پنجمین هفته از سه‌شنبه‌های اعتراضی مردم اراک نیز سپری شد اما مسئولان حکومتی نه‌‌تنها استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه شازند را متوقف نکردند و به مردم پاسخ روشنی ندادند، بلکه با برخوردها و تهدیدهای امنیتی آنان را از ادامه دادن به برگزاری تجمع‌های اعتراضی برحذر داشتند.

مردم اراک به آلودگی هوا در اراک و مازوت‌سوزی در نیروگاه شازند اعتراض دارند. متخصصان و فعالان محیط‌ زیست هم می‌گویند که استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه شازند با مجوز شورای عالی امنیت ملی در حالی ادامه دارد که نرخ ابتلا به انواع سرطان در استان مرکزی و به‌خصوص شهرستان شازند نگران‌کننده است.

اراکی‌های معترض که روز سه‌شنبه دهم بهمن در خیابان‌های این شهر تجمع اعتراضی برپا کردند، بنرهایی در دست داشتند که روی آن‌ها شعارهایی مانند «صادرات گاز را متوقف کنید»، «شورای عالی امنیت ملی، مردم اراک شهروند درجه ۲ نیستند»، «نفسم گرفت از این شهر»، «اراک هوا ندارد»، «مازوت مساوی است با سرطان» و «سلاجقه استعفا» نوشته شده بود.

مازوت‌سوزی در بن‌بست حقوقی

سه‌شنبه‌های اعتراضی مردم اراک از دوازدهم دی‌ماه و حدود ۲۰ روز پس از آن شروع شد که نهادهای رسمی جمهوری اسلامی استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه شازند را رسما تایید کردند. در اطلاعیه مشترک شرکت‌ گاز استان مرکزی و شرکت توزیع برق حرارتی شازند که شامگاه ۲۰ آذرماه منتشر شد، «برودت هوا و مصرف‌کنندگان خانگی» مقصران اصلی کمبود گاز و مازوت‌سوزی در نیروگاه شازند معرفی شدند و این دو نهاد دولتی جمهوری اسلامی در این اطلاعیه ادعا کردند که برای کاهش دوره مصرف استفاده از سوخت مازوت در این نیروگاه تلاش می‌کنند.

حالا نزدیک به دو ماه از انتشار این اطلاعیه می‌گذرد اما استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه شازند همچنان ادامه دارد و جان و سلامت ساکنان استان مرکزی را تهدید می‌کند.

مازوت‌سوزی در نیروگاه شازند در حالی آغاز شد که هنوز فصل زمستان شروع نشده بود. طبق گزارش کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی، این نیروگاه یکی از ۱۴ نیروگاهی است که در پاییز و زمستان چهار سال گذشته نیز از سوخت مازوت استفاده کرده است.

حمید اخوان، فعال محیط‌ زیست در اراک، در گفت‌وگو با روزنامه پیام‌ ما، به پیامدهای استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه شازند در چهار سال گذشته اشاره کرد و گفت: «به جای اینکه مسئولان پاسخگوی مردم باشند، شاهدیم که مازوت‌سوزی از سلسله‌ مراتب فنی خارج شده و به بن‌بست حقوقی خورده است؛ زیرا تصمیم‌های شورای ‌عالی امنیت در دیوان عدالت اداری قابل‌ابطال نیست.»

اصل ماجرا این است که طبق مصوبه شورای عالی امنیت ملی، نیروگاه‌ها که اصلی‌ترین منابع آلایندگی هوا به شمار می‌روند از شمول قانون هوای پاک خارج شده‌اند و به‌ این‌ ترتیب برای مازوت‌سوزی منعی ندارند. به گفته حمید اخوان، همین مصوبه شورای عالی امنیت ملی موجب شد که آلودگی‌های فراتر از حد مجاز به ریه‌های مردم وارد شود.

این فعال محیط‌ زیست با تاکید بر اینکه شورای عالی امنیت ملی صلاحیت این را ندارد که قانون مصوب مجلس را باطل کند، گفت حتی اگر چنین صلاحیتی برای خود قائل باشد، باید مواقع بحرانی را در نظر بگیرد. او در ادامه نیز افزود: «ما به جای مدیریت بحران با بحران مدیریت مواجهیم.»

اخوان مازوت‌سوزی را فراتر از زیر پا گذاشتن قانون هوای پاک دانست و تاکید کرد: «وضعیتی که اراک این روزها با آن مواجه شده، زیر پا گذاشتن قانون اساسی است.» او امنیتی کردن موضوع مازوت‌سوزی را نیز «رویه‌ای غلط» خواند.

ارتباط مازوت و سرطان

مطالعات پژوهشگران نشان می‌دهد آلاینده‌های صنایع پتروشیمی از طریق تنفس، خوردن، آشامیدن یا جذب از طریق پوست وارد بدن می‌شوند و اقامت در مناطق مسکونی مجاور این صنایع خطر ابتلا به سرطان‌های کبد، ریه، مغز و خون را بالا می‌برد. همچنین می‌تواند عوارضی مانند ناباروری و تولد نوزادان با نقص ژنتیکی را به دنبال داشته باشد.

تبعات این همجواری وقتی بیشتر می‌شود که نیروگاه‌ها مازوت‌ هم بسوزانند. سردرد، حالت تهوع، سرگیجه و بیماری‌های گوارشی از عوارض  قرار گرفتن کوتاه‌مدت در معرض دود مازوت است. طولانی‌مدت ماندن در معرض استفاده از این سوخت نیز خطر حمله‌ قلبی و ابتلا به بیماری‌های ریوی و مشکلات تنفسی را به همراه دارد.

سوراندن مازوت باعث تشکیل سولفات‌ها و نیترات‌ها به‌صورت آئروسل می‌شود. این آلودگی‌ها بارش باران‌های اسیدی را در پی دارد و اکوسیستم‌های زمین را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

پیامدهای استفاده از سوخت مازوت در استان‌هایی مانند اراک با نگاهی به آمارهایی که از ابتلا به سرطان و دیگر بیماری‌های مرتبط در این استان‌ها منتشر می‌شود، قابل بررسی است. به گفته مرتضی صدیقی، متخصص پاتولوژی و رئیس بیمارستان سینا، «به‌طور مشخص در استان مرکزی و به‌ویژه در اراک در برخی حوزه‌ها، میانگین سرطان از میانگین کشوری بالاتر است».

یافته‌های این متخصص پائتولوژی که مدت‌ها مسئول ثبت سرطان در استان مرکزی بود، آشکار می‌کند که ۵۰ درصد سرطان‌های ثبت‌شده در این شهر مربوط به دو مورد سرطان ریه و مثانه‌اند. او با بیان اینکه آلاینده‌های هوا فقط ابتلا به سرطان را در پی ندارند، گفت که این آلاینده‌ها ۲۰ درصد جامعه را که حساسیت بالاتری دارند، تحت‌تاثیر قرار می‌دهند و باعث می‌شوند شماری از کودکان به‌واسطه تحریک تنفسی به آسم مبتلا شوند.

آمار ابتلا به سرطان در شازند

محمود احمدی بیغش، نماینده شازند، اواسط مرداد در جریان سوال از امین‌حسین رحیمی، وزیر دادگستری، در صحن علنی مجلس گفت که ۳۰ درصد مردم شهرستان شازند مبتلا به سرطان‌اند. این نماینده مجلس شازند را آلوده‌ترین شهر ایران خواند و گفت که علت غالب مرگ‌ومیر در این شهرستان سرطان است.

سخنان این نماینده مجلس حاکی از آن بود که دولت ابراهیم رئیسی علاوه بر مازوت‌سوزی در نیروگاه شازند برای توسعه صنایع دیگر در مجاورت محل سکونت مردم نیز خیز برداشته است. وزیر دادگستری نیز به همین دلیل به مجلس فراخوانده شده بود. احمدی بیغش در جریان طرح سوال از وزیر دادگستری، به این موضوع هم اشاره کرد و گفت که شازند دیگر تحمل صنعت جدید را ندارد اما برخی می‌خواهند با احداث صنعت جدید، مردم شازند را «بدبخت‌تر از قبل» کنند. او وزیر دادگستری را متهم کرد از فردی که حدود ۲۰ هکتار از یک پالایشگاه دولتی را «غصب» کرده است، حمایت می‌کند.

به گفته این نماینده مجلس، در حالی‌ که احداث صنعت جدید در حریم ۳۰ کیلومتری اراک ممنوع است، دولت مجوز راه‌اندازی یک شرکت صنعتی دیگر را در این حریم صادر کرده است. آن‌ هم در شرایطی که مردم شازند برای تامین هزینه‌های شیمی‌درمانی بیماران تحت ‌تکفلشان با مشکل زیادی مواجه‌اند و گاهی برای خرید یک آمپول ۱۱ میلیون تومان پول می‌دهند.

احمدی بیغش، پیش‌تر نیز گفته بود که ۲۵ درصد خانواده‌ها در شازند به دلیل آلاینده‌های زیست‌ محیطی، دست‌کم یک بیمار مبتلا به سرطان دارند. این نماینده مجلس بهمن‌ ۱۴۰۱ نیز در جمع خبرنگاران استان مرکزی هشدار داد که افزایش بیماری سرطان در منطقه «فاجعه‌بار و نگران‌کننده» است.

به گفته او شهرستان شازند درگیر آب، هوا و خاک آلوده است؛ در حالی‌ که نیروگاه، پتروشیمی و پالایشگاه در مرغوب‌ترین اراضی این شهرستان واقع‌اند و همه این اراضی را تحت تاثیر قرار داده‌اند.

سازمان ضد حفاظت از محیط‌ زیست

اینک در حالی‌ که اعتراض‌ها به مازوت‌سوزی در شازند و توسعه صنایع در شهرستان اراک به‌طور گسترده‌ای ادامه دارد و کنشگران محیط‌ زیست و عموم مردم از سازمان حفاظت محیط‌ زیست انتظار دارند در مقابل این روند ایستادگی کند، مقام‌های این سازمان به تناقض‌گویی درباره استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه شازند متوسل شده‌اند.

علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌ زیست، روز چهارشنبه ۲۹ آذر، در جمع خبرنگاران ضمن دفاع از عملکرد دولت، مازوت‌سوزی در نیروگاه شازند را به «مصرف زیاد گاز مردم و سرمای زیاد» نسبت داد و گفت: «مازوت یکی از انواع سوخت است که در دنیا استفاده می‌شود و ما هم وقتی نتوانیم سوخت مناسب تامین کنیم، باید به سمت سوخت‌های جایگزین برویم.» او در ادامه سخنانش با سلب مسئولیت از وزارت نفت و دیگر دستگاه‌های دولتی، تصریح کرد: «نمی‌توانیم نیروگاه و پالایشگاه را تعطیل کنیم.»

پس از آن نیز در روز نهم بهمن، ایرج حشمتی، معاون انسانی سازمان حفاظت از محیط‌ زیست، آب پاکی را روی دست مردم ریخت و گفت: «استاندارد حذف مازوت‌سوزی نیروگاه شازند در اختیار سازمان محیط‌ زیست نیست.» او در گفت‌وگو با خبرگزاری دولتی ایرنا اذعان کرد که نیروگاه طبق تصمیم «دستگاه‌های مرتبط»، از مازوت استفاده می‌کند.

اکنون مقام‌های جمهوری اسلامی دو راه پیش رو دارند؛ یا استفاده از سوخت مازوت را متوقف کنند که این می‌تواند به تعطیلی نیروگاه منجر شود یا اینکه برای احداث سیستم فیلتراسیون در نیروگاه اقدام کنند اما به گفته یوسف یوسفی، مدیرکل حفاظت محیط‌ زیست استان مرکزی، احداث این سیستم هم عملا غیرممکن است زیرا به زمینی با وسعت فعلی نیروگاه یا حتی بیش از آن نیاز دارد.

این مقام استانی سازمان حفاظت‌ محیط‌ زیست روز هفتم بهمن‌ به خبرگزاری ایلنا، گفت: «فیلتراسیون نیروگاه باید از ابتدای فرایند احداث این مجموعه عظیم صنعتی اجرایی می‌شد که متاسفانه این موضوع انجام نشد. بررسی‌هایی که انجام شده، حاکی از آن است که با وسعت زمین موجود، در نهایت شاید تنها برای یک واحد از نیروگاه حرارتی شازند بتوان فرایند فیلتراسیون ایجاد کرد.»

یوسفی تاکید کرد که با در نظر گرفتن این شرایط تنها راه باقی‌مانده جابه‌جایی نیروگاه شازند است؛ اما این راهکار که پیش از این فرزاد مخلص‌الائمه، استاندار استان مرکزی، نیز به آن اشاره کرده بود، مشروط به صرف هزینه‌های کلان است که با توجه به میل فراوان دولت رئیسی به اجرای برنامه‌های تبلیغاتی با بازده و نتیجه در کوتاه‌مدت، به ‌نظر نمی‌رسد اراده‌ای برای آن وجود داشته باشد.

نیروگاه شازند در جاده اراک به همدان و در شرق پالایشگاه شازند واقع است. در این نیروگاه، از گاز طبیعی، نفت گاز و مازوت به عنوان سوخت استفاده می‌شود. گفته‌ می‌شود تجهیزات این نیروگاه که در دهه ۷۰ به مرحله بهره‌برداری رسید، چینی و مربوط به ۳۰ سال پیش است و به همین دلیل بهره‌وری پایینی دارد.