ایران وایر
«دانیال معمار»، سردبیر روزنامه «همشهری» در شبکه اجتماعی «ایکس»، با انتشار یک تصویر از زنانی که لباس بلوچی به تن دارند و با یک هلیکوپتر در حال خداحافظی هستند و انتشار تصویری از یک کارخانه آب شیرین‌کن در کنار آب، درمدعی شده، آب شیرین‌کنی که در سیستانوبلوچستان به بهره‌برداری رسیده، وعده عمل شده «ابراهیم رئیسی» است. او نوشته: «وقتی داشت می‌رفت، به مردم محروم سیستانوبلوچستان وعده آب آشامیدنی سالم و همیشگی را داد. رئیسی در راه خدمت شهید شد، اما به وعده‌اش عمل کرد و امروز بزرگترین آب‌شیرین‌کن فراساحلی جهان در سیستانوبلوچستان، به بهره‌برداری رسید.»
رسانه‌های وابسته به حکومت، همچون روزنامه «کیهان» و خبرگزاری «ایرنا» نیز، از افتتاحیه این بزرگترین کارخانه آب شیرین‌کن فراساحلی جهان، به نام «شهدای خدمت» خبر داده‌اند و مدعی شده‌اند که با ظرفیت تولید ۱۰۰ هزار مترمکعب آب شیرین در روز، نیاز یک میلیون از مردم زاهدان و منطقه سیستان به آب شیرین را، به‌صورت «پایدار» تامین می‌کند.
این درحالی‌ست که تصویر منتشر شده در برخی رسانه‌های داخلی، ازجمله روزنامه همشهری، مربوط به یک پلنت آب شیرین‌کن کنار دریا و مشخصا کارخانه آب شیرین‌کن «نِمِلی» در «چِن‌نای»، مرکز جنوبی‌ترین ایالت هندوستان است که در ماه مارس سال ۲۰۱۳ افتتاح شده است.
انتشار این تصویر برای برخی شهروندان و کاربران شبکه‌های اجتماعی، این سوال را ایجاد کرده که آیا اصلا چنین کارخانه‌ای در سیستانوبلوچستان تاسیس شده یا خیر؟
آیا بزرگترین آب شیرین‌کن فراساحلی (در خشکی) جهان یا خاورمیانه در ایران و در استان سیستانوبلوچستان ساخته شده است؟ آیا ادعای رسانه‌های ایران مبنی‌بر تولید آب شیرین برای یک میلیون نفر در منطقه سیستان و زاهدان حقیقت دارد؟
«ایران‌وایر» در این گزارش با بررسی منابع مرجع، به درستی این ادعاهای رسانه‌های حکومتی می‌پردازد.
***
آیا کارخانه آب شیرین‌کن در سیستانوبلوچستان ساخته شده است؟
اولین اخبار درباره آب شیرین‌کن در استان سیستانوبلوچستان، مربوط به ۲دی۱۴۰۲ است. «علیرضا قاسمی»، مدیرعامل آبفای سیستانوبلوچستان، در جمع خبرنگاران، از نصب «بزرگترین آب شیرین‌کن خاورمیانه در منطقه سیستان» خبر داده است.
او ضمن اشاره به حفر ۷۳ حلقه چاه برای تامین آب خام این کارخانه، گفته است که نهایتا تا اردیبهشت سال بعد، یعنی ۱۴۰۳، کارخانه قابل بهره‌برداری می‌شود.
خبر بعدی در بهمن۱۴۰۲ است. ۲۴بهمن، «علی‌اکبر محرابیان»، وزیر نیرو در دولت ابراهیم رئیسی، از برنامه دولت برای «نصب بزرگترین آب شیرین‌کن خشکی جهان» در زاهدان خبر داده است.
خبری مشابه نیز با ذکر ظرفیت روزانه ۱۰۰ هزار مترمکعبی، در ۶ اسفند۱۴۰۲ در خبرگزاری «ایسنا» منتشر شده است.
آخرین خبر مربوط به روز افتتاحیه است. روز ۱۷خرداد۱۴۰۳، «محمد مخبر»، سرپرست دولت که در افتتاحیه «۴۲ طرح عمرانی» در استان سیستانوبلوچستان از طریق ویدیو کنفرانس حضور داشته و وزیر نیرو که در محل حاضر بوده، این کارخانه را افتتاح کردهاند.
بررسیهای ایران‌وایر از طریق ویدیوها و گفته‌های منابع موثق در بلوچستان نشان می‌دهد که این کارخانه آب شیرین‌کن در نزدیکی زاهدان و به‌منظور کاستن از املاح و نمک آب استخراج شده از چاه‌های حفر شده در منطقه ساخته شده است.
بررسی تصاویر و ویدیوهایی که شرکت نیمه‌دولتی «تامین آب صنایع و معادن (ایمواسکو)» منتشر کرده، نشان می‌دهد که ادعای سردبیر همشهری و رسانه‌های داخل ایران درباره ساخت این کارخانه، صحت دارد.
تصاویر منتشر شده در برخی رسانه‌ها اما، ازجمله روزنامه همشهری، جعلی و مربوط به کارخانه آب شیرین‌کن در چن‌نای هندوستان است. با این‌حال، تصاویر و ویدیوهای تبلیغاتی دیگری که در حساب کاربری آپارات ایمواسکو منتشر شده، حقیقی است.
آیا آب شیرین‌کن منطقه سیستان، بزرگترین آب شیرین‌کن فراساحلی است؟
براساس دفترچه راهنمای انجمن «بازمصرف آب (watereuse)»، آب شیرین‌کن‌ها از روش‌های متنوعی برای شیرین کردن آب استفاده می‌کنند، اما روش هرچه باشد، آن‌ها بر دو نوع هستند: «آف‌شور (Offshore)» و «آن‌شور (Onshore).»
اغلب آب شیرین‌کن‌های دنیا ساحلی (onshore) هستند و در کنار اقیانوس‌ها و دریاها ساخته شده‌اند و پروسه نمک‌زدایی در آن‌ها روی آب دریا صورت می‌گیرد. از این جهت، بزرگترین آب شیرین‌کن دنیا در عربستان سعودی و در «راس الخیر» است و در نزدیکی شهر «الجُبیل» قرار دارد.
درحالی‌که اغلب آب شیرین‌کن‌های جهان آب دریا را نمک‌زدایی می‌کنند، برخی از آب شیرین‌کن‌ها در خشکی هستند و آب‌های زیرزمینی را که دراثر استخراج زیاد، شورتر از حد معمولی است، شیرین می‌کنند. با‌این‌حال، آب شیرین‌کن‌های فراساحلی (آف‌شور) فقط به معنای کارخانه‌ای که از آب چاه‌ها استفاده می‌کند، نیست.
برای مثال، در جنوب کالیفرنیا، یک کارخانه آب شیرین‌کن در حال ساخت است که به شیوه آف‌شور و در فاصله چند مایلی اقیانوس، آب اقیانوس را شیرین خواهد کرد. یا مورد دیگری از یک آب شیرین‌کن آف شور شناور در دریا هم پیش‌از این معرفی شده است. بنابراین، آب شیرین‌کن آف شور یا آن‌طور که رسانه‌های ایران آن را «فراساحلی» ترجمه کردهاند، لزوما به‌معنای استفاده از منابع آب زیرزمینی برای آب ورودی به کارخانه نیست، بلکه به معنای محل قرار گرفتن و نصب کارخانه آب شیرین‌کن است.
براساس گفته‌های مقامات ایران و ادعای رسانه‌های داخل، ظرفیت آب شیرین‌کنی که روز ۱۷خرداد۱۴۰۳ افتتاح شده، ۱۰۰ هزار متر مکعب در روز است.
درحالی‌که ایرنا، خبرگزاری رسمی دولت جمهوری اسلامی و خبرگزاری صداوسیما جمهوری اسلامی، این مجموعه را بزرگترین کارخانه آب شیرین‌کن در خشکی (آف‌شور) خاورمیانه عنوان کردهاند، روزنامه‌هایی چون کیهان و همشهری و خبرگزاری‌هایی مانند «ایسنا»، آن را بزرگترین در جهان خوانده‌اند.
با‌این‌وجود، بررسیهای ایران‌وایر نشان می‌دهد که این آب شیرین‌کن نه بزرگترین آب شیرین‌کن در خشکی جهان و خاورمیانه است که از آب شور دریا استفاده می‌کند و نه بزرگترین آب‌شیرین کن فراساحلی یا آف‌شور جهان و خاورمیانه است که از منابع آب زیرزمینی بهره می‌برند.
در واقع، بزرگترین آب شیرین‌کن‌های جهان در سواحل کشورهای عربستان سعودی و امارات متحده عربی واقع شده‌اند. البته، همان‌طور که گفته شد، این آب شیرین‌کن‌ها عمدتا آب شور دریاها را نمک‌زدایی می‌کنند و از این جهت با آب شیرین‌کن فراساحلی تاسیس شده در منطقه سیستان که قرار است آب شور چاه‌های منطقه خشکیده سیستانوبلوچستان را نمک‌زدایی کند، متفاوت هستند.
در میان آب شیرین‌کن‌های ساحلی، آب شیرین‌کن واقع در الجبیل، بزرگترین در جهان است که روزانه ۱ میلیون و سی و شش مترمکعب آب شیرین تولید می‌کند. بعد از آن، آب شیرین‌کن «طویله» در امارات متحده عربی قرار دارد که روزانه ۹۰۹ هزار متر مکعب آب شیرین تولید می‌کند.
اما در میان آب شیرین‌کن‌های غیرساحلی که از آب دریا برای تولید آب قابل شرب استفاده می‌کنند نیز، مواردی به چشم می‌خورد که ظرفیتی چندین برابر ظرفیت آب شیرین‌کن «شهدای خدمت» را داشته باشد.
کارخانه «سورک» در ۱۵ کیلومتری جنوب تل‌آویو در اسراییل که در چند مایلی خط ساحلی واقع شده، با ظرفیت ۵۷۰ هزار متر مکعب در روز، چیزی در حدود شش برابر آبی که قرار است مجموعه واقع شده در سیستانوبلوچستان تولید کند را تولید می‌کند.
در این میان، تنها موارد انگشت‌شماری از آب شیرین کن‌های آف‌شور در جهان از آب چاه‌ها استفاده می‌کنند. این احتمالا به‌دلیل آسیب‌های جدی است که برداشت شدید آب، مثلا در مورد آب شیرین‌کن سیستان، روزانه تا ۱۰۰ متر مکعب از چاه‌های مناطق خشک در پی خواهد داشت؛ ازجمله فرونشست زمین و خشکیدگی هرچه بیشتر که به غیرقابل سکونت شدن منطقه خواهد انجامید.
بنابراین نه‌تنها تعداد کارخانه‌های نمک‌زدایی که از آب چاه‌های عمیق در خشکی استفاده می‌کنند بسیار اندک است، بلکه به نظر می‌رسد که دستگاه‌های تبلیغاتی حکومتی در رسانه‌ها و از طریق اظهارات مقامات، سعی در پنهان‌کردن انگشت‌شمار بودن تعداد مجموعه‌های آف‌شور مشابه این را دارند .
ضمنا، بر فرض اینکه حتی هیچ آب شیرین‌کن آف‌شوری در جهان که از آب زیرزمینی استفاده می‌کند، ظرفیت ۱۰۰ هزار مترمکعبی نداشته باشد، برخلاف ادعای مقامات و رسانه‌های داخل ایران، این تامین آب «پایدار» نخواهد بود؛ زیرا با تخریب محیط زیست، خشکیدگی بیشتری در پی خواهد داشت.
آیا آب شیرین‌کن منطقه سیستان، برای مصرف یک میلیون نفر است؟
براساس اطلاعاتی که رسانه‌های حکومت بارها اعلام کردهاند، این کارخانه آب شیرین‌کن، ظرفیتی بالغ بر ۱۰۰ هزار مترمکعب یا صد میلیون لیتر را دارد.
همچنین گفته می‌شود که میانگین مصرف آب ایرانیان حدود ۲۳۵ متر مکعب در روز است. تقسیم رقم یک میلیون متر مکعب بر ۲۳۵ مترمکعب در روز، نشان می‌دهد که این کارخانه معادل مصرف شخصی حدود ۴۲۵ هزار نفر آب شیرین تولید می‌کند؛ رقمی که روزنامه کیهان و رسانه‌های حکومتی دیگر، آن را یک میلیون نفر اعلام کرده بودند.
جمع‌بندی
روزنامه‌های همشهری و کیهان، خبرگزاری ایرنا و صداوسیما، در گزارش‌هایی مدعی شده‌اند که بزرگترین کارخانه آب شیرین‌کن فراساحلی جهان یا خاورمیانه در شمال استان سیستانوبلوچستان ساخته شده است.
هم‌زمان سردبیر همشهری با انتشار تصویری از آب شیرین‌کنی در شهر «چن‌نای» هندوستان که در سال ۲۰۱۳ افتتاح شده، مدعی شده که کارخانه آب شیرین‌کن سیستانوبلوچستان، بزرگترین آب شیرین کن فراساحلی جهان بوده است.
چنانچه از جعلی بودن تصویر منتشر شده توسط همشهری و سردبیر آن بگذریم، بررسیهای ایران‌وایر نشان می‌دهد که آب شیرین‌کن‌های فراساحلی بسیاری از آب شیرین‌کن موسوم به «شهدای خدمت» در نزدیکی زاهدان بزرگ‌تر و با ظرفیت بالاتری هستند، اما اغلب آن‌ها از آب دریاها برای انجام فعالیت خود استفاده می‌کنند.
هم‌زمان به‌دلیل بحران‌های محیط‌زیستی که آب شیرین‌کن‌های فراساحلی که از آب چاه استفاده می‌کنند در پی دارند، ساخت این نوع از آب شیرین کن‌ها بسیار نادر است.
بنابراین، با‌وجود اینکه بررسی تصاویر ساخت یک کارخانه آب شیرین‌کن را تایید می‌کند، ایران‌وایر به ادعای دانیال معمار و رسانه‌های حکومتی ایران مبنی‌بر «بزرگترین» بودن این کارخانه آب شیرین‌کن در جهان یا خاورمیانه، نشان «گمراه‌کننده» می‌دهد.
گمراه‌کننده: موردی که ممکن است از واقعیاتی خاص در اظهارات استفاده شود، تا ادعای نادرست یا غیرقابل اثبات دیگری را القا کند.
