دو عکس از سردر خانه عیسی صدیق، قبل و پس از دزدی شدن کاشی‌ها. عکس‌ها از سایت “سفرنویس”
پژمان اکبرزاده
در ماه‌های اخیر، حرکت‌های تازه‌ای برای دزدی آثار تاریخی در تهران دیده شده است. هدفِ دزدی‌ها این‌بار، کاشیکاریها و تزیینات بناها و دروازه‌های دوره قاجارند. مسجد حاج قنبرعلی خان کُرد مافی و سردرِ خانه مخروبه عیسی صدیق، سومین رییس دانشگاه تهران، از جمله بناهایی هستند که کاشیکاریهای ورودی آنها دزدیده شده‌اند.
سرپرست مسجد حاج قنبرعلی‌خان، در گفتگویی با خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) سرقت‌ها را تایید کرده و گفته است که این مسجد به لحاظ مناره و بادگیر از مسجدهای منحصر بفرد به‌شمار می‌رود و بخشی از فیلم “مارمولک” نیز در همین مسجد فیلمبرداری شده است.
به فاصله چند ماه پیش از این، دزدی از سردر مسجد-مدرسه سپهسالار هم در ایران خبرساز شد؛ یکی از بزرگترین مسجدهای تهران که به کوشش میرزا حسین خان سپهسالار، صدراعظم ناصرالدین شاه ساخته شده است.
وبسایت “سفرنویس” که در زمینه شناساندن آثار تاریخی ایران فعالیت دارد، تعدادی عکس از نمای بناهایی را که کاشیکاریهای آنها دزدیده شده (قبل و پس از سرقت‌ها) منتشر کرده است.
مدیر کل میراث فرهنگی: ما مالک آثار تاریخی نیستیم
رجبعلی خسروآبادی، مدیر کل اداره میراث فرهنگی و گردشگری تهران، در گفتگویی با خبرگزاری دانشجویان ایران، خواستار پاسداری از “محله‌های ویژه” توسط نیروی انتظامی شده تا ضریب امنیتی آنها بالا برود.
آقای خسروآبادی افزوده است: “زمانی که یک اثر در سازمان میراث فرهنگی ثبت می‌شود،
این تصور پیش می‌آید که آن اثر متعلق به این سازمان است، در حالی که متعلق به همه ملت است. ما فارغ از مالکیتِ یک بنای تاریخی آن را ثبت می‌کنیم. گاهی شاید مالک از ثبت آن راضی هم نباشد. زمانی که بنا متعلق به ما نیست نمی‌توانیم امنیت آن را به شکل صددرصد تامین کنیم.”
این مقام سازمان میراث فرهنگی به طور ویژه به “حصار ناصری” در تهران اشاره کرده که به باور او منطقه‌ای است که هر بخش از آن دارای یک عنصر ارزشمند مانند کاشی، در، سردر، مجسمه و یا خود بنا است.
دفتر پیشیین روزنامه طوفان ملی شرق و انجمن سخن سنج فردوسی
“حصار ناصری” که زمان شکل‌گیریِ آن به دوره ناصرالدین شاه قاجار بازمی‌گردد، دربرگیرنده دوازده دروازه پیرامون تهران بوده است. در جریان گسترش شهر، بسیاری از این دروازه‌ها تخریب شده‌اند. یکی از معدود دروازه‌های برجای مانده از آن زمان، دروازه باغ ملی است.
پیش از دزدی‌های اخیر از بناهای حصار ناصری، تعدادی از تلاشگران فرهنگی در تهران از کمبود بودجه و توجه برای پاسداری و مرمت این بخش از پایتخت ابراز نگرانی کرده بودند.
راهی برای جلوگیری از فروش کاشی‌ها
فاطمه سودآور فرمانفرماییان، پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران، معتقد است که برای جلوگیری از فروش کاشی‌های دزدیده شده باید تصاویر آنها چاپ و در بازارهای فروش عتیقه پخش شود.
خانم فرمانفرماییان به بخش فارسی بی‌بی‌سی می‌گوید: “در سال‌های گذشته هم کاشی‌هایی دزدیده و در مجموعه‌های خصوصی جای گرفته بودند. این موضوع محدود به ایران نیست؛ شماری از کاشی‌های منحصر بفردِ کشورهای آسیای میانه، به ویژه از سمرقند هم به سرقت رفته‌اند. مواردی بوده است که با پیگیری‌های بین‌المللی، آثار پیدا شده‌اند. آنچه به تازگی در تهران به سرقت رفته به نسبت کاشی‌های دوران ایلخانی، تیموری و صفوی از ارزش کمتری برخوردارند ولی از بابت پیشینه معماری در پایتخت، اهمیت دارند.”
خانم فرمانفرماییان می‌افزاید: “در بازار عتیقه، توجه به کاشی نسبت به گذشته بیشتر و بیشتر شده و طبیعتا مافیای قاچاق عتیقه نیز به بناهایی که زیر نظارت نیستند چشم می‌دوزد.”
سرقت کاشی‌های سردر مسجد میرزا ابوالحسن معمارباشی
شهرداری تهران و طرحی نامعلوم
سرقت کاشیکاریها از حصار ناصری در حالی رخ داده که سال گذشته، شهرداری تهران از طرحی ویژه برای این منطقه و دروازه‌های آن خبر داده بود.
پس از دزدیده شدنِ کاشیکاریها، برخی از ساکنان منطقه در تماس با رسانه‌ها از بی‌توجهیِ مسئولان انتقاد کردند ولی پس از انتشار این گفتگوها، سرقت‌های بیشتری در منطقه رخ داده است.
مهدی معمارزاده، کارشناس میراث فرهنگی در تهران به ایسنا گفته است در مناطقی این سرقت‌ها رخ می‌دهد که از نظر امنیتی باید وسایل پیشرفته حفاظتی، دوربین و نگهبان داشته باشند. آقای معمارزاده همچنین افزوده، شیوه سرقت‌ها نشان می‌دهد که “یک باند تشکیلاتی با برنامه‌ریزی دست به این کار می‌زند. آنها دقیقا می‌دانند چه ساعتی باید عمل کنند و با شیوه جدا کردن آثار هم کاملا آشنا هستند.”
“سرقت‌های سریالی” از پایتخت
رسانه‌ها در تهران، سرقت‌های اخیر را “سرقت‌های سریالی” در ادامه دزدیده شدنِ مجسمه‌ها از سطح شهر نامیده‌اند. در سال ۱۳۸۹ نیز ناپدید شدن دوازده مجسمه از اماکن عمومی در تهران، جنجال زیادی به پا کرد و با واکنش‌های ضد و نقیض مقام‌های شهرداری و امنیتی همراه شد. پلیس بارها اعلام کرد که در حال پیگیری موضوع است ولی تا کنون هیچ فرد یا گروهی به عنوان رُباینده‌ی مجسمه‌ها معرفی نشده و در چند مورد از مجسمه‌سازان خواسته شده تا مجسمه‌ها را از نو بسازند.
برخی تلاشگران در زمینه میراث فرهنگی معتقدند که اگر در آن زمان برخورد محکمی با موضوع شده بود، سرقت آثار تاریخی در شکل‌های گوناگون ادامه پیدا نمی‌کرد.
وبسایت خبرگزاری میراث فرهنگی، تازه‌ترین سرقت از بافت تاریخی تهران را کاشی‌کاری سردر روزنامه ملی طوفان شرق، انجمن سخن‌سنج فردوسی و جمعیت نگهبانان اسلام و ایران اعلام کرده است.
این خبرگزاری هشدار داده که تعطیلات نوروزی و عدم واکنش به موقع مسئولان می‌تواند به دزدی‌های بیشتر از آثار تاریخی پایتخت ایران منجر شود.
از: بی بی سی
