رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی ایران آماری نگران‌کننده از وضعیت خشکسالی در ایران ارائه داده است. به گفته او ۹۴ درصد مساحت ایران دچار پدیده خشکسالی هواشناسی است که اولین مرحله از خشکسالی محسوب می‌شود.
شاهرخ فاتح، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی ایران در گفت‌وگویی با ایسنا (چهارشنبه ۱۸ مرداد/۹ اوت) آماری نگران کننده را ارائه داد و گفت که ۹۴ درصد مساحت ایران با پدیده خشکسالی هواشناسی بلندمدت درگیر است. به گفته او خشکسالی هواشناسی بلندمدت در استان‌های خوزستان، قم و خراسان شمالی در وضعیت وخیم قرار دارد. خشکسالی همچنان در پهنه‌های وسیعی از کشور پابرجا است و همه نقاط کشور به نوعی با درجات خفیف تا بسیار شدید خشکسالی بلندمدت دست و پنجه نرم می‌کنند.
وضعیت در استان گرمسیر خوزستان و در بسیاری از استان‌های دیگر ایران هشداردهنده است. شاهرخ فاتح گفته است: «تقریبا کل پهنه سه استان خوزستان، قم و خراسان شمالی دچار خشکسالی شدید و بسیار شدید هستند.»
به گفته او، بخش‌های وسیعی از چهارمحال و بختیاری، کرمانشاه، بوشهر و بخش‌هایی از استان‌های اصفهان، مرکزی، یزد، کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خراسان شمالی، سمنان، تهران، البرز، زنجان، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل، جنوب گیلان و گلستان با خشکسالی بلندمدت مواجه هستند.
علل خشکسالی
خشکسالی در ایران علل متفاوتی دارد. گذشته از تغییرات اقلیمی، نقش عامل انسانی در این خشکسالی تعیین‌کننده است. کاهش ده درصدی بارش‌ها، افزایش دمای هوا و به موازات آن تبخیر آب‌ها، از جمله عوامل اقلیمی هستند که با توجه به روند گرمایش زمین می‌توانند تاثیرات فاجعه‌باری برجای بگذارند. اگرچه تغییرات اقلیمی به طور کامل در دست بشر نیست، اما بسیاری عوامل دیگر اگر به موقع درباره آن‌ها چاره‌اندیشی شود، قابل مهارند.
بحث بر سر کمبود منابع آبی در ایران در سال‌های اخیر به موضوعی دائمی تبدیل شده است. بسیار کارشناسان معقتدند که هیچ‌یک از مشکلات اجتماعی و سیاسی در ایران به اندازه مشکل آب جدی نیست. بسیاری بر این باورند که جنگ‌ها و تنش‌هایی که در پیش‌اند، روی قحطی آب متمرکز است. برنامه‌های کوتاه و دراز مدت جمهوری اسلامی در بی‌آبی چه تاثیری داشته و خواهد داشت؟
یکی از تبلیغات محوری در جمهوری اسلامی افزایش جمعیت است. آیت‌الله خامنه‌ای از ضرورت افزایش جمعیت تا ۱۵۰ هزار نفر سخن گفته است. افزایش جمعیت در کشوری با منابع آبی بسیار محدود مشکلی بزرگ است.
هدایت فهمی، معاون دفتر برنامه‌ریزی کلان آب و آبفای وزارت نیروی ایران به خبرگزاری ایرنا (سه‌شنبه ۱۷ مرداد/۸ اوت) در این باره گفته است: «یکی از علت‌های اساسی این بحران، افزایش جمعیت است که با توجه به جمعیت هفت میلیونی ایران در ۱۳۰۵ و جمعیت ۳۰ میلیونی در ابتدای انقلاب و جمعیت ۸۰ میلیونی در زمان حاضر، مصارف ما به صورت بی‌رویه و خارج از استانداردهای جهانی افزایش داشته ؛ بطوری که برای ۸۰ میلیون نفر جمعیت در تمام بخش‌های شرب، صنعت و کشاورزی ۱۰۰ میلیارد متر مکعب آب مصرف می‌شود و این استفاده نادرست منابع طبیعی را کاهش داده است.»
از دیگر عواملی که بارها درباره آن صحبت شده ولی اقدامی برای حل آن نشده، مسئله ناکارآمدی بهره‌وری در استفاده از آب و گسترش بی‌رویه زمین‌های کشاورزی است. این کارشناس می‌گوید: «بهره‌وری در بخش کشاورزی بسیار پایین است، بطوری که در تولید یک کیلوگرم محصول کشاورزی حدود یک متر مکعب آب مصرف می‌کنیم در حالی که متوسط بهره‌وری در کشورهای پیشرفته ۵/ ۲ تا ۳ کیلوگرم با استفاده از یک متر مکعب آب است.»
پایین بودن بهره‌وری تنها به بخش کشاورزی خلاصه نمی‌شود، هدایت فهمی می‌گوید: «در بهره‌وری اقتصادی نیز تولید ما به ازای هر متر مکعب آب حدود ۲۰ سنت در کشاورزی و در سایر کشورها بیش از یک دلار است بنابراین برای تولید مواد غذایی در کشور ناچار به استفاده آب بیشتر هستیم ولی با افزایش بهره‌وری می‌توان مصرف آب را کاهش داد.»
یکی از مهم‌ترین عواملی که کارشناسان بر سر آن توافق دارند، ضعف مدیریت آب و چسبیدن به برنامه‌هایی است که نتیجه‌اش توسعه ناپایدار است. هدایت فهمی به ضعف مدیریت و حکمرانی ناپایدار در همه بخش‌های منابع طبیعی، کشاورزی، محیط زیست و آب اشاره کرده و از “تحمیل اشتغال کشور به بخش آب” به عنوان آخرین عامل ایجاد بحران آب گفته است.
او به ایرنا می‌گوید: «چون مدیران قادر نبودند برای بخش‌های مختلف تأمین اشتغال کنند و خودکفایی در برخی محصولات استراتژیک را با خودکفایی اشتباه گرفتند باعث شدند تا صدمات سنگینی به بخش آب وارد شود.»
فهمی ادامه می‌دهد: «برخی اشخاص برای تأمین معیشت و اشتغال در زمین‌های خود، چاه غیر مجازی حفر کرده‌اند و به کشت و زراعت می‌پردازند. این بی برنامگی‌ها سبب ایجاد بحران در سفره‌های زیرزمینی آب شد. متاسفانه وزارت نیرو در گذشته به دلایل مختلف نتوانسته از این پدیده مخرب و اضافه برداشت آب زیرزمینی بطور مؤثر جلوگیری نماید.»
از: دویچه وله
