دوم – اساسی ترین نکته در این زمینه آن است که این ادیان در وهله ای از تاریخ به وجود امده اند که زور بازو و توانایی جسمانی در تمام مسائل حرف اول را میزد و هر کس که قوی تر بود هر انچه را که میخواست بدست می آورد پس در چنین جامعه ای زنان کمترین شانسی را نداشته اند زیرا که قوی ترین آنان نیز در مقابله با مردان به پیروزی نمی رسیدند، پس جامعه مرد سالار دین مرد سالار را مورد حمایت قرار می داد.

بپردازیم به دین اسلام که علاوه بر دو دلیل ذکر شده، ریشه در فرهنگ عرب دارد وبه وضوح فرهنگ عرب پیش از اسلام در دین اسلام تاثیر فراوان داشته است. به طور کلی زن در اسلام قابلیت تملیک داشته و به نوعی همانند اشیا یا املاک قابل معامله و فروش می باشد. زن مسلمان از اولین حقوق انسانی و مدنی نیزبی بهره است. به عنوان مثال، او بدون اجازه شوهر حق خروج از منزل شوهر و یا حتی حق دیدار بستگان نزدیک خود را ندارد. زن مسلمان در تمامی طول عمر خود، همواره ولی و سرپرست دارد و از حق تصمیم گیری مستقل برخوردار نیست. اسلام با ظهور خود بسیاری از آزادی هایی را که زنان عرب تا قبل از آن داشتند را محدود کرد و یا از آنان گرفت و همین بلا بر سر تمامی زنان مسلمان آورد.

اما با تمام این اوصاف باید به نکته ای بسیار جالب اشاره کرد و آن حجاب اجباری است. حجاب اجباری زایده فقه اسلامی است و در طول زمان به زنان مسلمان تحمیل شده است. اجازه دهید مسئله حجاب را در بستر قران و روایات اسلامی پیگیری نماییم. در زیر تمامی آیات مربوط به حجاب به همراه ترجمه ان در سایت ویکی شیعه را برای شما عزیزان اورده ام.

ویکی شیعه «« آیات حجاب سه آیه از آیات الاحکامِ قرآن که در سوره‌های نور و احزاب آمده و درباره حجاب سخن می‌گوید. فقیهان با توجه به جملۀ «وَ لیَضرِبنَ بِخُمُرِهنَّ عَلی جُیوبِهنَّ» در آیه ۳۱ سوره نور و آیات و روایات دیگر، به وجوب حجاب برای بانوان فتوا داده‌اند.

سه آیه از آیات قرآن به آیات حجاب مشهورند که در این میان آیه ۳۱ سوره نور مشهورتر است.

آیه ۳۱ سوره نور

وَ قُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِ‌هِنَّ وَ یحْفَظْنَ فُرُ‌وجَهُنَّ وَ لَایبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَ لْیضْرِبْنَ بِخُمُرِ‌هِنَّ عَلَیٰ جُیوبِهِنَّ وَ لَایبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ… وَ لَایضْرِ‌بْنَ بِأَرْ‌جُلِهِنَّ لِیعْلَمَ مَا یخْفِینَ مِن زِینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَی اللهِ جَمِیعًا أَیهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ ﴿۳۱﴾

و به زنان با ایمان بگو: «دیدگان خود را [از هر نامحرمی‌] فرو بندند و پاکدامنی ورزند و زیورهای خود را آشکار نگردانند مگر آنچه که طبعاً از آن پیداست. و باید روسری خود را بر گردن خویش [فرو] اندازند، و زیورهایشان را جز برای شوهرانشان یا پدرانشان… آشکار نکنند؛ و پاهای خود را [به گونه‌ای به زمین‌] نکوبند تا آنچه از زینتشان نهفته می‌دارند معلوم گردد. ای مؤمنان، همگی [از مرد و زن‌] به درگاه خدا توبه کنید، امید که رستگار شوید.

خُمُر، جمعِ خِمار، به معنای مقنعه یا روسری زنان است.[۱] طبق گزارش‌های مفسران و اشارات حدیثی، زنان پیش از نزول این آیه روسری را از پشت گوش‌ها رد می‌کردند و آن را به پشت خود می‌انداختند، به طوری که گوش‌ها و گردن و گریبان آن‌ها نمایان بود. در این آیه به آن‌ها دستور داده شده است که روسری‌هایشان را به گونه‌ای بپوشند که گریبان و مقابل سینه آن‌ها را بپوشاند؛ یعنی، دو طرف آن را از راست و چپ به جلو آورند تا همه این قسمت‌ها پوشیده شود.[۲] در واقع، زنان موی سر خود را می‌پوشانده‌اند اما اینک آیه در مقام بیان حد پوشش، از لزوم پوشاندن گردن و سینه سخن گفته ولی از پوشاندن چهره سخنی به میان نیاورده است.[۳]

آیه ۵۳ سوره احزاب

وَ إِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَ‌اءِ حِجَابٍ ذَٰلِکُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِکُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ ﴿۵۳﴾

و چون از زنان [پیامبر] چیزی خواستید از پشت پرده از آنان بخواهید؛ این برای دلهای شما و دلهای آنان پاکیزه‌تر است.

این آیه نیز به سبب ذکر واژه حجاب در آن، به «آیه حجاب» معروف است و حکم حجاب در آن به همسران پیامبر(ص) اختصاص داشته و دیگر زنان مسلمان را دربرنمی‌گرفت. برخی فقیهان اهل سنت آیه را عام دانسته و حکم حجاب را شامل سایر زنان مسلمان نیز دانسته‌اند.[۴]

آیه ۵۹ سوره احزاب

یا أَیهَا النَّبِی قُل لِّأَزْوَاجِکَ وَ بَنَاتِکَ وَ نِسَاءِ الْمُؤْمِنِینَ یدْنِینَ عَلَیهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ ذَٰلِکَ أَدْنَیٰ أَن یعْرَفْنَ فَلَا یؤْذَینَ وَکَانَ اللَّهُ غَفُوراً رَّحیمًا ﴿۵۹﴾

ای پیامبر، به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو: «پوشش‌های خود را بر خود فروتر گیرند. این برای آنکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند [به احتیاط] نزدیکتر است، و خدا آمرزنده مهربان است.

با نزول این آیه، به همسران و دختران پیامبر(ص) و زنان با ایمان دستور داده شد خود را با جِلباب بپوشانند (یُدْنینَ عَلَیهِنَّ مِن جَلابیبِهِنَّ) تا شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند. لغت‌شناسان و مفسران، برای جلباب معانی مختلفی ذکر کرده‌اند، از جمله: لباس فراگیر از سر تا پا مانند چادر، لباسی فراخ که زن روی لباس‌هایش می‌پوشد و تا قدمهایش را فرامی‌گیرد، ملحفه، مقنعه و سرپوشی که سر و روی زن را بپوشاند.[۵] حکم مذکور در آیه، این احتمال را که مراد از جلباب، لباس فراگیر (مانند چادر یا ملحفه) بوده است، تقویت می‌کند»».[۶]

همانطور که ملاحظه می کنید حجاب در قران امری واجب تلقی نگشته بلکه زن مسلمان توصیه به داشتن نوعی خاصی از پوشش می گردد. در واقع این فقها بوده اند که با تفسیر خاص خود حکم بر وجوب حجاب داده اند درحالیکه دراصل ترجمه لغوی چنین نیست و جالبتر انکه حجاب اجباری نه در زمان پیامبر و نه اولین جانشینان بعد از او وجود نداشته و میتوان گفت اولین بار توسط فقها در سده دوم اسلامی بیان گشته. طبق روایات اسلامی اول بار زمانی اولین آیه در مورد نوع پوشش بر پیامبر نازل می گردد که یکی از یارانش نزد او می اید و می گوید برخی افراد در کوچه و بازار زنان مسلمان را مورد آزار و اذیت قرار می دهند به این بهانه که تفاوتی میان زنان مسلمان با دیگر زنان نیست و قابل شناسایی از دیگران نیستند. آنجاست که این آیه نازل می گردد که به نوعی زنان مسلمان را تغییر مد ظاهری وا می دارد و می گوید که روسری خود را به جای پشت گوش به جلوی گوش بیندازند با توجه به این روایت و خود متن آیه می توان به آسانی دریافت که دقیقا تغییر مد ظاهری مدنظر بوده نه تغییر کلی پوشش. در واقع سفارش شده نوع انداختن روسری بر روی سر خود را تغییر دهید و به مد جدید بروید آنهم به این دلیل روشن و واضح، شناخته شدن زنان مسلمان از دیگران. همانطور که گفته شد هرگز نه در دوران پیامبر و نه در دوران اولین جانشینان او حجاب اجباری نبوده بلکه تفاوت پوشش نشانه تشخیص بانوان از گروه های اجتماعی گوناگون بوده است. اما در طول تاریخ با هر چه مرد سالارتر شدن فرهنگ، زنان در فشار بیشتری قرار گرفتند و مجبور به پیروی از مردان گردیدند، تا به جایی که حتی در انتخاب نوع پوشش خود نیز نیاز به مجوز و تایید ازمردان دارند. از آنجا که احکام اسلامی برگرفته به صورت مستقیم از صدر اسلام و دوران پیامبر نیست بلکه تفسیر فقها از قران و این دوران است و فقها هم همگی مرد بوده و هستند و هرگز یک زن نمیتواند به درجه فقاهت در اسلام نایل گردد، دین اسلام روز به روز مرد سالارتر شده و حتی آزادی هایی که زنان در صدر اسلام از آن برخوردار بودند را نیز از آنها گرفته است.

جمهوری اسلامی که زائیده همین فلسفه کاملا مردسالار است، هرگز و هرگز قصد ندارد تا کوچکترین قدمی به عقب برداشته و یا اصلاحاتیرا در زمینه حقوق زنان بپذیرد. زیرا که بزرگترین دشمن فلسفه مردسالاری، آزادی و روشن فکری زنان است. بنابراین جمهوری اسلامی برای حفظ خود با تمام قدرت هر نوع آزادی خواهی زنان را سرکوب می نماید و همواره سعی می نماید هر زنی که بر خلاف خط مشی جمهوری اسلامی حرکت می کند را خوار و خفیف و نابود نماید. حتی با ایجاد فضای مرد سالار سعی بر ان داشته تا همواره عموم زنان جامعه را تحت فرمان قرا دهد و همین موضوع دلیل اصلی آن است که اگر در جامعه ویا بدنه حکومت به زنی ظلم می شود یا مورد سواستفاده قرار می گیرد تا حد امکان بر روی مسئله سرپوش گذارده و حتی حکومت در حد توان خود سعی میکند آن زن را مقصر به وجود آمدن حادثه روی داده معرفی نماید تا دیگر زنان بیشتر و بیشتر ترسیده و اگر اتفاق مشابهی برایشان رخ داد، ترجیح دهند سکوت کرده و پیگیری ننمایند. و این برهان روشنیست برای اتفاقات گذشته در تاریخ جمهوری اسلامی و حوادثی که در آینده ان روی خواهد داد.

سرکوب گروه ها و احزاب حامی حقوق زنان در بعد از انقلاب ۵۷ ، تشکیل گشت های کمیته و سرکوب و اسید پاشی بر دختران و زنانی که حاضر به قبول حجاب اجباری نبودند ، تجاوزات گسترده به دختران و زنان مخالف رژیم، معکوس کردن عمده پرونده های قضایی که در ان زنی به دنبال احقاق حقوق خود بوده، حکم های سنگین قضایی برای فعالین حوضه زنان، عدم رسیدگی به شکایات زنان در مورد سوء استفاده کارکنان و مدیران دولتی مرد از انان، گشت های ارشاد و بسیج، استفاده بسیار گسترده از رسانه و تبلیغات برای تغییر فرهنگ در جامعه و قبولاندن مردسالاری کامل به زنان جامعه و بسیاری موضوعات و حوادث دیگر که اتفاق افتاده و یا در آینده روی خواهد داد، همه و همه اسناد محکمی بر این بحث و برهان هایی روشن بر زن ستیزی نظام است. حجاب اجباری اکنون تبدیل به خط مقدم مبارزه گشته و همین مسئله توجیح کننده ان است که چرا نظام با کوچکترین کشف حجاب چنین به مقابله و ستیز بر می خیزد. زنان مبارز امروز در صف نخست مبارزه اند پس من از انان می خواهم با توجه به حساسیت نظام بر این موضوع ، سعی بر ان دارند تا حد اکثر احتیاط لازم را به عمل آورند.

مریم سلطانی

کارشناس روانشناسی، مددکار و مسئول اسبق امور بانوان شهرداری تهران