زیتون ـ محمدرضا سرداری: با استعفا یا به قولی برکناری «سعید محمد»، فرمانده قرارگاه خاتم الانبیا و انتشار ویدیویی مبنی بر اعلام تلویحی نامزدی وی برای انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰، او احتمالا یکی از نامزدهای این انتخابات خواهد بود. هواداران سعید محمد که نفوذ وسیعی در میان نیروهای مقاومت بسیج دارند؛ اخیرا با انتشار پوستری از وی با قاسم سلیمانی، سعید محمد را ادامه‌دهنده راه او خوانده‌اند. همزمان با انتشار این خبر، حسین دهقان، مشاور نظامی رهبر جمهوری اسلامی نیز که پیش از «سعید محمد» اعلام نامزدی کرده بود گفته است که نامزد شدن نظامیان در انتخابات حق شهروندی آنان است و منافاتی با وصیت‌نامه بنیانگذار جمهوری اسلامی که نظامیان را از دخالت در سیاست و انتخابات نهی کرده بود، ندارد. به باور گروهی از اصلاح طلبان و مخالفان جمهوری اسلامی، انتخابات در ایران طی ادوار متوالی توسط نظامیان مهندسی شده است. اما قوانین جمهوری اسلامی در این زمینه چه می‌گویند؟ آیا قانون نیز نظامیان را از حضور در انتخابات منع کرده یا نامزد شدن نظامیان در انتخابات بلااشکال است؟

منع حضور نظامیان در امور انتخاباتی از دید قوانین جمهوری اسلامی

در قوانین انتخاباتی جمهوری اسلامی نیروهای مسلح اعم از نظامی و انتظامی، سپاه، بسیج و ارتش از هرگونه دخالت در روند اجرایی و نظارتی انتخابات منع شده‌اند. ماده ۲۴ قانون انتخابات ریاست جمهوری و ماده ۱۶ قانون انتخابات مجلس به صراحت گفته است که نظامیان از جزئی‌ترین امور انتخابات یعنی شمارش آرا و اخذ رای تا مدیریت روند انتخابات منع شده‌اند. همچنین به موجب ماده واحده‌ای نظامیان و نیروهای اطلاعاتی نمی‌توانند به عنوان نمایندگان کاندیداها بر سر صندوق‌های رای حاضر شوند. (تبصره ۴ ماده واحده قانون حضور نمایندگان نامزدهای ریاست جمهوری).

بر اساس ماده ۴۰ قانون مجازات جرائم نیروهای مسلح، مداخله، شرکت یا فعالیت کارکنان نیروهای مسلح در دسته‌بندی‌ها، مناقشه‌های سیاسی و تبلیغات انتخاباتی ممنوع و جرم تلقی می‌شود و مرتکبین به شش ماه تا ۳ سال حبس محکوم می‌گردند.
همچنین استفاده از امکانات سپاه له یا علیه احزاب، جناح‌ها، گروه‌ها، تشکل‌های سیاسی و نامزدهای انتخاباتی ریاست جمهوری، راه‌اندازی و اداره هر نوع جلسه، اجتماع و سخنرانی تبلیغاتی له یا علیه هر یک از نامزدها، جناح‌ها، گروه‌ها و تشکل‌های سیاسی، دعوت از عناصر و مسئولین تشکل‌های سیاسی و نامزدهای انتخاباتی به مراکز سپاه و در مجموع استفاده از هرگونه امکانات نیروهای مسلح برای مقاصد انتخاباتی منع شده است.

این قوانین تصریح دارد که دخالت نظامیان در امور اجرایی، نظارت و رقابت‌های انتخاباتی در قانون منع شده است و برای آن حتی مجازات نیز تعیین شده. اما آیا قوانین حق انتخاب کردن و انتخاب شدن را نیز از نظامیان سلب کرده است؟

 مشارکت نظامیان در انتخابات از منظر قانون

نظامیان از نامزد شدن در انتخابات مجلس و شوراها منع شده‌اند، مگر آنکه شش ماه قبل از جایگاه خویش استعفا داده باشند. در واقع می‌توان گفت تکلیف نامزد شدن نظامیان در انتخابات مجلس و شوراها روشن است. قانون انتخابات ریاست جمهوری چنین صراحتی ندارد، اما گفته است رئیس جمهور باید از رجال مذهبی، سیاسی باشد. از جایی که نمی‌توان همزمان رجل سیاسی و رجل نظامی بود، می‌توان نتیجه گرفت که یک نظامی قادر نیست در لباس نظامی خود را نامزد انتخابات ریاست جمهوری کند، مگر آنکه از جایگاه خویش استعفا داده باشد. در جمهوری اسلامی تاکنون برخی از چهره‌های نظامی خود را نامزد انتخابات کرده‌اند. از احمد مدنی فرمانده نیروی دریایی ارتش در نخستین دوره ریاست جمهوری تا محمد شمخانی فرمانده نیروی دریایی سپاه که در دوره ریاست جمهوری خاتمی وزیر دفاع شد و نهایتا محسن رضایی، فرمانده پیشین سپاه و دبیر وقت مجمع تشخیص مصلحت نظام و محمد باقر قالیباف، فرمانده نیروی انتظامی نامزد انتخابات ریاست جمهوری شدند.

در میان این چهار چهره نظامی تنها احمد مدنی و محمد باقر قالیباف در حین اعلام نامزدی در سمت نظامی قرار داشتند که پس از ثبت نام استعفا دادند. هر چند هیچ یک از این چهار چهره توفیقی در این راه نداشتند. این رویه نشان می‌دهد که اگرچه قانون انتخابات ریاست جمهوری همچون انتخابات مجلس و شوراها صراحتی بر استعفای مقامات کشوری و لشگری پیش از نامزدی در انتخابات ندارد اما نظامیان نمی‌توانند با حفظ سمت نظامی خویش نامزد انتخابات شوند.

وصیتی که اجرا نمی شود

با وجود این که دخالت نظامیان در سیاست و دخالت در امور حزبی و انتخاباتی از سوی قانونگذار منع شده است؛، اصلاح‌طلبان همواره برای تذکر دادن به نظامیان در بزنگاه انتخابات به وصیت‌نامه آیت‌الله خمینی، نخستین رهبر و ولی فقیه، مبنی بر منع دخالت نظامیان در سیاست استناد می‌کنند اگرچه نمی‌گویند چرا حکم ولی‌فقیه دوم  در این خصوص نباید مورد استناد باشد. خمینی در دوره رهبری خویش بارها ارتش و سپاه را خطاب قرار داده و آنان را از دخالت در امور سیاسی نهی کرده است: «امور سیاسی در ارتش از هروئین بدتر است. چه‌طور هروئین انسان را چه می‌کند و از بین می‌برد، امور سیاسی هم باطن ارتش را از بین می‌برد، دید ارتش را از بین می‌برد. از این جهت، یکی از چیزهایی که لازم است برای شما و باید این مطلب را با جدیت، با قدرت، در همه جا بسط بدهید، این است که نگذارید در امور سیاسی وارد بشوند. نگذارید سیاسیونی که بخواهند بیایند در آنجا مسائل سیاسی بگویند در آنجا صحبت بکنند.»

وی خطاب به سپاه نیز گفته است:«باید سعی کنید جهات سیاسی در سپاه وارد نشود، که اگر افکار سیاسی وارد سپاه شود، جهات نظامی آن از بین می‌ رود، همیشه به سپاه سفارش کنید که آنان خودشان را یک جنگنده خدمتگزار مردم بدانند. در امر انتخابات باز هم به من اطلاع دادند که بین سپاهی ‌ها باز صحبت هست، خوب انتخابات در محل خودش دارد می ‌شود، جریانی دارد، به سپاه چه کار دارد که آنها هم اختلاف پیدا بکنند، برای سپاه جایز نیست این، برای ارتش جایز نیست این. سپاهی را از آن تعهدی که دارد، از آن مطلبی که به عهده او است باز می‌دارد و همین‌طور ارتش را.»

سید حسین موسوی تبریزی، رییس مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم که از گروه‌های اصلاح‌طلب به شمار می‌رود، اخیرا در گفت و گویی گفته‌های خمینی را تکرار کرده و به نظامیان هشدار داده که وارد انتخابات نشوند. برخی دیگر از چهره‌های اصلاح طلب نیز این اظهارات را تکرار کرده‌اند. بهزاد نبوی که در راس تشکیلات تازه تاسیس اصلاح طلبان،«ناسا»، قرار گرفته، گفته است که نامزدی یک فرد نظامی که استعفای تشریفاتی داده است یک نوع «کودتای نظامی» است. جواد امام، مدیرعامل بنیاد باران نیز گفته نامزدی نظامیان در انتخابات دخالت مستقیم در سیاست است. به باور جواد امام نامزدی کسی که چند صباحی پیش از فرماندهی قرارگاه خاتم الانبیا بوده این شائبه را ایجاد می‌کند که امکانات سپاه در اختیار این نامزد قرار می گیرد.

آیت‌الله خامنه‌ای و نظامی‌گری در سیاست

راه یافتن نظامیان به سیاست و انتخابات را باید یکی از «دستاوردهای» رهبری علی خامنه‌ای به شمار آورد. عبدالله رمضان زاده، سخنگوی دولت اصلاحات با بازنشر بخشی از سخنان خامنه‌ای که به اوایل دوره رهبری وی باز می‌گردد، کوشیده تا این خط مشی را توصیف کند. خامنه‌ای در این ویدئو می‌کوشد تا حضور بسیج در سیاست و انتخابات را توجیه کند. وی به صراحت می‌گوید عدم دخالت نظامیان در سیاست که تاکید خمینی است به معنی منع حضور بسیج در عرصه انتخابات است. وی گفته کسانی نقش بسیج در انتخابات را با موضوع دخالت نظامیان در سیاست «مخلوط» می‌کنند که از نظر وی دو امر جدا است. نیروی مقاومت بسیج زیر مجموعه سپاه پاسداران است اما همواره گفته شده که بخش غیرنظامی بسیج می ‌تواند در امور انتخابات وارد شود. بارها گزارش شده نیروهای سپاه در قالب لباس شخصی و نیروی نظامی بسیج نبض انتخابات را در دست داشته‌اند. این نیروها همچنین مدتها است به عنوان سیاهی لشگر شورای نگهبان در فرآیند اجرایی نظارت استصوابی بکار رفته اند.

---

به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید