوره قاجار در محله دربنو بوده و همین رویدادهای تاریخی در کنار معماری آن به این بنا ارزش تاریخی می‌دهد.
وی اضافه کرد: در سال ۱۳۸۹ به همراه تعدادی از دانشجویان و همکاران کار مستندسازی و تکمیل پرونده ثبت این بنای تاریخی در فهرست آثار ملی انجام و تحویل آقای حمیدی کارشناس مسئول موزه‌های استان شد.
وی تصریح کرد: در همان سال مجوز تبدیل این بنا به خانه مشروطه گلستان از استانداری گرفته و در شورای فرهنگ عمومی استان مصوب شد.
وی با یادآوری اینکه در صورت رضایت نداشتن مالک، مطابق قوانین موجود، میراث فرهنگی می‌تواند تقاضای ثبت اضطراری این بنا را داشته باشد، تأکید کرد: اداره میراث هیچ‌گونه برنامه مدونی برای بافت تاریخی گرگان و تک بناهای تاریخی استان ندارد و این در حالی است که شهرداری گرگان نیز در بی‌توجهی مقصر بوده و باید به‌اندازه میراث فرهنگی در حفاظت و احیاء بافت تاریخی و تک بناها گام بردارد.
میرحسینی با تأکید بر اینکه آگاه‌سازی ارزش بناها، فرهنگ‌سازی و آموزش تنها راهکار نجات بافت تاریخی و تک بناهاست، متذکر شد: درعین‌حال که باید در قوانین ثبت میراث ملی تجدیدنظر شود می‌بایست زمینه آموزش و فرهنگ‌سازی و همچنین آگاهی بخشی به مالکان موردتوجه قرار گیرد.
از اظهارات ضدونقیض مدیران و کارشناسان می‌توان دریافت اطلاعات دقیق و مشخصی از تک بناهای تاریخی گرگان وجود ندارد. آگاه نبودن مالکان از قوانین و ارزش این بناهای تاریخی و همچنین متروکه شدن آن‌ها به تخریب دامن زده و باعث شده هرروز بیش‌ازپیش تک بناها به‌عنوان هویت تاریخی سرزمین گرگان فرو ریزد. این مساله در حالی رخ می دهد که کارشناسان بارها تاکید کرده اند، فرهنگ‌سازی، آموزش و آگاه‌سازی از ارزش بناها بخصوص برای ماکلان، تنها راهکار نجات بافت تاریخی گرگان است.
خبرنگار: زهرا بهرامی