چهل روز از سرنگون کردن هواپیمای مسافربری توسط موشک‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بر فراز تهران که به مرگ دل‌خراش ۱۷۶ نفر انجامید، می‌گذرد. در تازه‌ترین اظهارنظر از سوی جمهوری اسلامی ایران، «محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه دولت «حسن روحانی» گفته است که این کشور فن‌آوری بازخوانی جعبه سیاه هواپیما را ندارد اما از بیم دست‌کاری، آن را به بیرون از ایران هم نمی‌فرستد.

ظریف به تلویزیون امریکایی «ان‌بی‌سی» گفته است: «چرا می‌خواهند این جعبه را از حوزه قضایی ما خارج کنند؟ چرا آن‌ها می‌خواهند آن را از دستان ما در بیاوردند؟ چه چیزی در این جعبه وجود دارد که می‌خواهند پنهان کنند؟ این یک سوال بسیار بسیار مهم است. فکر می‌کنم امریکا باید صراحتا اعلام کند. آن‌ها باید ابزارهای لازم برای خواندن داده‌ها را در اختیار ما قرار دهند. می‌توانند در این فرآیند حضور داشته باشند. به ایران بیایند و این تجهیزات را با خودشان بیاورند و خودشان محتوای این جعبه سیاه را بخوانند. اما این کار باید در حضور ما انجام شود… چرا این چیزها را در اختیار ما قرار ندادند؟ آیا چیزی وجود دارد که آن‌ها می‌خواهند پنهان کنند؟»

بر اساس الحاقیه ۱۳ به کنوانسیون هوانوردی غیرنظامی ۱۹۴۴ شیکاگو، پنج دولت حق دارند در تحقیقات مربوط به یک سانحه هوایی شرکت داشته باشند؛ کشور طراح و کشور سازنده هواپیما، کشور محل ثبت هواپیما، کشوری که شرکت هواپیمایی به آن تعلق دارد و در نهایت کشوری که هواپیما در آن دچار سانحه شده است. مدیریت گروه تحقیق با کشوری است که سانحه در آن به وقوع پیوسته است.

در فاجعه سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراینی توسط سپاه، فرانسه، امریکا و اوکراین حق حضور در هیات تحقیق را دارند. بر این اساس، جمهوری اسلامی ایران که هواپیما را بر فراز تهران سرنگون کرده، به عنوان کشور محل سقوط، حق تصمیم‌گیری نحوه فعالیت گروه تحقیق را دارد که متشکل از نمایندگان چهار کشور است.

مطابق قوانین «سازمان هوانوردی بین‌المللی» (ایکائو)، کشور محل سقوط باید زمینه فعالیت موثر و فوری گروه تحقیق را فراهم و به سرعت با بازخوانی جعبه سیاه، به روشن شدن جزییات حادثه کمک کند.

جمهوری اسلامی ایران می‌گوید دستگاه‌هایش توانایی استخراج اطلاعات موجود در دو جعبه سیاه هواپیمای ساقط شده را ندارند و در عین حال، حاضر به ارسال جعبه‌های سیاه به فرانسه که این فن‌آوری را دارد، نیست.

بر اساس مقررات ایکائو، کشور سازنده هواپیمای «بویینگ» که ایالات متحده است، باید امکانات فنی بررسی جعبه سیاه شامل تجهیزات لازم و متخصصان استفاده از آن را به محل حادثه بفرستد.

جمهوری اسلامی ایران تحت تحریم ایالات متحده، از جمله تحریم صنایع هوانوردی غیرنظامی قرار دارد. با این همه، اعلام شد که دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری امریکا پس از سرنگونی هواپیما، مجوزهای لازم را برای ارسال تجهیزات و متخصصان بویینگ به ایران صادر می‌کند.

در حال حاضر دولت ایران باید پاسخ دهد که پس از صدور این مجوزها، آیا اقدامات لازم را برای دریافت آن و از جمله حضور متخصصان بویینگ انجام داده و اگر مقدمات این کار، از جمله صدور ویزا برای کادر هواپیماسازی بویینگ را به انجام رسانده، آیا برای حضور این افراد و تجهیزات مانع دیگری وجود داشته است یا خیر.

در صورتی که ظرف مدت زمان قابل قبولی امکان بازخوانی جعبه سیاه هواپیمای ساقط شده در ایران وجود نداشته باشد، جمهوری اسلامی می‌بایست آن را برای تعیین تکلیف، در اختیار کشوری قرار دهد که امکانات فنی آن را در اختیار دارد. خروج جعبه سیاه هواپیما از ایران بر خلاف آن‌چه محمدجواد ظریف می‌گوید، موجب از دست رفتن حق کشور محل سقوط هواپیما از مدیریت گروه تحقیق نمی‌شود.

هم‌چنین علی‌رغم ابهامی که وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی آفریده که ممکن است خارج کردن جعبه سیاه باعث دست‌کاری اطلاعات آن توسط کشورها شود، چنین تشکیکی که نوعی تئوری توطئه است، به سه دلیل بی‌مبنا است:

اولا حق نمایندگان ایران است که در فرآیند بازخوانی جعبه سیاه نظارت کنند و در زمان استخراج اطلاعات، در محل حضور داشته باشند.
دوما این‌که هواپیما دارای دو جعبه سیاه است که اطلاعات آن به طور هم‌زمان استخراج می‌شوند و احتمال دست‌کاری هر دو آن‌ها در حضور نمایندگان ایران و ناظران اوکراین که در این زمینه ذی‌نفع محسوب می‌شود، وجود ندارد.
در نهایت جمهوری اسلامی ایران قصور خود در شلیک به هواپیما را پذیرفته است و قاعدتا نباید اطلاعات فاش نشده بدتری از شلیک موشک به هواپیمای مسافربری وجود داشته باشد که مقام‌های ایرانی از افشای احتمالی آن در هراس باشند.

در صورت ادامه وضعیت موجود، یعنی بلاتکلیف ماندن وضعیت جعبه سیاه هواپیما، اوکراین به عنوان کشور محل ثبت و صاحب هواپیمای ساقط شده می‌تواند موضوع را به شورای ایکائو ارجاع دهد و خواستار دخالت سازمان هوانوردی بین‌المللی برای حل و فصل ماجرا شود. تا به این جا، شواهد کافی برای ارایه در دادگاه وجود دارد که می‌تواند از سوی اوکراین در نقض مقررات ایکائو توسط ایران مطرح شود.

به غیر از اوکراین، بیش از ۶۰ تبعه کانادا هم در این هواپیما کشته شده‌‌اند. این کشور به عنوان عضوی از ایکائو، می‌تواند خواستار تفسیر مقررات و گشایش در بن‌بست موجود شود. ایران به عنوان کشور محل سقوط و امریکا به عنوان سازنده هواپیمای سرنگون شده، باید از رای احتمالی ایکائو تبعیت کنند.

در صورتی که شورای ایکائو دستوری صادر و جمهوری اسلامی ایران از تبعیت از آن خودداری کند، موضوع می‌تواند به طور فوری از سوی اوکراین یا کانادا به دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه ارجاع شود.

با ادامه اختلاف طرف‌های درگیر ماجرای سرنگون کردن هواپیمای اوکراینی در آسمان تهران، در بدترین سناریوی احتمالی، امکان تعلیق عضویت جمهوری اسلامی ایران از سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی وجود دارد. چنین تعلیقی می‌تواند به توقف پروازهای بین‌المللی به ایران و لغو مجوز هواپیمای ایران برای پرواز به خارج از این کشور و خودداری هواپیمای‌های عبوری از استفاده از آسمان ایران منجر شود.

از: ایران وایر