شاهین صادق زاده میلانی
سیاست های جمهوری اسلامی در مورد موسیقی واضح نیست. مرزهای آن چه موسیقی مجاز شمرده می شود دائماً در حال تغییر بوده و در طی حیات جمهوری اسلامی دستخوش تحولات فراوانی شده است. قسمتی از مسئله به تفاوت آرای فقها مربوط است که خارج از حوصله این مطلب است. اما بخشی از وضعیت کنونی حاصل دیدگاهی سیاسی به مقوله موسیقی و استفاده از آن برای مقاصدی است که ارتباطی با موسیقی ندارد. رویکرد سیاسی به موسیقی در گفته ها و دستورهای روح الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی، به خوبی مشهود است. به این نقل قول از احمد خمینی توجه کنید:
“آقا [امام] اصلاً موسیقی قبل و بعد از انقلاب را دو چیز می دانند. یک روزی مقام معظم رهبری، آقای هاشمی، آقای موسوی اردبیلی و آقای موسوی (نخست‌وزیر) و من جلسه داشتیم که امام(ره) وارد شدند. تلویزیون یکی از آهنگ های شجریان را گذاشته بود. امام آمدند و نشستند. آقای هاشمی به امام(ره) گفتند: «آقا؛ شما که قبلاً موسیقی را حرام می دانستید، چرا الان حرام نمی دانید؟ امام گفتند: من الان هم همین موسیقی را اگر از رادیوی عربستان پخش شود، حرام می دانم. من خبر رادیوی شاه را هم حرام می دانستم، موسیقی اش که جای خود دارد. اما همین موسیقی از نظام اسلامی پخش می شود و حلال است“.(۱)
به این ترتیب مشخص می شود که از دیدگاه بنیانگذار جمهوری اسلامی، مسئله اصلی نه خود موسیقی بلکه بستر سیاسی پخش یا اجرای موسیقی است. این تغییر موضع صد و هشتاد درجه ای، گاه نشانه ای از پویایی فقه شیعه دانسته می شود؛ اما روشن است که مبانی فقهی علت این تغییر شگرف نیست. در روزهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی مواضع خمینی در مورد موسیقی بسیار سفت و سخت بود. در تیرماه ۱۳۵۸ او صدا و سیما را از پخش هر نوع موسیقی منع کرد:
“موسیقی را حذف کنید. نترسید از این که به شما بگویند که ما موسیقی را که حذف کردیم، کهنه پرست شدیم! باشد، ما کهنه پرستیم! از این نترسید. همین کلمات، نقشه است برای این که شماها را از کار جدی عقب بزنند… این که می گویند که اگر چنان چه موسیقی در رادیو نباشد، آن ها می روند از جای دیگر می گیرند موسیقی را، بگذار بگیرند از جای دیگر، شما عجالتاً آلوده نباشید؛ آن ها هم کم کم برمی‌‌گردند به این جا. این عذر نیست که اگر موسیقی در رادیو نباشد، آن ها می روند از جای دیگر موسیقی می گیرند. حالا اگر از جای دیگر موسیقی بگیرند، ما باید به آن ها موسیقی بدهیم!؟ ما باید خیانت بکنیم!؟ این خیانت است به یک مملکتی، خیانت است به جوان های ما. این موسیقی را حذفش کنید به کلی، عوض این یک چیزی بگذارید آموزنده باشد. کم کم مردم را و جوان های ما را عادت به آموزندگی بدهید؛ از آن عادت خبیثی که داشتند برگردانید“.(۲)
مسلماً حذف کامل موسیقی از رادیو و تلویزیون عملی نبود. واقعیت حکمرانی ایجاب می کرد که حدی از موسیقی تحمل شود. برای این منظور نیاز به تفکیک موسیقی حلال از موسیقی حرام بود. واضح است که معیار مشخص و دقیقی برای تشخیص حلال یا حرام بودن موسیقی وجود ندارد. با این که بحث “غنا” در فقه موجود است، اما به نظر می رسد در عمل مبنای حلیت یا حرمت موسیقی در جمهوری اسلامی نسبت موسیقی مورد نظر با نظام پادشاهی پیشین از یک سو، و حکومت اسلامی پس از انقلاب بوده است. آن چه موسیقی طاغوتی قلمداد می شد، هنوز هم تا حدود زیادی ممنوع است. خوانندگانی که پس از انقلاب به خارج از ایران مهاجرت کردند و اغلب در کالیفرنیا سکنی گزیدند، هم چنان اجازه اجرای کنسرت در ایران را ندارند؛ با این که مشابه آن نوع موسیقی در حال حاضر در ایران تولید و اجرا می شود. به گفته احمد خمینی:
“من به ذهنم می‌آید که مسئله روابط اجتماعی، روابط بین حکومت و مردم و از این قبیل هم، در این که موسیقی حلال باشد یا نه، تاثیر دارد. چرا؟ چون امام در قضیه زمان و مکان آمدند گفتند: رابطه مثلاً یک جریان با جریان دیگر موجب می شود یک چیز سومی حلال شود. این از چیزهایی است که متاسفانه آقایان به آن توجهی نکردند و دنبال حل آن نرفتند که وقتی امام می گویند روابط اجتماعی و سیاسی موجب می شود چیزی که در شرایطی حلال بوده حالا حرام می شود و یا بالعکس، یعنی چه؟ این جا دیگر استحاله نیست که مثلاً سگ، نمک شده باشد. بدون تغییر ظاهری موضوع، حکم خلاف حکم قبلی را پیدا می کند”.(۳)
این وضعیت نامشخص در حال حاضر هم وجود دارد. جالب ترین مثال در این زمینه ماجرای “امیر تتلو”، خواننده سابقاً زیرزمینی، است. او که خواننده سبک رپ بود و در ایران فعالیت داشت، در آذر ماه سال ۱۳۹۲ بازداشت شد. پس از بازداشت رویکرد و نوع فعالیت وی عوض شد؛ تا حدی که ترانه ای با نام “انرژی هسته ای” را منتشر کرد و از برنامه هسته ای جمهوری اسلامی دفاع کرد. او برای ساختن نماهنگ مربوط به این ویدئو با مساعدت نیروهای مسلح ایران بر روی عرشه یک کشتی نظامی حضور پیدا کرد. او سپس در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶ ابتدا از محمد باقر قالیباف و سپس از ابراهیم رئیسی حمایت کرد. ملاقات او با ابراهیم رئیسی، از تندروترین روحانیون جمهوری اسلامی، یکی از اتفاقات خبرساز انتخابات ۱۳۹۶ بود. با این حال شایان ذکر است که امیر تتلو با وجود ارتباط با نهادهای سیاسی و نظامی جمهوری اسلامی، مجوز برگزاری کنسرت دریافت نکرده است.
آن چه احمد خمینی از آن به عنوان “روابط اجتماعی” و “روابط بین حکومت و مردم” یاد کرد، وضعیت غیرمتعارف کنونی در حوزه موسیقی را توضیح می دهد. خواننده ای که در تهران می تواند کنسرت برگزار کند، در مشهد نمی تواند؛ زیرا روابط اجتماعی و روابط بین حکومت و مردم در خراسان رضوی با تهران تفاوت دارد. اگر ما شاهد حاکمیت قانون بودیم نباید شاهد تفاوتی در اجازه برگزاری کنسرت در سراسر ایران می بودیم. ولی در این حوزه قانون حاکم نیست. حرمت یا حلیت موسیقی تابعی از سلیقه روحانیون صاحب نفوذ در منطقه، سبک زندگی سنتی یا نسبتاً مدرن مردم آن شهر، و کشمکش های سیاسی آن ناحیه و حتی کشور است. در این میان خود موسیقی مورد نظر و متن ترانه هایی که مجاز یا ممنوع دانسته می شوند، اهمیت چندانی ندارند.
پانوشت ها:
“امام خمینی در مورد موسیقی چه می گفتند؟”، باشگاه خبرنگاران جوان، ۲۷ تیرماه ۱۳۹۵
از سخنرانی روح الله خمینی در قم با موضوع “ویژگی های رژیم غیر الهی – نقش تربیتی رادیو و تلویزیون”- ۳۰ تیرماه ۱۳۵۸، منتشر شده در: صحیفه امام خمینی، جلد ۹، ص ۲۰۵
“امام خمینی در مورد موسیقی چه می گفتند؟”، باشگاه خبرنگاران جوان، ۲۷ تیرماه ۱۳۹۵
از: ماهنامه خط صلح
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید