اقتصاد ایران در افق پساتحریم
انتخاب خبر: ایران و کشورهای عضو گروه ۱+۵ بعد از ۲۲ ماه مذاکره فشرده بر سر پرونده هسته ای، سرانجام در ۲۳ تیرماه به توافق دست یافتند. انتظار می‌رود توافق هسته‌ای در کوتاه‌مدت و بلند‌مدت، ابعاد و بخش‌های مختلف اقتصادی ایران را تحت تأثیر قرار دهد.
لغو تحریم ها از ابتدای شروع مذاکرات جدی میان ایران و غرب از اصلی ترین مباحث گفتگوها بود. حال که برسر لغو تحریم ها میان طرفین مذاکرات، تفاهم حاصل شده است، اروپائیان برای ورود جدی به اقتصاد ایران در خط مقدم قرار گرفته اند. هیأت ۶۰ نفره بلندپایه اقتصادی و در رأس آن وزیر اقتصاد آلمان را که ساعاتی پیش وارد تهران شده اند را می توان از اولین نمونه های لغو تحریم های اقتصادی علیه ایران به شمار آورد؛ هیأتی که کارشناسان اقتصادی معتقدند می تواند منشأ تحولات عظیم در اقتصاد ایران باشد.
در همین رابطه؛ کمند چوبینه، خبرنگار سیاسی- اقتصادی سایت «انتخاب خبر» با مهرداد عمادی، کارشناس و اقتصاددان برجسته و فعال در اتحادیه اروپا و از گروه مشاوره بین المللی بتامتریکس گفتگو کرد.
آقای دکتر عمادی! توافق نهایی ایران و ۱+۵ حاصل شد؛ این توافق چه تأثیراتی در بلند مدت و کوتاه مدت بر اقتصاد ایران خواهد داشت؟
ابتدا لازم است که به سه فاکتور در این توافق اشاره شود. نخستین عاملی که باید مد نظر قرار داد، سپرده های آزادشده ایران و نحوه خرج کردن آنها در اقتصاد داخل کشور است. اگر این سپرده ها در واردات کالاهای مصرفی خرج شود، نتیجه، مطلوب نخواهد بود. دومین نکته، فروش نفت به کشورهای دنیا و هزینه کردن درآمد آن در صنایع زیربنایی مانند راه آهن و نوسازی ناوگان هوایی و دریایی کشور است که تأثیر مستقیم بر تجارت با سایر کشورها خواهد داشت. سومین نکته این است که دولت چه اندازه در شفاف سازی پایدار اقتصادی، محکم گام برمی دارد.
شما به شفاف سازی اقتصادی اشاره کردید؛ منظور از این شفاف سازی چیست؟
شفاف سازی اقتصادی به معنای نظارت دقیق و مستمر دولت و نهادهای قضائی بر عرصه تجارت و اقتصاد است. در شفاف سازی های اقتصادی باید همه ارگان ها و نهادها در نحوه دخل و خرج خود به مراجع ذیصلاح پاسخگو باشند. قانون گریزی، مهمترین عامل کدر شدن اقتصاد ایران طی سالیان سال بوده است.
با در نظر گرفتن این سه فاکتوری که مطرح کردید چه قدر زمان لازم است که ایران در اقتصادش شاهد اثر لغو تحریم ها باشد؟
به شرط رعایت این فاکتورها چیزی حدود شش ماه تا یک سال زمان لازم است که ما در اقتصاد ایران اثر لغو تحریم ها را شاهد باشیم، اما نباید انتظار داشت که کالاهای مصرفی به صورت ناگهانی نصف قیمت فعلی به فروش برسند. این عامل می تواند به دولت کمک کند که تورم را در کشور به طور قابل ملاحظه ای کنترل کند. اگر نرخ تورم را ۱۴ درصد در نظر بگیریم، این رقم هنوز برای اقتصاد کشور نرخ بالایی است و باید تلاش شود که از ۱۴ درصد به زیر ۹ درصد برسد، تا در بخش تولید، سرمایه گذاری اتفاق بیافتد. هنگامی که نرخ تورم، بالاست، مردم سرمایه های خود را در فعالیت های حبابی مثل ساختمان سازی و واردات کالاهای خارجی انباشته می کنند، زیرا سریعتر به بهره پول خود دست می یابند. فعالیت های تولیدی نیازمند افق درازمدت است و هنگامی که تورم بالاست کسی حاضر نخواهد شد که چنین ریسکی را متحمل شود.
برداشته شدن تحریم ها چگونه می تواند منجر به سرمایه گذاری در تولید شود؟
اگر دولت ایران موفق شود که در راستای پایین آمدن تورم گام بردارد، بعد از ۱۲ ماه می تواند شاهد ورود سرمایه های مردم که به نوعی پول های سرگردان در عرصه اقتصاد هستند، به عرصه تولید باشد. انتظار می رود که در شش ماه آینده، شاهد هجوم سرمایه ها به بازار ایران باشیم و دولت ایران می تواند آن را مدیریت کند و از سود حاصل از آن، نهایت استفاده را ببرد.
شما به هجوم سرمایه به اقتصاد ایران اشاره کردید؛ این استقبال از بازار ۸۰ میلیونی ایران آیا می تواند منجر به رشد شود و یا صرفاً کشورها قصد فروش محصولاتشان به ایران را دارند؟ در واقع به نوعی به چشم یک بازار بزرگ به ایران نگاه می کنند؟
می توان با یک مثال به این سؤال پاسخ داد؛ اگر ایران از کشورهای دیگر هواپیما خریداری کند، نیاز دارد که شرایط حفظ و نگهداری این هواپیماها را در داخل کشور داشته باشد. دولت ایران در شرایط فعلی بسیار پرتوان است و باید کارگاه تعمیری این هواپیما به طور کلی در ایران باشد. این همان کاری است که در کشور ایتالیا انجام شد. مهندسین ایران با هوش و توانایی خود می توانند تکنولوژی مدرن را به کشور منتقل کنند که این حتی از اشتغالزایی هم مهمتر خواهد بود. منظور من از ارایه این مثال این نکته مهم است که صرفاً ورود کالاهای خارجی مدرن و با کیفیت نمی تواند برای اقتصاد ایران مفید باشد، جهان باید درک کند که جوانان ایرانی با هوش و توانایی بی نظیری که از آن بهره مند هستند، خود می توانند مخترع و انتقال دهنده علم به جهان شوند.
نحوه رقابت با بازارهای جهانی به چه صورت تعریف می شود؟
انتظار می رود که با پتانسیل های فراوانی که در داخل ایران وجود دارد، ایران بتواند در مدت دو سال، تولید صنعتی نه فقط برای مصرف داخلی بلکه برای صادرات، تولید داشته باشد. پله های ابتدایی تولید صنعتی را ما با تکیه بر توان داخلی و نیروی جوان کار مستعد می توانیم به سرعت طی کنیم. شاید باید هر روز این نکته را به خود یادآوری کنیم که جوانان ما در فراگیری، بسیار با استعداد هستند و با سرمایه گذاری های خارجی می توان این فراگیری را به تولید و اختراع تبدیل کرد. با این شرایط، ده سال آینده را می توان سال های جهش تکنولوژی در ایران دانست.
دقیقاً آنچه باید در ده سال آینده از لحاظ اقتصادی منتظر آن بود چیست؟
جهش اقتصادی در تولید ملی با تکیه بر تکنولوژی های روز دنیا در ۲ تا ۸ سال آینده می تواند در ایران محقق شود و ما شاهد تولد طیف جدید تولید در ایران باشیم که اقتصاد کشور را بین ۶ تا ۹ درصد به جلو ببرد. اگر ایران هفت و نیم درصد در سال رشد اقتصادی داشته باشد، تولید ناخالص ملی اش دو برابر خواهد شد؛ ممکن است در شرایط فعلی، این ارقام بعید به نظر برسند، اما وقتی کشورهایی مانند ترکیه، مالزی و تایلند توانسته اند به این رشد دست یابند، پس ایران هم قطعاً می تواند. دو برابر شدن رشد تولید ملی در کشور در ۱۰ سال به هیچ عنوان خارج از دسترس نخواهد بود و مهمترین لازمه آن خودباوری در میان ایرانیان است.
با توجه به سفر شب گذشته وزیر اقتصاد آلمان به همراه یک هیأت اقتصادی بلندپایه به تهران و گفتگوها بر سر نحوه فعالیت های مختلف اقتصادی با ایران، به عنوان یک اقتصاددان که در اروپا فعالیت دارید چقدر اروپائیان را مشتاق برای حضور در بازار ایران می دانید؟
بعد از اعمال تحریم های گسترده مالی و اقتصادی علیه ایران، کشورهایی مانند آلمان، فرانسه و ایتالیا با ناراحتی و نوعی اکراه، ایران را ترک کردند؛ ولی وقتی از جانب ایالات متحده تحت فشار قرار گرفتند، مجبور به خروج از ایران شدند. حال این سؤال مطرح است که ایران چگونه می تواند با اروپائیان وارد تعامل اقتصادی شود؟ از دیدگاه من، مهمترین عامل این تعامل که می تواند به سود ایران تمام شود این است که این کشور، تکنولوژی را از اروپائیان فرا بگیرد و با نیروی داخلی، آن را استفاده کند. کشور چین، الگوی مناسبی در این زمینه خواهد بود. آنچه ایران به آن احتیاج دارد، تغییر در نوع نگاهش به بازار جهانی است و این بدان معنی است که ایران به اقتصاد جهانی، تنها به عنوان یک خریدار نگاه نکند، بلکه سعی داشته باشد که از آنها تولید با کیفیت را بیاموزد. درست است که گاهی خرید یک کالا از خارج، بسیار راحت تر از تولید داخلی آن است، اما باید نسل های آینده و اقتصاد پویا را برای سالیان متمادی مد نظر قرار داد. باید امیدوار باشیم که روزی در اروپا با افتخار کالای ایرانی مصرف شود.
نحوه برداشته شدن تحریم ها یکی از مسائل اساسی در مذاکرات بود؛ این تحریم ها چگونه برداشته خواهند شد؟
آنچه مسلم است این نکته است که تحریم های اقتصادی، مالی و بانکی برداشته خواهند شد. در اتحادیه اروپا بعد از اینکه توافق، اعلام شد، این توافق به خزانه داری کشورها منتقل شده است. اما شرکت های کوچک باید با آگاهی رسانی از نحوه چگونگی برداشته شدن تحریم ها مطلع شوند تا بتوانند برای ورود به ایران اقدام کنند که البته شامل زمان خواهد شد. در طول سه یا چهار ماه ما شاهد ورود شرکت های بزرگ به ایران هستیم، زیرا این شرکت ها از وکلای برجسته ای بهره می برند که به قوانین بین المللی آشنایی کامل دارند. اما برای ورود مؤسسه های کوچک که بسیار مهم در عرصه اقتصاد محسوب می شوند، باید اطلاع رسانی کامل حقوقی انجام داد. اروپائیان، ارزش بازار ایران را به خوبی می دانند و به دنبال بهره برداری های خود هستند و ایران هم باید از این بازار جهانی به نفع اقتصادش استفاده لازم را ببرد. باید دولت ایران، خلاقیت ایرانی را در مواجهه با بازار جهانی نشان بدهد.
به عنوان کلام آخر، اگر نکته ای باقی مانده است، بفرمایید.
شرایط فعلی اقتصاد ایران را می توانیم به اتوبوسی تشبیه کنیم که در جاده ناهمواری گرفتار شده و همه مردم ایران، سرنشینان آن هستند؛ وقتی همه مسافرین، تنها به راننده متکی اند و معتقدند که این اتوبوس از ناهمواری خارج نمی شود، پس قطعاً به پایان راه نخواهند رسید، اما اگر همه یاری دهند که اتوبوس یا همان اقتصاد را در مسیر درست هدایت کنند، می توان به پیشرفت و توسعه در کشور امیدوار شد. هیچ دولتی به تنهایی نمی تواند همه مسائل و مشکلات را حل کند و باید در مسیر رشدش همه مردم جامعه به سهم خود، یکدیگر را یاری دهند.
تشکر می کنم از وقت گرانبهایی که در اختیار انتخاب خبر قرار دادید.
من هم از شما و رسالتی که در پیش گرفته اید، تشکر می کنم.