درهای گنجینه جواهرات ملی ایران با همه‌گیری کرونا به روی مردم بسته شد و دیگر باز نشد
بیش از چهار سال از تعطیلی موزه جواهرات ملی ایران می‌گذرد. این موزه به همراه دیگر موزه‌های عمومی تهران اسفند ۱۳۹۸، با شروع همه‌گیری کرونا، تعطیل شد و قرار بود پس از پایان همه‌گیری مانند دیگر موزه‌ها بازگشایی شود، اما درهای این گنجینه پس از فروکش کردن موج همه‌گیری کرونا همچنان به روی مردم بسته ماند. اکنون با گذشت بیش از چهار سال نگرانی‌ها نسبت به سرنوشت جواهرات ملی و سلطنتی ایران افزایش یافته است، زیرا کنشگران میراث فرهنگی تعطیلی طولانی گنجینه جواهرات ملی را توجیه‌ناپذیر می‌دانند.
وحید بهمن، پژوهشگر تاریخ در پیامی در اکس به پیشینه تاریخی گنجینه جواهرات ملی ایران اشاره کرد و نوشت، «یکی از مهم‌ترین کارهای دولت رضاشاه ملی کردن جواهرات پادشاهی ایران بود. پس از صدور فرمان رضاشاه، یک تیم فرانسوی و ایرانی فهرست دقیق جواهرات پادشاهی ایران را تهیه و تنظیم کردند و آبان ۱۳۱۶ خورشیدی، پس از تصویب قانون ملی شدن جواهرات پادشاهی ایران در مجلس شورای ملی، ۳۳ صندوق بزرگ جواهرات، شامل صدها کیلو طلا و جواهر تاریخی به همراه ۲۲ صندلی طلاکوب از کاخ گلستان به خزانه بانک ملی ایران منتقل شد.»
گنجینه جواهرات ملی ایران از ارزشمندترین و گران‌بهاترین گنجینه‌های جواهرات در جهان است و آثار موجود در آن طی قرن‌ها و از دوره‌های مختلف تاریخی، از نادرشاه افشار تا دوران پهلوی، گردآوری شده‌اند. این گنجینه از نظر هنری، تاریخی و ارزش پولی منحصربه‌فرد است؛ به طوری که حتی زبده‌ترین کارشناسان جهان هم نتوانسته‌اند ارزش واقعی آن را تخمین بزنند. خزانه فعلی در سال ۱۳۳۹ به‌عنوان پشتوانه اسکناس به بانک مرکزی ایران سپرده شد.
تا پیش از وقوع انقلاب اسلامی، هر یک از آثار موجود در گنجینه جواهرات ملی برای مراسم خاص و به شرطی قرض داده می‌شدند که ۵ نفر، یعنی رئیس‌کل بانک مرکزی، وزیر اقتصاد و دارایی، رئیس سازمان برنامه‌وبودجه، رئیس بانک ملی و رئیس خزانه، حاضر بودند و صورت‌جلسه را امضا می‌کردند. این شرط حتی برای تاج‌های شاه و ملکه در دوران پهلوی دوم نیز اجرا می‌شد.
پس از وقوع انقلاب اسلامی، گنجینه جواهرات ملی ایران همچنان در صیانت بانک مرکزی باقی ماند اما سازو‌کار نگهداری آن‌ها چندان شفاف و مشخص نبود تا اینکه اسفند ۱۳۹۸، هم‌زمان با همه‌گیری کرونا، این موزه تعطیل شد. پس از آن نیز مقام‌های جمهوری اسلامی به‌بهانه انتقال این موزه به مکانی دیگر از بازگشایی درهای آن خودداری کردند.
گنجینه جواهرات ملی ایران، اکنون در خیابان فردوسی، نرسیده به چهارراه استانبول، نبش کوچه بانک مرکزی است و آن‌طور که مسئولان می‌گویند قرار است به مکانی جدید در تپه‌های عباس‌آباد تهران منتقل شود، اما آن‌ها درباره علت تعطیلی طولانی و فرایند انتقال موزه و سرنوشت جواهرات آن هیچ توضیحی نمی‌دهند.
هم‌زمان با بسته ماندن درهای موزه به روی مردم، نگرانی‌های زیادی درباره احتمال به تاراج رفتن سرمایه ملی ایران وجود دارد. از حدود دو سال پیش که علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت ابراهیم رئیسی، ادعای خارج کردن دو تاج سلطنتی و مقدار زیادی جواهر از ایران را مطرح کرد، تاکنون به‌طور فزاینده‌ای این نگرانی‌ها افزایش یافته است.
سخنگوی دولت ابراهیم رئیسی، اواخر دی‌ماه ۱۴۰۱ مدعی شد که محمدرضاشاه و شهبانو فرح پهلوی در سال ۱۳۵۷ دو تاج سلطنتی و مقدار زیادی جواهر را از ایران خارج کرده‌اند. این ادعا واکنش‌های زیادی را برانگیخت، زیرا شاهدان عینی تاکید کردند دو تاج سلطنتی را پس از انقلاب اسلامی در موزه جواهرات ملی دیده‌اند.
برخی از فعالان میراث فرهنگی نیز وجود اسنادی را یادآور شدند که وجود تاج‌های سلطنتی را در موزه جواهرات اثبات می‌کرد؛ ازجمله اینکه خسرو سینایی، کارگردان فقید سینمای ایران، سال ۱۳۸۷ در مستند گنجینه جواهرات ملی ایران، دو تاج سلطنتی محمدرضا شاه پهلوی و ملکه را در ویترین نشان داده است. این مستند در وب‌سایت بانک مرکزی ایران نیز منتشر شده بود.
پس از ادعای سخنگوی دولت و افشای اظهارات کذب او، فعالان فرهنگی در داخل و خارج ایران تعطیلی چندین ساله گنجینه جواهرات ملی ایران را یادآور شدند و درباره اینکه امکان دارد آثار این گنجینه به سرقت رفته باشد ابراز نگرانی کردند. درنهایت عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، تلویحا ادعای سخنگوی دولت را تکذیب و در توییتی وجود دو تاج سلطنتی را در گنجینه جواهرات ملی تایید کرد.
بانک مرکزی هم در بهمن ۱۴۰۱، هم‌زمان با سالگرد وقوع انقلاب ۵۷، به مدت محدود (۱۲ تا ۱۹ بهمن) امکان بازدید علاقه‌مندان از گنجینه جواهرات ملی ایران را فراهم کرد، اما پس از آن تاریخ بار دیگر این مجموعه بسته شد. به این ترتیب، نگرانی‌ها درباره دیگر آثار گران‌بهای موجود در این گنجینه باقی ماند و بسیاری ادعای سخنگوی دولت را مقدمه‌ای برای تاراج سرمایه ملی دانستند.
موزه جواهرات در قالب ۳۷ گنجه یا ویترین دسته‌بندی شده است. تعدادی از این گنجه‌ها دورتادور سالن و برخی در راهرو قرار گرفته‌اند. این گنجه‌ها شامل اشیایی چون ادوات جنگی، جام، سنگ‌های قیمتی، لگن، ظروف میناکاری، و تاج و تخت است.
الماس دریای نور، جقه نادری، تاج کیانی، تاج پهلوی، کره جواهرنشان، تخت طاووس و تخت نادری تنها برخی از جواهرات بی‌نظیر و شاخص گنجینه جواهرات ملی ایران‌اند که در این مجموعه نگهداری می‌شوند.
تاج پهلوی
تاج پهلوی، که رضاشاه دستور ساخت آن را صادر کرد و در تاج‌گذاری او و محمدرضاشاه پهلوی از آن استفاده شد، از مهم‌ترین آثار گنجینه جواهرات ملی است. در ساخت این تاج سه هزار و ۳۸۰ قطعه الماس در مجموع به وزن هزار و ۱۴۴ قیراط (۲۲۹ گرم) به کار رفته است که بزرگ‌ترین قطعه آن یک الماس زرد برلیان ۶۰ قیراطی (۱۲ گرمی) است.
تاج ملکه
تاج ملکه هم تاجی بود که فقط شهبانو فرح پهلوی از آن استفاده می‌کرد. این تاج بر پایه‌ای از طلای سفید و یک کلاه‌مخملی به رنگ سبز یشمی با ۳۸ قطعه زمرد، ۳۴ قطعه یاقوت، ۱۰۵ دانه مروارید، یک هزار و ۴۴۶ قطعه الماس و یک قطعه زمرد شش‌ضلعی ۱۵۰ قیراطی در مرکز تاج ساخته شده است. وزن تاج حدود ۲ کیلوگرم است.
الماس دریای نور
الماس دریای نور یکی از بزرگ‌ترین الماس‌های شناخته‌شده در جهان است. این الماس صورتی حدود ۷ مثقال وزن دارد و تراش‌خورده است. تاریخچه دقیق الماس دریای نور مشخص نیست ولی متخصصان بر این باورند که این الماس دست‌کم هزار سال پیش کشف شده و تراش خورده است.
تاج کیانی
یکی از اشیای گران‌بهای موزه جواهرات ملی تاج زیبای کیانی متعلق به دوره قاجار است که فتحعلی‌شاه قاجار دستور ساخت آن را داد تا دریای نور را روی آن نصب کنند. تاج کیانی مخمل قرمز است با ۱۸۰۰ مروارید خلیج‌فارس و چندین یاقوت و زمرد.
کره جواهرنشان
بیشترین قطعات طلا و جواهر اشیای موزه در کره جواهرنشان به کار رفته و ناصرالدین‌شاه دستور ساخت آن را داده است. جواهرسازان برای ساخت این کره از بیش از ۴۸ هزار قطعه جواهر و ۶۴۰۰ مثقال طلا استفاده کرده‌اند.
تخت طاووس
تخت طاووس یا تخت خورشید نیز به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. جواهرسازان اصفهانی از صدها قطعه جواهر استفاده کردند تا این تخت را مرصع کنند. فتحعلی‌شاه هنگام ازدواج با همسر چهل‌و‌دوم خود، یعنی طاووس، در جشن عروسی از این تخت برای جلوس عروس استفاده کرد. تخت طاووس تا سال ۱۳۶۰ خورشیدی در کاخ گلستان نگهداری می‌شد ولی پس از آن به خزانه بانک مرکزی منتقل شد.
تخت نادری
تخت نادری هم به دستور فتحعلی‌شاه قاجار ساخته شد. او در تفرجگاه‌های خارج شهر از این تخت استفاده می‌کرد. در ساخت تخت نادری ۲۲ هزار قطعه سنگ قیمتی به کار است.
