ده دسامبر، روز جهانی حقوق بشر • انسان و حقوقش
حقوق برابر برای همه انسان‌ها (ماده ۱)
اعلامیه جهانی حقوق بشر در روز دهم دسامبر سال ۱۹۴۸ به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل رسید؛ اعلامیه‌ای که هدف آن حفظ حقوق انسان‌ درعرصه‌های مختلف از بدو تولدش بود. طبق ماده‌ی ۱ این اعلامیه «تمام افراد بشر آزاد به دنیا می‌آیند و از لحاظ حیثیت و کرامت و حقوق با هم برابرند.» اعلامیه جهانی حقوق بشر برخلاف قطعنامه‌های شورای امنیت از ارزش اجرایی برخوردار نیست.

برخورداری و استفاده از حقوق (ماده ۲)
در ماده دوم اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده است که «هر فردی می‌تواند بی‌هیچ گونه تمایزی، به ویژه از حیث نژاد، رنگ، جنس، زبان، دین، بینش سیاسی یا هر عقیده‌ی دیگر، و همچنین منشاء ملی یا اجتماعی، ثروت، ولادت یا هر وضعیت دیگر، از تمام حقوق و همه‌ی آزادی‌های ذکر شده در این اعلامیه بهره ‌مند شود.» اگر چه باید اذعان داشت که تا اجرای عمومی و همگانی این حقوق هنوز فاصله زیادی باقیست.

حق زیستن و آزادی (ماده‌های ۳، ۴ و ۵)
طبق ماده ۳ «هر فردی از حق زندگی، آزادی و امنیت شخصی برخوردار است». در ماده ‌۴ آماده است که «هیچ فردی را نباید در بردگی یا بندگی نگاه داشت» و بنا بر ماده ۵ «هیچ انسانی نباید شکنجه شود یا تحت مجازات یا برخوردی ظالمانه، ضدانسانی یا تحقیرآمیز قرار گیرد.». بنابر گزارش سازمان عفو بین‌الملل در طی پنج سال گذشته در ۱۴۱ کشور جهان، شکنجه و سوءرفتار صورت گرفته است.

حق برابری در مقابل قانون (ماده ۶ تا ۱۲)
هر انسانی حق دارد که دعوایش در دادگاهی مستقل و بی طرف، منصفانه و علنی رسیدگی شود. (ماده‌های ۶، ۸، ۱۰ و ۱۲). هر شخص متهم به بزهکاری بی‌گناه محسوب می‌شود تا زمانی که جرم او به طور قانونی محرز گردد (ماده ۱۱). همه‌انسان‌ها در مقابل قانون برابرند (ماده ۷). هیچ فردی نباید بطور خودسرانه توقیف، حبس یا تبعید شود (ماده ۹). طبق کمیساریای عالی حقوق بشر این حقوق در ۴۴ کشور جهان رعایت نمی‌شود.

هیچ انسانی «غیرقانونی» نیست (ماده ۱۳ تا ۱۵)
«هر شخصی حق دارد در داخل یک کشور آزادانه رفت‌وآمد کند و اقامتگاه خود را برگزیند. او همچنین حق دارد که هر کشوری از جمله کشور خود را ترک کند» (ماده ۱۳). هر فردی حق دارد برای گریز از شکنجه، تعقیب و آزار از کشورهای دیگر درخواست پناهندگی دهد و از این حق برخوردار شود (ماده ۱۴). هر شخصی حق داشتن تابعیتی را دارد (ماده ۱۵). طبق برآورد سازمان ملل حدود ۱۰ میلیون نفر در سراسر جهان از حق داشتن تابعیت محرمند.

جلوگیری از ازدواج‌های اجباری (ماده ۱۶)
زنان و مردان بالغ پیش، در حین و پس از زناشویی حقوقی مساوی دارند. «ازدواج حتماً باید با رضایت کامل و آزادانه زن و مرد صورت گیرد. خانواده نیز باید از حمایت جامعه و دولت بهره مند شود». اگرچه آمار دقیقی درباره ازدواج‌های اجباری وجود ندارد، اما کارشناسان شمار دختران و زنانی را که در سراسر جهان قربانی ازداوج‌های اجباری هستند، بیش از ۷۰۰ میلیون نفر برآورد می‌کنند.

حق مالکیت (ماده ۱۷)
«هر شخص به تنهایی یا به صورت جمعی حق مالکیت دارد. هیچ فردی را نباید خودسرانه از حق مالکیت محروم کرد». در بسیاری از نقاط جهان انسان‌ها از خاکشان رانده می‌شوند، چون سند مالکیت ندارند. شهرسازی، استخراج منابع طبیعی، ایجاد زمین‌های کشاورزی یا ساختمان‌سازی، به‌عنوان نمونه به منظور برگزاری جام جهانی فوتبال، از جمله مواردی هستند که در آنها انسان‌ها به ترک خاکشان مجبور می‌شوند، آنهم بدون دریافت هیچ غرامتی.

حق آزادی اندیشه و بیان (ماده‌های ۱۸ تا ۲۰)
طبق ماده ۱۸ اعلامیه حقوق بشر «هر شخصی حق دارد از آزادی اندیشه، وجدان و دین بهره‌مند شود». هر فردی حق آزادی عقیده و بیان دارد (ماده ۱۹) و طبق ماده ۲۰ «همه انسان‌ها حق دارند از آزادی تشکیل اجتماعات، مجامع و انجمن‌های مسالمت‌آمیز بهره‌مند شوند». سازمان گزارشگران بدون مرز اعلام کرده که در حال حاضر ۱۵۶ روزنامه‌نگار در کشورهای مختلف جهان در بند هستند.

حق مشارکت (ماده‌های ۲۱ و ۲۲)
در ماده ۲۱ آمده است که «هر شخصی حق دارد، در اداره امور عمومی کشور خود، مستقیماً یا به واسطه نمایندگانی که آزادانه انتخاب شده باشند، شرکت جوید». افزون بر این هر فردی به عنوان عضو جامعه حق امنیت اجتماعی دارد و مجاز است به حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود دست یابد (ماده ۲۲). بومیان استرالیا در سال ۱۹۶۷ به حق رأی دست یافتند و زنان کویت نیز از سال ۲۰۰۵ می‌توانند در انتخابات شرکت کنند.

حق اشتغال (ماده‌های ۲۳ و ۲۴)
بنا بر ماده ۲۳ «هر شخصی حق دارد کار کند، کار خود را آزادانه انتخاب کند و از شرایط منصفانه و رضایت‌بخشی برای کار برخوردار شود. همه حق دارند که بی‌هیچ تبعیضی، در مقابل کار مساوی مزد مساوی بگیرند. هر کسی که کار می‌کند، حق دریافت مزدی منصفانه و رضایت‌بخش را دارد.» و در ماده ۲۴ آمده است که «هر فردی حق استراحت، فراغت و تفریح دارد». به گزارش بانک جهانی ۲۰۰ میلیون نفر در جهان بیکار هستند.

حق زندگی شایسته (ماده ۲۵)
در ماده ۲۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده که «هر شخصی حق دارد که از سطح زندگی مناسب برای تأمین سلامتی و رفاه خود و خانواده‌اش، به ویژه از حیث خوراک، پوشاک، مسکن، مراقبت‌های پزشکی و خدمات اجتماعی ضروری برخوردار شود. مادران و کودکان حق دارند که از کمک و مراقبت ویژه برخوردار شوند.» به گفته‌ی کارشناسان امروز یک هفتم از جمعیت جهان از گرسنگی رنج می‌برد.

حق آموزش و پرورش (ماده ۲۶)
در ماده ۲۶ آمده است که «هر شخصی حق دارد که از آموزش و پرورش بهره‌ مند شود. آموزش ابتدایی و پایه باید برای همگان اجباری و رایگان باشد. هدف آموزش و پرورش باید شکوفایی کامل شخصیت انسان و تقویت رعایت حقوق بشر و آزادی‌های اساسی باشد.» طبق گزارش کمیسیون اتحادیه اروپا یک پنجم شهروندان اروپا در خواندن و نوشتن مشکل دارند. شمار بیسوادان در جهان ۷۷۵ میلیون نفر برآورد می‌شود.

دانش و هنر (ماده ۲۷)
طبق ماده ۲۷ اعلامیه جهانی حقوق بشر «هر شخصی حق دارد آزادانه در زندگی فرهنگی اجتماع سهیم و شریک شود و از هنرها و به ویژه از پیشرفت علمی و فواید آن بهره‌ مند گردد». همچنین هر فردی حق دارد از حمایت منافع معنوی و مادی آثار علمی، ادبی یا هنری خود برخوردار شود. امروزه پخش و توزیع دیجیتالی آثار از موضوعات مورد مناقشه است و بسیاری‌ها از دارندگان اثر معتقدند که حقوقشان در این راستا نقض شده است.

حقوق و مسئولیت (ماده‌های ۲۸ تا ۳۰)
در ماده ۲۸ آمده است که «هر شخصی حق دارد خواستار برقراری نظمی در عرصه اجتماعی و بین‌المللی باشد که حقوق و آزادی‌ها را به تمامی تأمین و متحقق سازد». هر فردی فقط در برابر جامعه وظایفی بر عهده دارد (ماده ۲۹). هیچ حکومت، جمعیت یا فردی حق ندارد که حقوق همگانی بشری را محدود سازد (ماده ۳۰). تمامی کشورهای عضو سازمان ملل اعلامیه جهانی حقوق بشر را امضا کرده‌اند.