محمود کیانوش، کبوتر تک‌پرواز افق‌های دور

بیا، ای کبوتر تک‌پرواز افق‌های دور

بیا تا با هم به افسونی سرد

خون همۀ جنبش‌ها را

در رگ‌های زندگی سنگ کنیم…

نوشتن از دوست و همکار و استاد گرانمایه‌ای که روانش شاد باد، کار سهلی نیست.

اما بارها برایم پیش آمده که دربارۀ محمود کیانوش، شاعر، نویسنده، منتقد ادبی، مترجم و برنامه‌ساز رادیویی که نزدیک به چهار سال پیش درگذشت، این راه دشوار را هموار کنم و این سختی خوشایند را به جان بپذیرم.

کامیار عابدی، پژوهشگر و منتقد ادبی از تهران در ارتباط زنده با برنامۀ بزرگداشت محمود کیانوش در لندن گفت:

«محمود کیانوش یک شخصیت فرهنگی، انسان‌گرا و شریف و خاص بود. من دورادور برای ایشان خیلی احترام قائل بودم. فقط در پنج سال پایانی زندگی‌شان از طریق تلفن و ای‌میل با ایشان در ارتباط بودم. گاهی مطالبی از کتاب‌ها و مجله‌های قدیمی می‌خواستند که برایشان می‌فرستادم. یک شخصیت فرهنگی خیلی خاص و جامع بود که به زمینه‌های بسیار مختلفی پرداخته بود».

آقای عابدی در سخنرانی مفصل خود به گوشه‌هایی از شخصیت ادبی محمود کیانوش پرداخت که به گفتۀ او، «داستان‌نویس و مترجم ادبی بود، شعر کودک و طنز و بزرگ‌سال می‌گفت و منتقد ادبی هم بود که آثار زیادی در این زمینه خلق کرد.»

به گفتۀ کامیار عابدی، فعالیت محمود کیانوش در حوزۀ شعر کودک به درازا نکشید، اما ماندگار شد. «شعری است بسیار پرتکاپو که بر اساس شناخت عمیقش از روان‌شناسی کودک و حتی گاهی نوجوان سروده شده؛ خیلی مبتکرانه است و موسیقایی و بسیار موفق بوده؛ تا جایی که ما به‌راحتی می‌توانیم شعر کودک در ایران را به دورۀ پیش از محمود کیانوش و پس از محمود کیانوش تقسیم‌بندی کنیم.»

بی‌جهت نیست که محمود کیانوش را گاه «پدر شعر کودک پارسی» هم نامیده‌اند.

اما تنها حدود هشت سال بود که محمود کیانوش خود را وقف شعر کودک کرد و پس از آن راه و روش دیگری را برگزید. و پسان‌تر هم چندان خوشنود نبود اگر تنها به عنوان شاعر شعر کودک از او یاد می‌شد.

در نتیجه، کامیار عابدی معتقد است که در ادبیات کودک، محمود کیانوش با روان‌شناسی کودک آشناست و با آن کنار می‌آید، اما در ادبیات بزرگ‌سالِ او، اندیشه، نیرومندتر است و شخص کیانوش اندیشه‌های خاص خودش را دارد و بیان و القا می‌کند.

سایه اقتصادی‌نیا، پژوهشگر ادبیات پارسی و منتقد ادبی در دانشگاه جرج تاون واشنگتن، کسی است که در زمینۀ آفریده‌های محمود کیانوش پژوهش‌های فراوانی انجام داده. او در برنامۀ دانشگاه لندن کوشید به نکاتی بپردازد که ویژگی‌های روشنفکری محمود کیانوش و تفاوت دیدگاه‌های او با روشنفکران و اندیشه‌مندان ایرانی روزگارش را بازگشاید.

گویاترین جزء این سخنرانی پاره‌ای، از شعر «چه کنم» (۱۳۴۷) از محمود کیانوش بود که می‌گوید:

من اگر زبانم آتش

من اگر ترانه‌هایم

همه شعله‌های سرکش

چه کنم که یک دل است و همه داغ‌های سوزان:

غم خستگان عشق و غم کشتگان نفرت

غم آب‌های هرز و غم باغ‌های سوزان.

تو اگر در این بیابان

غزلی چو آب خواهی

عجبا که از سرابی

شطی از شراب خواهی!

شعری که سال‌ها بعد بر آهنگی نشست و ترانه شد. به مانند دو سرودۀ دیگر از محمود کیانوش که درآیین یادبود او در دانشگاه لندن پخش شد؛ با اجرای حسین حدیثی، بنیان‌گذار مدرسۀ موسیقی ساوت‌همپتون و پژوهشگر گروه شاهنامۀ دانشگاه کمبریج انگلیس؛ از جمله ترانۀ «تهران»:

زیبا و زشت

چون بوته‌ای شکفته

در مرزی از جهنم

بر دامن بهشت

پیوندی از شقایق

بر ساقۀ مغیلان

تهران…