یکی از فاکتورها در کارنامه سیاست خارجی هر دولتی در پایان دوره‌اش ارائه گزارشی از تحکیم روابط و مناسبات دیپلماتیک با دیگر کشورهاست. اینک در پایان سومین سال ریاست حسن روحانی، کارنامه سیاست خارجه او از این ناحیه نه تنها درخشان نیست بلکه حاوی موارد عدیده‌ای از قطع رابطه سیاسی با تهران است.
دست کم از ژانویه ۲۰۱۶ تا کنون ۷ مورد قطع رابطه سیاسی با تهران رخ داده است. این موارد عبارتند از قطع رابطه عربستان، بحرین، سومالی، سودان، جیبوتی، کومور و مالدیو.
اگر چه این رقم پرتعداد قطع روابط سیاسی در پی حمله به سفارت عربستان توسط جناح تندرو رخ داده، اما، این نمره مردودی در کارنامه دولت حسن روحانی ثبت می شود.
در این شرایط اراده دولت لیبرال جاستین ترودو برای تجدید نظر در قطع رابطه‌ای اتاوا با تهران که چهار سال پیش در زمان دولت محافظه کار استیون هارپر رخ داد، بارقه هایی را نمایان ساخته که سیاست تنش زدایی دولت روحانی به ویژه پس از بحران هسته‌ای اگر در جهان عرب بی‌پاسخ مانده ولی گویا در جهان غرب با اقبال بهتری روبه روست.
دولت جاستین ترودو که شاهد سفر مقامات کشورهای غربی از استرالیا گرفته تا اروپا به تهران است، نمی خواهد حسن نیتی که تهران در پرونده هسته‌ای نشان داده بی‌پاسخ بگذارد. افزون بر اینکه از تقاضای چند ده هزار اتباع ایرانی مقیم کانادا که نیازمند خدمات کنسولی ایران هستند نیز بی‌اطلاع نیست.
آغاز مذاکرات برای تجدید رابطه با حفظ انتقادات
بنا به جدیدترین اخبار استفان دیون وزیر خارجه کانادا در مصاحبه‌ای با شبکه تلویزیونی سی بی‌سی اعلام داشته که مذاکرات رسمی میان دو دولت برای تجدید رابطه دیپلماتیک آغاز شده است. در واقع تجدید نظر در وضعیت کنونی یعنی قطع رابطه با تهران، یکی از وعده‌های انتخاباتی جاستین ترودو بود. او وعده داده بود که در صورت احراز کرسی نخست وزیری کانادا روابط با تهران را از نو آغاز خواهد کرد.
با وجود این تمایل آشکارا و به رغم اینکه وزیر خارجه کانادا گفته که قطع رابطه اتاوا با تهران عملی “نامعقول” بود ولی او جای تردید باقی نگذاشت که موضع دولتش در برابر تهران همچنان موضعی انتقادی است . او گفته که: «پرونده نقض حقوق بشر جمهوری اسلامی، حمایت‌اش از بشار اسد و حزب الله و تهدیداتش علیه اسرائیل همچنان از مواردی است که کانادا با آن “مشکل بزگی” دارد.»
به رغم این اختلافات با تهران، وزیر خارجه کانادا در توجیه تمایل کشورش برای تجدید رابطه با تهران گفت که:«چگونه می توان به منطقه خاورمیانه کمک کرد بدون اینکه در تهران حضور داشته باشید.»
نخستین کارشکنی ها
همانگونه که قطع رابطه کشورهای عربی (گرچه باعث آن جناح تندرو ایران بود) نقطه ضعف کارنامه روحانی به شمار می رود، فرض تجدید رابطه کشور مهمی چون کانادا با تهران (به رغم حفظ مواضع انتقاد آمیزش) نقطه قوت دولت روحانی به شمار خواهد رفت.
از سوی دیگر واقفیم که ساختار قدرت در حاکمیت جمهوری اسلامی دچار دو دستگی است. جناح عملگرای حاکمیت به ویژه با سکانداری محمدجواد ظریف به دنبال تجدید رابطه ایران با جهان در سایه توافق هسته‌ای است در حالی که جناح تندرو حاکمیت خواستار برهم زدن برجام و بازگشت به دوران قبل از مذاکرات هسته‌ای است. برای مثال حسین شریعتمداری مدیر مسئول کیهان ونماینده آیت الله خامنه‌ای از گفته دونالد ترامپ استقبال کرده که گفت در صورت ورود به کاخ سفید برجام را لغو خواهد کرد.
همانطور که گفته شد سیاست “تعامل سازنده” دولت روحانی تا کنون در جهان عرب با استقبال مواجه نشده ولی در جهان غرب شواهد حکایت از اقبال زیاد امریکا و متحدانش دارد. کانادا نیز در این میان مستثنا نیست. وزیر خارجه کانادا در مصاحبه‌اش با تلویزین سی بی‌سی از راز مهمی پرده برداشت و او گفت که: “تجدید رابطه با تهران نه تنها خواست ما بلکه درخواست متحدان ما [احتمالا امریکا] نیز است.”
در شرایطی که چنین تمایلی در کانادا شکل گرفته تا در روابط دو کشور تجدید نظری صورت گیرد و به گفته وزیر خارجه کانادا تا اینجا نیز مذاکرات رسمی میان دو طرف آغاز شده، دستگیری خانم هما هودفر تبعه ایرانی- کانادایی توسط حفاظت اطلاعات سپاه پاسداران نخستین کارشکنی جناح تندرو حاکمیت در روند عادی سازی روابطی است که دولت حسن روحانی و جاستین ترودو به آن اقبال نشان داده اند.
خانم هودفر (۶۴ ساله) استاد رشته مردم شناسی در دانشگاه کونکوردیای کانادا اخیرا طی سفری به ایران برای دیدار با بستگان خود، بازداشت و از وضعیت سلامتی او خبری در دست نیست. طبیعی است که در یاد داشتن قتل خانم زهرا کاظمی دیگر تبعه ایرانی‌کانادایی در ایران در سال ۲۰۰۳، موجبات نگرانی از سلامت خانم هما هودفر را نیز دامن زده باشد که از سلامتی او و علت دستگریش اطلاعاتی در دست نیست.
بدیهی است دستگیری خانم هودفر فشارها بر دولت جاستین ترودو را که خواستار تجدید رابطه با تهران است، افزایش خواهد داد همچنان که رأی دادگاه اونتاریوی کانادا درباره پرداخت ۱۳ میلیون دلار غرامت از محل دارایی‌های ایران به خانواده قربانیان آمریکایی که توسط حزب‌الله و حماس جانباخته اند، نیز دولت روحانی را برای تجدید رابطه با کانادا با انتقاد مواجه می سازد.
به بیان دیگر در حالی دولت حسن روحانی و جاستین ترودو تمایل به تجدید رابطه سیاسی دارند که هر یک از درون کشور خود با فشارهای زیادی مواجه اند.
به رغم این دشواری‌ها می توان گمان داشت که دولت کانادا به خوبی از ساختار چندپاره قدرت در ایران آگاه هست و درک کافی از این واقعیت دارد که حفاظت اطلاعات سپاه، نهادی غیرپاسخگو به دولت روحانی است و احتمالا به قصد اخلال در روند عادی سازی روابط تهران- اتاوا، خانم هودفر را دستگیر کرده است. همچنان که دولت روحانی نیز به این واقعیت وقوف دارد که اگر در سایه فقدان رابطه حسنه با اتاوا امروز ۱۳ میلیون دلار غرامت از محل دارایی‌های ایران برداشته شده، در ادامه این شرایط ،این گونه حوادث باز هم می تواند تکرار شود.
به شرحی که گفته شد دور از انتظار نیست که اولا کارشکنی هایی از این دست باز هم تکرار شود و ثانیا به رغم این گونه سنگ اندازی ها، مذاکرات سیاسی برای تجدید روابط دیپلماتیک میان دو کشور هرچند کُند و آهسته به مسیر خود ادامه دهد.
از: رادیو فردا
