پنج دوره انتخابات مجلس خبرگان؛ اعداد سخن می‌گویند
مجلس خبرگان رهبری در نظام سیاسی ایران از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. این مجلس وظیفه انتخاب رهبر جمهوری اسلامی و نظارت بر عملکرد او را بر عهده دارد. بررسی آماری پنج دوره انتخابات خبرگان حاوی نکات جالب توجهی است.
بر اساس قانون اساسی ایران مجلس خبرگان رهبری متشکل از فقیهان واجد شرایط است که مسئولیت تعیین و نظارت بر عملکرد ولی فقیه را دارد. مدت هر دوره این مجلس هشت سال است.
انتخابات اولین دوره این مجلس در آذر ماه ۱۳۶۱ برگزار شد. ۱۶۸ نفر نامزد این انتخابات شدند که صلاحیت ۱۲ نفر رد شد و ۱۰ نفر دیگر نیز انصراف دادند. انتخابات با رقابت ۱۴۸ نفر برای ۸۲ کرسی با مشارکت بالای ۷۷ درصد برگزار شد.
دو تصمیم مهم این مجلس برکناری آیت‌الله حسین‌علی منتظری از قائم مقامی آیت‌الله خمینی و همچنین انتخاب علی خامنه‌ای به عنوان دومین رهبر جمهوری اسلامی بود. رهبری که واجد شرایط مرجعیت نبود و انتخاب‌اش هم چندان مورد استقبال روحانیون سنتی و سالخورده قرار نگرفت.
دومین دوره انتخابات مجلس خبرگان در مهر ۱۳۶۹ و پس از به قدرت رسیدن آیت‌الله خامنه‌ای برگزار شد. در این دوره ۱۸۰ نفر ثبت‌نام کردند که ۶۲ نفر آنها رد صلاحیت شدند و ۱۲ نفر نیز انصراف دادند. انتخابات با رقابت ۱۰۶ نفر برای ۸۳ کرسی و مشارکت ۴۶ درصدی انجام شد.
از آغاز رهبری آیت‌الله خامنه‌ای، جریانات چپ اسلامی و روحانیون نزدیک به رهبر پیشین در انزوا قرار گرفتند. بسیاری از آنها نتوانستند از سد شورای نگهبان عبور کنند و به مجالس شورای اسلامی و خبرگان رهبری راه یابند.
خبرگان دوران اصلاحات
میزان رد صلاحیت‌ها در سومین دوره از دوره‌های گذشته نیز بیشتر بود. آبان ۱۳۷۷ در حالی که سال پیش از آن محمد خاتمی بر کرسی ریاست جمهوری تکیه زده بود، انتخابات مجلس خبرگان برگزار شد.
قدرت گرفتن اصلاح‌طلبان فضای سیاسی ایران را تغییر داده بود. اما به نظر می‌رسید یکی از مهمترین نهادهای انتخابی در ایران همچنان تمایلی به اصلاحات ندارد. از مجموعه ۳۹۶ نامزد این انتخابات ۲۱۴ نفر رد صلاحیت شدند و ۱۳ نفر انصراف دادند.
انتخابات با رقابت ۱۶۹ نفر برای ۸۶ کرسی برگزار شود. در این انتخابات ۴۶ درصد از دارندگان حق رای، مشارکت داشتند. اما میزان پایین مشارکت چندان برای رهبر جمهوری اسلامی اهمیت نداشت، او با ابزار رد صلاحیت شورای نگهبان این نهاد مهم را از نفوذ اصلاح‌طلبان دور کرده بود.
خبرگان و دولت پوپولیست‌ها
چهارمین دوره انتخابات خبرگان در آذر ۱۳۸۵ همزمان با انتخابات شورای شهر و روستا برگزار شد. در این دوره شکافی تازه در فضای سیاسی ایران ایجاد شده بود.
اکبر هاشمی رفسنجانی که به شدت در دوران هشت ساله دولت اصلاحات مورد حمله برخی از رفرم‌خواهان قرار گرفته بود، این بار از سوی دولت عوام‌گرای احمدی‌نژاد به عنوان نماد اشرافیت و فساد معرفی می‌‌شد. آیت‌الله علی خامنه‌ای نیز در مقابل این حملات سکوتی رضایت‌آمیز داشت.
در این دوره ۴۹۳ نفر برای نامزدی در انتخابات ثبت‌نام کردند که در ابتدا با رد صلاحیت گسترده در برخی حوزه‌ها تعداد نامزدها و کرسی‌های نمایندگان برابر بود.
شورای نگهبان پس از طی چند مرحله بررسی صلاحیت نامزدها در نهایت ۳۱۱ نفر را رد صلاحیت کرد و انتخابات با ۱۸۱ نامزد برای ۸۶ کرسی برگزار شد. با توجه به همزمانی این انتخابات با رقابت‌های شورای شهر و روستا، مشارکت در این انتخابات به ۶۰ درصد رسید.
دوره‌ی “رهبر ساز”
پنجمین دوره انتخابات خبرگان رهبری هفتم اسفند ماه برگزار می‌شود. در این دوره از انتخابات ۸۰۱ نفر از جمله ۱۶ زن ثبت‌نام کردند که اتفاقی بی‌سابقه بود. اما شورای نگهبان این بار نیز در “محافظت” از تنها نهادی که باید بر رهبر جمهوری اسلامی نظارت کند، تردیدی به خود راه نداد. ۶۴۰ نفر از نامزدهای این انتخابات رد صلاحیت شدند از جمله نوه آیت‌الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی.
بر اساس آخرین اعلام شورای نگهبان، ۱۶۱ نفر برای ۸۸ کرسی رقابت خواهند کرد. در برخی حوزه‌ها تعداد نامزدهای انتخابات با کرسی‌های این مجلس برابر شده است.
مسئولان کهن‌سال ایران که هرگز بازنشسته نمی‌شوند
سن بالای مقامات جمهوری اسلامی دستمایه طنز شهروندان این کشور شده است. گرچه شاید سن احمد جنتی، دبیر شورای نگهبان بیش از دیگران مورد توجه قرار گرفته اما او تنها مسئول سیاسی کهن‌سالی نیست که همچنان در قدرت حضور فعال دارد.
اکثریت اعضای برخی نهادهای سیاسی همچون مجلس خبرگان رهبری، شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت که زیر نظر رهبر ایران فعالیت می‌کنند را افراد بالای ۷۰ سال تشکیل می‌دهند. بر اساس یک گزارش ۷۰ درصد اعضای مجلس خبرگان رهبری بالای ۷۰ سال سن دارند. تنها در دوره گذشته ۱۵ عضو این مجلس درگذشته‌اند.
علی اکبر فیض آلنی، مشهور به علی مشکینی رکوردار ریاست بر مجلس خبرگان رهبری است. او از آبان ماه ۱۳۶۲ تا زمان درگذشت‌اش در ۸۶ سالگی (مرداد ۱۳۸۶) رییس این نهاد مهم تصمیم‌گیری بود.
محمدرضا مهدوی کنی در مرداد ماه ۱۳۱۰ به دنیا آمد و در حالی که در سن ۸۳ سالگی ریاست مجلس خبرگان را بر عهده داشت در مهر ماه ۱۳۹۳ درگذشت. او همچنین رییس دانشگاه امام صادق، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و مسئول حوزه علمیه مروی نیز بود.
ابوالقاسم خزعلی فروردین ۱۳۰۴ به دنیا آمد و در شهریور ۱۳۹۴ درگذشت. او در زمان مرگ در ۹۰ سالگی عضو مجلس خبرگان رهبری بود. او همچنین به مدت ۲۰ سال در شورای نگهبان عضویت داشت.
احمد جنتی متولد ۱۳۰۵ است. این روحانی ۸۹ ساله، دبیر شورای نگهبان، عضو مجلس خبرگان رهبری، مسئول ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی است. جنتی همزمان دبیر شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی است.
محمد یزدی متولد ۱۳۱۰ است. او پیش‌تر رییس قوه قضائیه ایران بود. یزدی هم‌اکنون در ۸۴ سالگی ریاست مجلس خبرگان رهبری را بر عهده دارد و عضو فقهای شورای نگهبان است، و این در حالی است که از ضعف جسمانی رنج می‌برد. او همچنین رییس شورای عالی حوزه‌های علمیه ایران است.
محمدتقی مصباح یزدی متولد بهمن ۱۳۱۳ است. این روحانی ۸۱ ساله عضو مجلس خبرگان رهبری و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی است. او همچنین مدیر موسسه امام خمینی و رییس شورای عالی مجمع جهانی اهل بیت است.
محمد امامی کاشانی متولد سال ۱۳۱۳ است. او که ۸۱ سال سن دارد نماینده مجلس خبرگان رهبری و امام جمعه موقت تهران است. او همچنین مسئولیت مدرسه عالی مطهری را بر عهده دارد. کاشانی در زمان حیات آیت‌الله خمینی عضو شورای نگهبان بود.
عباس واعظ طبسی متولد ۱۳۱۴ در مشهد است. او در ۸۰ سالگی عضو مجلس خبرگان رهبری و مجمع تشخیص مصلحت نظام است. طبسی از سال ۱۳۵۷ مسئولیت “آستان قدس رضوی” را بر عهده دارد. او همچنین مدیر عالی حوزه علمیه خراسان است.
مرتضی مقتدایی متولد ۱۳۱۴ در اصفهان است. این روحانی ۸۰ ساله سابقه دادستانی کل ایران و ریاست دیوانعالی را دارد. او هم اکنون عضو مجلس خبرگان رهبری و مدیر شورای عالی حوزه علمیه قم است. مقتدایی به عنوان قاضی در دادگاه‌های انقلاب نیز فعالیت داشته است.
غلامرضا رضوانی سال ۱۳۰۹ در خمین متولد شد و در سن ۸۳ سالگی درگذشت. او در زمان درگذشت‌اش عضو شورای نگهبان بود. از جمله سوابق رضوانی می‌توان به نمایندگی مجلس خبرگان رهبری و ریاست دیوان عدالت اداری اشاره کرد.
محمد مومن متولد ۱۳۱۹ است. این روحانی ۷۵ ساله از سال ۱۳۶۲ تاکنون عضو شورای نگهبان بوده است. مومن همچنین در حال حاضر عضو مجلس خبرگان رهبری نیز است.
محمدباقر باقری مشهور به باقری کنی متولد ۱۳۰۵ است. این روحانی ۸۹ ساله برادر محمدرضا مهدوی کنی است. او در حال حاضر عضو مجلس خبرگان رهبری است. او پس از درگذشت برادرش به سرپرستی دانشگاه امام صلادق منصوب شد.
اکبر هاشمی بهرمانی مشهور به اکبر هاشمی رفسنجانی متولد ۱۳۱۳ در رفسنجان است. این روحانی پرنفوذ ۸۱ ساله در حال حاضر رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام و عضو مجلس خبرگان رهبری است. او در سال ۱۳۹۲، در ۷۹ سالگی، در انتخابات ریاست جمهوری ثبت‌نام کرد که از سوی شورای نگهبان رد صلاحیت شد.
علی حسینی خامنه‌ای، معروف به علی خامنه‌ای متولد ۱۳۱۸ در مشهد است. این روحانی ۷۶ ساله در حال حاضر ولی فقیه و رهبر جمهوری اسلامی است. او همچنین فرماندهی کل نیروهای مسلح را نیز بر عهده دارد. نهادهای قدرتمندی همچون شورای نگهبان، قوه‌قضائیه، صدا و سیما و بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی نیز زیر نظر مستقیم او اداره می‌شوند.
به این ترتیب ترکیب مجلسی که به باور بسیاری شاید از اهمیت خبرگان اول برخوردار باشد و رهبر آینده جمهوری اسلامی را انتخاب کند، چندان دچار تغییر نخواهد شد. تعداد قابل توجهی از نمایندگان خبرگان آینده در دهه هفتم و هشتم زندگی خود خواهند بود.
از: دویچه وله
