انستیتوی ماکس پلانک در آلمان، بخش زیست‌شناسی گیاهی
از زمان لغو تحریم‌ها علیه ایران، شرکت‌های بین‌المللی برای مسئولیت‌های اجرایی در دفاتر خود در ایران به دنبال ایرانیان تحصیل‌کرده در غرب هستند. اما به نظر می‌آید راضی کردن این افراد برای بازگشت به ایران کار ساده‌ای نیست.
در رابطه با امکان استخدام ایرانیان تحصیل‌کرده در غرب، آژانس خبری رویترز با چند شرکت و بنگاه کاریابی غربی و همچنین بیش از ۲۰ ایرانی ساکن خارج مصاحبه‌هایی انجام داده است.
این پژوهش نشان می‌دهد که ایرانیان تحصیل‌کرده و مقیم خارج با وجود پیشنهاد شغل‌هایی با درآمدهای بالا در انتظار اجرای وعده‌های اصلاحات در ایران، تصمیم به بازگشت به میهن خود را مدام به عقب می‌اندازند.
کیفیت پایین زندگی و مشکلاتی چون قوانین دست‌وپا گیر و فرهنگ کسب و کار مبهم، مسائل امنیتی، آلودگی هوا و کمبود مدارس بین‌المللی از دلایل بی‌میلی این افراد برای بازگشت به ایران محسوب می‌شوند. آن‌ها همچنین نگران حفظ حقوق خود در سیستم قضایی جمهوری اسلامی ایران هستند.
اما شرکت‌های خارجی برای ورود و پیشرفت در فضای کسب و کار پیچیده ایران، برای آموزش نیروهای محلی و پر کردن شکاف فرهنگی و زبانی به کمک این افراد نیازمند هستند. بی‌میلی ایرانیان خارج از کشور برای بازگشت، مانع بزرگی بر سر راه این شرکت‌ها در دسترسی به بازار ۸۰ میلیون نفری ایران است.
جوزپه کارلا، رئیس گروه سوییسی “نستله” (Nestlé) در ایران در گفت‌وگو با رویترز در این باره گفت: «این‌جا جایی است که یک ایرانی دارای شم کارآفرینی و مدرک می‌تواند تاثیر قابل‌توجهی داشته باشد. با وجود این، کارجویان ایرانی مقیم خارج، به ندرت برای چنین شغلی نامزد می‌شوند.»
او افزود: «به منظور پرورش مدیران اینده، نستله فارغ‌التحصیلان ایرانی را برای آموختن مهارت‌های لازم چندین سال به خارج از کشور می‌فرستد تا بعد با برگشت به کشور برای این شرکت کار کنند.»
ایرانیان دانش‌آموخته در خارج اما هنوز اقلیت بسیار کوچکی از هزار کارمند نستله در ایران را که ۱۵ سال پیش فعالیت خود را آغاز کرد، تشکیل می‌دهند.
در ماه دسامبر سال ۲۰۱۵ میلادی تنها چند ماه پس از امضای توافق‌نامه‌ی هسته‌ای میان ایران و قدرت‌های جهانی (برجام) حسن روحانی در جلسه ملاقات ایرانیان خارج از کشور در نیویورک از آن‌ها خواست که در ساختن آینده این کشور سهیم شوند.
جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران هم در سفر ماه گذشته به سنگاپور درباره اتباع ایرانی مقیم خارج گفت: «این افراد بهترین پل برای گفت‌وگو بین فرهنگ‌ها و تمدن‌ها هستند.»
بدگمانی‌های فراوان
بر اساس تخمین‌های مقامات ایرانی، شمار اتباع ایرانی ساکن خارج بین ۵ تا ۷ میلیون نفر می‌باشد که بیشتر آن‌ها در آمریکای شمالی، اروپا و کشورهای خلیج فارس زندگی می‌کنند.
فکر بازگشت به ایران برخی از این افراد مانند خانم گلکار شهروند ۲۶ ساله‌ی ایرانی کانادایی را وسوسه کرده است. او که تحصیلاتش را در انستیتوی معماری کالیفرنیای جنوبی در ماه آوریل سال جاری به پایان می‌رساند، در این‌باره گفت: «من احساس می‌کنم که بازگشت به ایران مسئولیت من است. ایران در تمام زمینه‌ها نیازمند افراد متخصص است. موفقیت من به عنوان یک زن در فضای کسب و کار ایران چالش بزرگی خواهد بود. در حال حاضر در ایران بیش از هر جای دیگری فرصت‌های شغلی وجود دارد. بسیاری از ایرانیان ساکن کالیفرنیا از بازگشت به ایران حرف می‌زنند و این گزینه‌ایست که نمی‌توان آن را نادیده گرفت.»
اما چالش‌هایی که می‌بایست در نظر گرفت بسیارند. برخی از افراد مقیم خارج که خانواده‌هایشان در سال‌های پیش و یا بلافاصله پس از انقلاب ۵۷ ایران را ترک کرده‌اند، در مورد چشم‌اندازهای شغلی در ایران تردید دارند.
امتناع دولت ایران از پذیرش تابعیت دوگانه این گروه یکی دیگر از دلایل نگرانی آن‌ها از بازداشت‌های خودسرانه است. در چند سال گذشته نیروهای امنیتی ایران چند نفر دارای تابعیت دو ملیتی با پاسپورت‌های آمریکایی و اروپایی را با اتهامات مبهم زیر لوای نقض “امنیت ملی” دستگیر کردند.
اما تردید گروه دیگری از این افراد بیشتر به مسائلی چون ساختارهای اداری، استانداردهای پایین زندگی در تهران پرترافیک و محدودیت‌های مربوط به پوشش و رفتار که ارگان‌هایی مانند “گشت ارشاد” اعمال می‌کنند، مربوط می‌شود.
علی تهرانی، شهروند ۲۴ ساله بریتانیایی ایرانی در ماه اکتبر گذشته تلاش کرد در ایران مستقر شود اما مشکلات مربوط به دریافت مجوزها و پروانه‌های گوناگون و همچنین مسئله ۲۴ ماه خدمت اجباری سربازی باعث شد که او به زودی پشیمان شود. او گفت: «به سرعت متوجه شدم که من توانایی‌های لازم برای فعالیت در سیستم اداری ایران را ندارم.»
نتایج بررسی و ارزیابی بزرگترین شرکت مشاوره در زمینه نیروی انسانی به نام مرسر (Mercer) در ۲۳۰ کشور جهان در سال ۲۰۱۶ ایران را از لحاظ کیفیت زندگی پس از اسلام‌آباد و نایروبی در رده ۲۰۳ قرار داد.
چندین ایرانی ساکن کرانه خلیج فارس در گفت‌وگو با رویترز عدم اعتماد به نیروهای محلی و نگرانی درباره فساد، نقض امنیت و حقوق معنوی را به عنوان علت اصلی مراجعه شرکت‌های غربی به آن‌ها برای استخدام خوانده‌اند.
یک مشاور مدیریتی مستقر در تهران که نخواست نامش فاش شود، هم در توضیح نبود فضای اعتماد میان کارفرمایان غربی و نیروهای کار محلی گفت: «دریافتی افراد آنقدر کم است که بیشتر نیروهای محلی بدون تعهد جدی و تمام وقت به یک شرکت خاص، هم‌زمان دو یا حتی سه شغل دارند.»
ایران در رده‌بندی “شاخص گسترش فساد” سازمان شفافیت جهانی در سال ۲۰۱۵ بین ۱۶۸ کشور در جایگاه ۱۳۰ام قرار گرفت. بسیاری از ایرانیان خارج از کشور که شاهد نوسانات سیاسی این کشور در سال‌های اخیر بوده‌اند، نگران هستند که طرح‌های اصلاحات اقتصادی حسن روحانی نیز در نهایت بی‌نتیجه بمانند.
رقابت برای جذب اتباع ایرانی خارج از کشور
آگاهی شرکت‌های خارجی از نگرانی‌های ایرانیان خارج کشور برای بازگشت به ایران، باعث شده که آن‌ها با ارائه حقوق بالا، پرداخت هزینه‌های زندگی خانواده و مدارس خصوصی و امکان پیشرفت سریع‌تر در سلسله مراتب شغلی نسبت به غرب، بر جذابیت پیشنهاد خود بیافزایند.
بر اساس گفته‌های آژانس‌های کاریابی و مدیران اجرایی به “رویترز” درآمد یک ایرانی تحصیل‌کرده در غرب به عنوان “مدیر اجرایی ارشد” در یک مجموعه صنعتی یا بازرگانی غربی می‌تواند ماهیانه بیش از ۱۵ هزار دلار و سالیانه بیش از ۲۵۰ هزار دلار باشد.
بر پایه این رقم درآمد نیروی کار محلی برای شغلی مشابه حدود ۵ هزار دلار در ماه یا ۱۰۰ هزار دلار در سال است. این اعداد را باید با حداقل دستمزد ماهانه نیروی کار محلی که بر اساس مطالعات گروه مشاوران ۲۲۵ دلار می‌باشد مقایسه کرد.
رضا فرجی‌دانا، وزیر سابق علوم و فن‌آوری در سال ۲۰۱۴ اعلام کرده بود که سالانه حدود ۱۵۰ هزار نفر از “بااستعدادترین افراد” ایران این کشور را ترک می‌کنند که خسارت آن برای اقتصاد ایران تا ۱۵۰ میلیارد دلار در سال است.
سرمد آفرینش که در اتریش تحصیل کرده در این‌باره گفت: «ایران سال‌هاست که با مشکل “فرار مغزها” دست و پنجه نرم می‌کند. اما اکنون افرادی که یک مدرک غربی در دست دارند می‌توانند در مدارج بالا در ایران شروع به کار کنند و پله‌های ترقی را سریع‌تر از هر جای دیگری پشت سر بگذارند.»
سرمد آفرینش بنیان‌گذار شرکت مشاوره آرهکس () در وین است که به شرکت‌های چندملیتی برای ورود به بازار ایران کمک می‌کند.
ارائه مشاوره به گروه‌های صنعتی بازرگانی غربی مایل به فعالیت در ایران در زمینه‌های مختلف، تخصصی است که به سرعت در حال رشد است. شرکت‌های کاریابی می‌گویند که درآمد افراد مشغول به کار در این بخش بدون نیاز به نقل مکان تا ۱۰ هزار دلار در ماه است.
رضا جورابچی، شهروند ایرانی کانادایی ۳۵ ساله که در ۶ ماهگی ایران را ترک کرده، ماه نوامبر گذشته برای کمک به شرکت‌های غربی در ورود به بازار ایران به تهران نقل مکان کرد. او درباره واکنش اطرافیان خود نسبت به تصمیم‌اش گفت: «همه متعجب‌اند که من بیش از دو ماه این‌جا دوام آوردم. کیفیت زندگی آنقدر پایین است که بسیاری از ایرانیانی که برای کار به کشور بازمی‌گردند زود منصرف می‌شوند. این‌جا برای دوام آوردن باید پوست کلفت داشت!»
جورابچی می‌گوید شرکت‌های خارجی باید تشخیص دهند که کدام یک از این افراد حاضر به زندگی در ایران است و کدام یک تنها می‌خواهد به ایران سفر کند. بسیاری از مدیران اجرایی ترجیح می‌دهند که در دبی، جایی که دفاتر مرکزی شرکت‌های بین‌المللی قرار دارند، مستقر شوند.
شرکت مدیریابی “وایز اند میلر” در دبی فهرستی از ایرانیان تحصیل‌کرده در خارج از این کشور تهیه کرده که برای بازگشت به ایران و زندگی در این کشور آمادگی دارند.
مارک مولدر، یکی از بنیان‌گذاران این شرکت می‌گوید: «بازار بسیار شلوغی است.» مولدر با استفاده از شبکه‌های اجتماعی هر هفته با بیش از ده‌ها ایرانی متخصص تماس می‌گیرد.
حمید بیگلری، نایب رئیس سابق متخصص بازارهای نوظهور، اکنون به سرمایه‌گذاران برای شروع فعالیت در ایران مشاوره می‌دهد. او معتقد است که برای جذب افرادی که رگ و ریشه ایرانی دارند دولت ایران باید مزایایی خاص بدهد، مانند برگه شناسایی تا بتوانند بدون مشکل امکان سفر و سرمایه‌گذاری در ایران را داشته باشند.
این کارشناس که خود در سال ۱۹۷۷ از ایران رفته است، می‌گوید: «برای راضی کردن ایرانیان خارج از کشور باید اقدامات بیشتری صورت گیرد.» این افراد می‌توانند نقشی مشابه هندی‌های ساکن آمریکا در تبدیل هند به موتورخانه جهانی در زمینه تکنولوژی، بازی کنند.
او افزود: «ایرانیان خارج از کشور می‌توانند سرمایه، علم و ارتباطات تجاری به همراه بیاورند که همه برای بازسازی کشور حیاتی هستند.»
از: دویچه وله
