مشهد – خبرگزاری مهر: “آس بادهای نشتیفان” به عنوان یکی از عظیم‌ترین آسیاب‌های بادی جهان با نفس‌های به شماره افتاده در انتظار گوشه چشم متولیان حفاظت از آثار تاریخی است، این میراث باستانی سالهاست زیر آوار بی‌توجهی مسئولان کمر خم کرده و این امر موجب شده تا کارشناسان باستان شناسی اعلام کنند؛ رویای ثبت جهانی “آس بادهای نشتیفان” هیچ گاه تعبیر نمی‌شود.
به گزارش خبرنگار مهر، “آس بادهای نشتیفان” از عظیم ترین آسیاب‌های بادی جهان است و در حافظه تاریخ آوازه این میراث کهن هنوز هم به یادگار مانده اما با گذر زمان چهره این اثر تاریخی به علت تخریب های صورت گرفته مخدوش شده و این در حالی است که اقدامات چشم گیری برای مرمت این اثر صورت نپذیرفته طوری که امروز کارشناسان باستان شناسی معتقدند، رویای ثبت جهانی “آس بادهای نشتیفان” تعبیر نمی‌شود.
مجموعه تاریخی آس بادهای نشتیفان یکی از معروف‌ترین آسیاب‌های بادی جهان بوده که به لحاظ قدمت و معماری؛ ارزشمندترین میراث تاریخی است که در هزار و ۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در خاک خواف قد برافراشت اما با گذر زمان عظمت و شکوه این اثر در سایه غفلت متولیان حفاظت از میراث تاریخی مورد تهدید جدی قرار گرفته است.
بادهای ۱۲۰ روزه سیستان، اصلی‌‌ترین منبع انرژی آسبادها
بسیاری از کارشناسان و پژوهشگران آثار تاریخی عنوان می کنند؛ دیر یا زود این اثر تاریخی که تا پیش از این قرار بود در فهرست میراث جهان جای گیرد، به خاطر تخریب برخی از چرخ های این آسیاب، در رویای ثبت جهانی از خاطره ها پاک می شود.
بادهای ۱۲۰ روزه سیستان که اصلی‌‌ترین منبع انرژی آسبادهاست به عنوان یکی از ویژگی خارق‌العاده، ضرورت ثبت جهانی این اثر را دو چندان کرده و شاید اگر متولیان محافظت از میراث تاریخی با نگاهی دلسوزانه تر به پروژه ثبت جهانی این اثر می نگریستند امروز نام و آوازه آس بادها در یونسکو طنین انداز می‌شد.
صدای چرخ های آس بادهای نشتیفان گواه قدمت معماری این اثر است
مهرداد صابری‌نیا پژوهشگر آثار باستانی با اشاره به اینکه صدای چرخ های این آسیاب ها گواه قدمت معماری این اثر است به خبرنگار مهر می گوید: برخی از مورخان زمان ساخت این اثر را به قبل از فتح ایران به دست مسلمانان و عده ای دیگر مربوط به هزار و ۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح مربوط می دانند.
صابری‌نیا اظهار می‌کند: بادهای ۱۲۰ روزه سیستان اصلی‌‌ترین منبع انرژی آسبادهاست و این ویژگی یکی از دلایلی است که موجب شده تا اقدامات لازم برای ثبت جهانی این اثر انجام شود اما هنوز نام این اثر ارزشمند در شناسنامه جهان ثبت نشده و باتوجه به تخریب هایی که صورت گرفته به احتمال زیاد رویای ثبت جهانی “آس بادهای نشتیفان” تعبیر نمی شود.
وی ادامه می‌دهد: این مجموعه از بزرگترین آثار خشت، گل و چوب بازمانده از دوران صفویه است و در حقیقت در صف عظیم‌ترین و قدیمی ترین مجموعه آسبادهای جهان قرار دارد طوری که در سطح جهان بسیاری از باستان شناسان و پژوهشگران آثار تاریخی و حتی توریستها؛ نظاره گر تغییر و تحولات این اثر هستند.
تخریب هایی که پیکره این میراث کهن را تهدید می‌کند
این پژوهشگر آثار باستانی بیان می‌کند: اکنون سالهاست که تخریب‌ها و بی‌توجهی‌ها، پیکره این میراث کهن را تهدید می‌کند و این امر در حالی است که بسیاری از متولیان و دست اندرکاران از تلاش های خود برای ثبت جهانی این اثر سخن به میان می آورند.
صابری‌نیا با اشاره به اینکه شهر نشتیفان ۴۰ آس باد دارد که در ارتفاع ۱۵ تا ۲۰ متر از سطح زمین قرار گرفته، عنوان می‌کند: احیای مجدد آسیاب‌های نشتیفان می‌تواند جدایی از قرار گرفتن در فهرست یونسکو، جذب گردشگران داخلی و خارجی را نیز در پی داشته باشد اما تاکنون اقدامات چشم‌گیر و در خور توجهی برای حفظ و محافظت از این اثر انجام نگرفته است.
وی معتقد است؛ آسبادهای نشتیفان در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و طی سالیان اخیر سازمان میراث فرهنگی علیرغم اقداماتی که برای مرمت این اثر تاریخی انجام داده اما بازهم این میراث مورد بی مهری قرار گرفته و در حال حاضر اهمیت این اثر هنوز هم برای بسیاری از اهالی خراسان روشن نیست.
این پژوهشگر آثار باستانی بیان می‌کند: این اثر باستانی قرار است در فهرست میراث جهانی قرار گیرد بنابراین باید بیش از این‌ها مورد مراقبت قرار بگیرد و از سویی دیگر مردم آن منطقه و حتی کشورهای جهان نیز باید از میزان ارزش های این اثر آگاهی یابند تا نسبت به حفظ و ظاهر و نمای آن حساسیت بیشتری به خرج دهند.
انتقاد از ضعف در اطلاع رسانی و معرفی آثار مهم تاریخی خراسان
وی از ضعف در اطلاع رسانی و معرفی آثار مهم تاریخی خراسان انتقاد کرد و افزود: چندی پیش در جریان بازدید از این مجموعه تاریخی، مشاهده کردم که تابلوی اطلاعات گردشگری و معرفی آسبادهای نشتیفان به مکانی برای قرار گرفتن وسایل مازاد منازل روستاییان تبدیل شده و آیا به راستی با چنین وضعیتی می توان به ثبت جهانی این اثر و یا دفاع برای قرار گرفتن آن در فهرست یونسکو امیدوار بود؟
این پژوهشگر آثار باستانی در بخش دیگری از سخنانش با ارائه توضیحاتی پیرامون این اثر تاریخی بیان می‌کند: آسباد از ساده‌‌ترین مصالح نظیر خشت و گل و چوب ساخته شده و ساختمان آن از دو طبقه اصلی تشکیل شده است، مجموعه آسیاب‌های بادی نشتیفان در خواف، که در گویش محلی به آسباد شهره است، از بزرگترین مجموعه‌های خشت، گل و چوب بازمانده از دوره صفویه است.
زخم تازیانه‌های باد بر پیکره “نیش طوفان”
صابری‌نیا عنوان می‌کند: چرخش این آسبادها تنها به وزش بادهای قوی، مداوم و شبانه روزی ۱۲۰ روزه سیستان ارتباط دارد و با حرکت دادن پره‌های چوبی این آس بادها، نیرو به سنگ منتقل شده و گندم ها، آرد می شود.
وی با ریشه‌یابی کلمه نشتیفان اظهار می‌کند: این لغت از دو کلمه “نش” که محلی شده “نیش” و “تیفان” که محلی شده “توفان” یا همان وزش بادهای موسمی است تشکیل شده و اکنون باتوجه به کوتاهی های صورت گرفته نسبت به مرمت این اثر، بی مهری ها بر پیکره “نیش طوفان” تازیانه می‌زند.
وی معتقد است؛ میراث داران گوشه چشمی هم به نیش طوفان ندارند و تنها با هیاهوی ثبت جهانی، می‌خواهند از عملکرد خود دفاع کنند.
به گفته وی نگاه متولیان امر نسبت به حفظ و معرفی آثار تاریخی باید تکلیف مدارانه و دغدغه مندانه باشد.
آس بادهای نشتیفان به حال خود رها نشده‌اند
با وجود این انتقادات اما مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی در گفتگو با مهر گفت: چندی پیش مستندسازی آس بادهای شهر نشتیفان برای فراهم‌سازی مقدمات پرونده ثبت جهانی این اثر طی شده و کارشناسان میراث فرهنگی فعالیت‌های خود را برای تهیه مقدمات ثبت جهانی این اثر تاریخی آغاز کرده‌اند.
رجبعلی لباف خانیکی اظهار می‌کند: طی سال‌های گذشته اقدامات اولیه از جمله مقاوم‌سازی و مرمت بخش‌های آسیب دیده صورت گرفته و اقدامات حفاظتی لازم برای مراقبت از این بنا پیش بینی شده است بنابراین این اثر تاریخی به حال خود رها نشده و توجهات لازم برای حفظ این اثر تاریخی صورت گرفته است.
وی با اعلام اینکه بادهای با سرعت بالا در منطقه خواف اهمیت و ارزش این اثر تاریخی را دو چندان کرده، می‌افزاید: در حال حاضر صدای چرخ برخی از آسبادها به گوش می رسد و مستند نگاری و احیا دوباره آنها می تواند باعث توجه بیشتر و جذب گردشگران و دوستداران داخلی و خارجی شود.
وی بیان می کند: این اثر بسیار منحصر به فرد و ممتاز است و نحوه مهار و استفاده بهینه از باد از عوامل مهمی است که شایستگی آس بادها برای قرار گرفتن در فهرست آثار جهانی را اثبات می کند.
به گفته وی جدایی از آس بادهای منطقه نشتیفان در سایر مناطق این شهرستان از قبیل سنگان، برآباد، خرگرد و خواف نیز آس بادهایی وجود دارد.
معرفی یک میراث تاریخی نخستین عامل برای ثبت جهانی یک اثر
حسین معتمدی کارشناس تاریخ و عضو انجمن میراث فرهنگی نشتیفان هم در رابطه با این اثر تاریخی به مهر می گوید: شناساندن و معرفی یک میراث تاریخی به مسافران و گردشگران سراسر جهان، نخستین عامل برای ثبت جهانی یک اثر است.
معتمدی می‌افزاید: آس بادهای نشتیفان یکی از آثار برجسته چه به لحاظ معماری و چه از نظر قدمت و اهمیت است اما با این وجود اقدامات چشم گیری برای شناسایی این اثر صورت نگرفته و از سوی دیگر مرمت این اثر نیز تاکنون درخور توجه نبوده است.
وی ادامه می دهد: در روزگاران گذشته منطقه خواف به دلیل وجود این آس بادها دارای رونق و اعتبار ویژه ای بود اما در حال حاضر به علت غفلت های صورت گرفته این اثر در کنج عزلت و فراموشی فرو روفته است.
منطقه تاریخی نشتیفان از روی نقشه جغرافیایی خراسان گم شده است
یک کارشناس آثار باستانی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر بیان می کند: منطقه تاریخی نشتیفان از روی نقشه جغرافیایی خراسان گم شده و در حال حاضر به دلیل عدم معرفی دقیق، کمتر گردشگر و توریستی خارجی به این منطقه سفر می کند.
عباس علی محبی می افزاید: مجموعه آسیاب های بادی نشتیفان که در گویش محلی به آنها “آس باد” گفته می شود، قابلیت ثبت در فهرست میراث جهانی را دارد اما باید متولیان و دست اندرکاران نیز آستین همت را برای معرفی و تبلیغ این اثر به کار گیرند و در مقوله مرمت این اثر دغدغه بیشتری داشته باشند.
وی عنوان می کند: این منطقه قابلیت بالایی برای جذب گردشگر و مسافر خارجی دارد واین امر در حالی است که وابستگی به دلارهای نفتی موجب شده تا نسبت به حفظ آثار تاریخی و باستانی بی توجه باشیم؛ حال آنکه می توان در سایه توجه به آثار تاریخی نظیر آسیاب های بادی نشتیفان، منابع مالی و سرمایه های خوبی را بدست آورد تا از این طریق فرهنگ و هویت خود را هم به جهانیان بشناسانیم.
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید