نقش وزارت نفت در تخریب تالاب است که کاملا هویدا می باشد/ هنوز بخش بزرگی، درحدود ۳۰ درصد تالاب، ابگیری نشده است.
یکی از استادان دانشگاه شهیدچمران اهواز گزارشی از بازدید یک روزه از تالاب هورالعظیم در خوزستان تهیه کرده است.
به گزارش عصرایران، دکتر محسن صنیعی عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز در این گزارش مشاهدات خود را از وضعیت تالاب به رشته تحریر درآورده و در پایان پیشنهادات اساتید دانشگاه حاضر در این بازدید برای بهبود وضعیت تالاب را ارایه کرده است.
صبح روز چهارشنبه، مورخ ۲۵ اسفندماه ۱۳۹۵، چند روز مانده به تحویل سال نو و پس از مدت ها گرد و غبار و باران های خاکی، به همت کانون صنفی استادان دانشگاه شهید چمران اهواز، حرکت به سوی هورالعظیم آغاز شد.
به گزارش عصر ایران به نقل از شوشان، در این سفر، ۲۲ نفر از اعضای هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز به همراه خبرنگار جام جم، مدیر محیط زیست هویزه، ریاست و مسئولین روابط عمومی دانشگاه صنعتی هویزه، حضور داشتند؛ البته مدیر محیط زیست هویزه، که کارشناس ارشد این رشته نیز بود، به عنوان راهنما در تمام مسیر، مطالب ضروری را گوشزد می کرد.
مسیر حرکت از اهواز به سوی حمیدیه و از حمیدیه به سوسنگرد، آغاز شد و سپس به سوی هویزه و از آن جا، به طرف منطقه ی رفیع که آغاز تالاب هورالعظیم است، ادامه یافت.
تالاب هورالعظیم یا هورالهویزه، تالابی مرزی، میان ایران و عراق است. مساحت این تالاب در ایران، حدود ۱۱۰ هزار هکتار است؛ درحالی که مساحت آن در عراق، دو برابر وسعت آن در ایران می باشد. از سویی در ایران، ۱۳ انشعاب از رودخانه های کرخه و کرخه نور به این تالاب می ریزد؛ و در ناحیه ی عراق، چند انشعاب از رود دجله به آن وارد می شود.
از طرفی، باید گفت که هم اکنون، این تالاب در ایران و عراق، وضعیت رضایت بخشی ندارد؛ به خصوص به سبب احداث سدهایی در عراق و ترکیه بر رود دجله و اوضاع سیاسی فعلی عراق، وضعیت آن در عراق بسیار بدتر از بخش تالاب در منطقه ی ایران است. به علاوه، عراق در منطقه ی هورالهویزه، به شدت به دنبال اکتشاف و بهره برداری نفت است و بدین سبب به نظر می رسد که حدود ۹۰% از منطقه ی تالاب در داخل خاک عراق، هم اکنون خشک شده است؛ البته در ناحیه ی ایرانی تالاب نیز میادین نفتی سهراب، آزادگان شمالی و جنوبی و یاران شمالی و جنوبی، به اکتشاف و بهره برداری نفت مشغول هستند. در این منطقه، ۲۷ دکل نفتی، کار اکتشاف و بهره برداری از حدود ۲۳۰ چاه نفت را برعهده دارند.
گروه بازدید کننده ابتدا در کنار رودخانه ی نیسان – که یکی از انشعاب های کرخه است- توقف کوتاهی داشت. سپس با ورود بر اولین پل رودخانه ی نیسان، ایستگاه پایش تالاب و محیط بانی منطقه، برای افراد قابل مشاهده بود. باید گفت که محیط بانی منطقه به صورت منظم، دبی و کیفیت آب تالاب را بررسی و ثبت می کردند و با ماهواره های متعدد، کار پایش تالاب را انجام می دادند. به طوری که گفته شد، دبی آب به تالاب، ۹۰ تا ۱۱۰ متر مکعب بر ثانیه و ec آب در تالاب، سه تا هفت هزار میکروموس بر سانتی متر است. پس از پل نیسان، حوضچه های پرورش ماهی اهالی منطقه، در حاشیه جاده، به چشم می خورد. آبزیان منطقه متناسب با شوری آب، به حیات خود ادامه می دهند؛ از جمله در این تالاب، نوعی ماهی به نام “شوچی” وجود دارد که شوری آب را تا ۱۸ هزار میکروموس بر سانتی متر نیز، تحمل می کند و شاید به همین دلیل، ماهی مذکور، طعم بسیار لذیدی دارد و ماهیگیران محلی، آن را به عراق، صادر می کنند.
تالاب هورالعظیم، هم در ناحیه ی ایران و هم در ناحیه ی عراق، تا قبل از جنگ، ناحیه ای پیوسته بود و هیچ خط مرزی، این منطقه را جدا نمی کرد؛ از این رو، مردم این منطقه به صورت آزادانه با هم تبادل داشته اند. اما با شروع جنگ تحمیلی، عملیات جنگی مختلفی در منطقه ی هورالعظیم اتفاق افتاد که می توان به عملیات خیبر، بدر و عملیات قدس یک، دو، سه و … اشاره کرد. همچنین فتح جزیره ی مجنون در قسمت عراقی منطقه ی هورالعظیم، از سال ۶۲ تا ۶۷، این منطقه را به یکی از کانون های عملیات رزمندگان ایرانی تبدیل کرد.
به علاوه باید گفت که این منطقه، خاطرات فراوانی از آن دوران در خود، جای داده که بعد از عملیات خیبر، می توان به عملیات بدر و شهادت بسیاری از رزمندگان در آن جا اشاره کرد. نکته ی دیگر، آن است که با توجه به عملیات مختلف در دوران جنگ، جاده های فراوانی در این تالاب، ساخته شد و در نتیجه، آب تالاب به پنج مخزن تبدیل گردید که مسیر های دوران جنگ، آن ها را از هم جدا می کند؛ این مسیرها، با اسامی” جاده امام رضا، جاده شهید باکری، جاده شهید همت و جاده شهید هاشمی و … ” نام گذاری شده اند؛ چنانکه امروز، جاده شهید باکری یا دژ شهید باکری، به عنوان حد حریم تالاب، شمرده می شود. درسال ۱۳۸۶ یک دایک مرزی، بسته شده است.
گروه بازدید کننده از جاده ی امام رضا به سوی تالاب حرکت کرد. در آن جا دو مخزن آبی به میزان مخزن یک، ۱۵ هزار هکتار و مخزن دو، ۲۵ هزار هکتار، تالاب را تاحدودی سیراب می کند و این دو مخزن با جاده امام رضا ازهم جدا می شوند. ۸ انشعاب کرخه به مخزن یک، سرازیر می شود و یک انشعاب از کرخه به مخزن شماره ی دو، و چهار انشعاب از کرخه نور به همین مخزن می ریزد. پس از مخزن شماره ی دو، به علت شیب منطقه، آب به مخزن شماره ی ۳، و سپس به مخزن های شماره ی چهار و پنج، ریخته می شود. مخزن شماره ی۳، ۱۵ هزار هکتار، مخزن شماره ی۴، ۳۳ هزار هکتار و مخزن شماره ی ۵، ۲۷ هزار هکتار را در برمی گیرد.
بین مخزن های شماره دو و سه، پلی واقع شده که دارای ۷۵ دهانه است و تا قبل از سال ۹۲، به علت اکتشاف نفت در این منطقه، همه ی ۷۵ دهانه ی پل، بسته بوده و در نتیجه، هیچ آبی به مخازن سه، چهار و پنج سرازیر نمی شده است. این مخازن تا قبل از سال ۹۲، کاملا خشک بوده اند؛ به طوری که آب فراوان سیلاب سال ۹۲ رود کرخه، به علت بسته بودن دریچه ی پل ها، پس از مخزن شماره ی ۲ و از طریق دایک مرزی به عراق، وارد شده بود.
این ۷۵ دریچه، در طول سال های ۹۲ تا ۹۵ به تناوب باز شده اند؛ به طوری که امروزه، همه ی کانال ها، به طور کامل باز است. همچنین، قبل از سال ۹۲، حدود سی هزار هکتار از تالاب، دارای آب بوده، ولی با باز بودن کانال ها، هم اکنون، حدود ۷۶ هزار از ۱۱۰ هزار هکتار کل، تحت پوشش آب است. از طرفی، در سال های اخیر، ۴۴ پل و ۲۰۰ کانال فلزی برای ارتباط آبی بین قسمت های مختلف مخازن تالاب، ساخته شده است و همین باعث گردیده که جریان آب بین مخازن مختلف، قابل مشاهده باشد.
در تمامی تالاب، وجود گاومیش ها و نیز گونه های پرندگان که بعضی ها پرندگان محلی و بعضی پرندگان مهاجر هستند، به چشم می خورد. البته، مهاجرت پرندگان مهاجر، از تالاب به نیمکره شمالی از ماه ها قبل شروع شده است. در مخازن سه، چهار و پنج، که پس از سال ۹۲، آبگیری شده اند، رشد نیزارها قابل مشاهده بود.
به هرحال، اتوبوس به همراه سرنشینان، تمامی مسیر را در مجاورت مخازن شماره های یک، دو، سه، چهار و پنج، طی کرد که درحدود ۱۴۰ کیلومتر مسیرحول این مخازن بود. در طول مسیر و در مناطق همچنان خشک تالاب هورالعظیم، خاک های خشک قابل مشاهده است که به عنوان یکی از کانون های ریزگرد داخلی در داخل خوزستان، شناخته می شوند و با دیگر کانون های ریزگرد در شرق و جنوب شرقی اهواز، شمال خرمشهر،شمال شرقی و شرق ماهشهر، غرب رامشیر و امیدیه، شرق هندیجان، هفت کانون ریزگرد داخلی را شامل می شوند که منطقه ای را درحدود ۳۵۰ هزار هکتار دربرمی گیرند و اگر مساحت ۳۵۰ هزار هکتار تا ۴۰۰ هزار هکتار ماسه زار را هم در نظر بگیریم، مناطق کانون ریزگرد، درحدود ۸۰۰ هزار هکتار خواهدبود.
این بازدید، بر همه آشکار کرد که نسبت به قبل از سال ۱۳۹۲ که فقط حدود سی هزار هکتار از تالاب، دارای آب بوده و متاسفانه جریان آبی بین مخازن هم وجود نداشته است و آب به صورت مرداب، درآمده بوده، با باز کردن دریچه های آب بین مخازن و ایجاد پل های متعدد در منطقه، حدود ۷۶ هزار هکتار (یعنی حدود ۷۰%) از تالاب، هم اینک زیر پوشش آب است؛ ولی این هم قابل درک است که مساحت خشک شده ی منطقه ی خوزستان، بسیار وسیع است. متاسفانه به سبب دستکاری های فراوان انجام گرفته در طول دهه ها بر این منطقه، خشکزارهایی پدید آمده که با یک باد، مانند خشم طبیعت بر خوزستان مظلوم، فرود می آید.
از سویی، بی شک مساله ی محیط زیستی این ناحیه، مساله ای ملی است و تنها به منطقه ی خوزستان، محدود نمی شود و حل آن، عزمی ملی را طلب می کند و آینده ی اسکان فرزندانمان در این منطقه درخطر قرار گرفته و ضروری است که همه ی دستگاه های دولتی و غیردولتی، در این عزم ملی وارد شوند.
این گردش علمی یک روزه – که از اهواز به حمیدیه، سوسنگرد، هویزه و رفیع شروع شده و با طی مسیر بیش از صد کیلومتر در کنار مخازن شماره های یک، دو، سه، چهار و پنج ادامه یافته بود، به سوی جاده ی طلاییه و منطقه ی حمید و سپس از جاده ی خرمشهر به سوی اهواز به پایان رسید و هیات بازدیدکننده درحدود ساعت ۱۷:۳۰ به اهواز وارد شدند.
ارزیابی اولیه ی کانون صنفی استادان دانشگاه شهید چمران
نکته اول: بیانگر اقدامات مثبت دولت ازسال ۹۲ تاکنون بوده که قابل تقدیر است.
نکته دوم: اینکه هنوز بخش بزرگی، درحدود ۳۰ درصد تالاب، ابگیری نشده است.
نکته سوم: نقش وزارت نفت در تخریب تالاب است که کاملا هویدا می باشد.
نکته چهارم: آنکه دولت و همه ی اجزای آن، باید هماهنگ و در راستای حفظ محیط زیست این منطقه و نسبت به تامین حقآبه تالاب در همه فصول سال و در همه شرایط اقدام کنند.
نکته پنجم: هماهنگی دولت با کشور عراق برای احیای بخش عراقی تالاب و برچیدن جاده هایی است که هم اکنون تالاب را به بخش های مجزا تقسیم کرده است.
نکته ششم: تالاب هورالعظیم علاوه بر داشتن نقش مهم پالایشی در تلطیف هوا و قابل تحمل نمودن هوای خوزستان دارای زیبایی های خیره کننده ای است که می تواند به عنوان یک قطب قوی گردشگری در خوزستان مطرح باشد و منافع اقتصادی و اجتماعی زیادی برای ایران بویژه مردم خوزستان فراهم آورد.
دکتر محسن صنیعی
عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید