یک امتیاز کمتر ایران در زمینه آزادی در سال ۲۰۲۰ نسبت‌به سال پیش از آن، به‌دلیل محدود کردن انتشار اطلاعات دولت درمورد اعتراض‌های گسترده و سرکوب آن در آبان ۹۸، سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراینی در دی‌ماه ۹۸ و همه‌گیری کووید-۱۹ است- AFP

براساس تازه‌ترین گزارش «خانه آزادی» درمورد «آزادی در جهان»، ایران مثل سال‌های گذشته در زمره کشورهای «غیرآزاد» قراردارد و میزان آزادی در این کشور در سال ۲۰۲۰، یک‌درصد نسبت به سال پیش از آن کاهش یافته است. 

خانه آزادی (Freedom House)، سازمان مردم‌نهاد آمریکایی که به‌نوعی دیده‌بان دموکراسی، آزادی‌های سیاسی و حقوق بشر در جهان محسوب می‌شود، در گزارش سال ۲۰۲۱ خود درباره «آزادی در جهان»، با بررسی دسترسی مردم به جنبه‌های مختلف «حقوق سیاسی» و «آزادی‌های مدنی» در ۲۱۰ کشور و سرزمین، امتیاز هر کشور (از ۱۰۰ امتیاز) و درنهایت وضعیت آزادی در آن کشور (آزاد- نسبتاً آزاد- غیرآزاد) را مشخص کرده است. 

ایران در این بررسی، با یک‌ امتیاز کمتر از سال گذشته، ۱۶ امتیاز از کل ۱۰۰ امتیاز را به‌دست آورده است و همچنان در زمره کشورهای غیرآزاد جهان قرار دارد.  

در این گزارش درمورد ایران به این نکته اشاره شده است که هرچند جمهوری اسلامی ایران به‌طور منظم انتخابات برگزار می‌کند، اما این انتخابات‌ها به‌‌علت نظارت نهاد غیرانتخابی تندروی شورای نگهبان و رد صلاحیت‌ها، از استانداردهای دموکراتیک فاصله دارند؛ همچنین قدرت نهایی در دست علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی و نهادهای غیرانتخابی زیر نظر اوست، نهادهایی ازجمله نیروهای امنیتی و قوه قضائیه، که نقش عمده‌ای در سرکوب مخالفان و محدود کردن آزادی‌های مدنی دارند.

براساس گزارش «خانه‌ آزادی»، در سال ۲۰۲۰، تحولات کلیدی در زمینه «آزادی» در جمهوری اسلامی ایران از این قرار بود:

• سانسور و پیگرد قضایی گزارش‌های مستقل درمورد میزان واقعی شیوع کووید-۱۹ در ایران
• برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی درست چند روز پس از تأیید رسمی اولین مورد ابتلا به کرونا در ایران. در این انتخابات با کمترین میزان مشارکت مردم در تاریخ جمهوری اسلامی، با توجه به ردصلاحیت گسترده اصلاح‌طلبان و افراد مستقل و منع نامزدی آن‌ها، سیاستمداران اصول‌گرای تندرو کنترل مجلس را در دست گرفتند.
• مقام‌های جمهوری اسلامی ایران همچنان بسیاری از زندانیان سیاسی را به‌رغم شیوع بیماری کووید-۱۹ در زندان‌ها نگه داشتند. اعدام مخالفان برجسته جمهوری اسلامی و معترضان ضدحکومتی نیز در طول سال ادامه داشت. 

افول آزادی در جهان برای پانزدهمین سال متوالی

براساس گزارش خانه آزادی، سال ۲۰۲۰ پانزدهمین سال متوالی کاهش آزادی در سطح جهان بوده است.

خانه آزادی در گزارش خود درمورد آزادی، در هر کشور عوامل مختلفی را در دو حوزه «حقوق سیاسی» و «آزادی‌های مدنی» بررسی کرده است. 

در حوزه «آزادی‌های مدنی»، عوامل اصلی مورد بررسی عبارت‌اند از: «آزادی بیان و عقیده»، شامل وجود رسانه‌های آزاد و مستقل، آزادی بیان اعتقاد یا بی‌اعتقادی مذهبی در فضای خصوصی یا عمومی، آزادی آکادمیک و استقلال سیستم آموزشی از اجبارهای سیاسی گسترده؛ «حقوق صنفی و سازمانی»، شامل آزادی تجمع، آزادی تشکیل سازمان‌های غیردولتی و آزادی اتحادیه‌های کارگری و تشکل‌های حرفه‌ای یا کارگری مشابه آن؛ «حکمرانی قانون» شامل قوه قضائیه مستقل، رعایت آیین دادرسی در امور مدنی و کیفری، محافظت در برابر استفاده نامشروع از قدرت قهریه و رعایت برابری اقشار مختلف در قوانین، سیاست‌ها و عملکردها؛ «خودمختاری شخصی و حقوق فردی».

در حوزه «حقوق سیاسی» نیز عوامل اصلی مورد بررسی عبارت‌اند از: «چگونگی روند انتخابات» و مقام‌های انتخابی هر کشور، «کثرت‌گرایی سیاسی و مشارکت» و «عملکرد دولت» شامل میزان تأثیرگذاری نهادهای انتخابی، سازوکارهای جلوگیری از فساد رسمی و میزان شفافیت دولت.

یک امتیاز کمتر ایران در سال ۲۰۲۰ نسبت‌به سال گذشته، مربوط به همین بخش میزان شفافیت در حوزه «عملکرد دولت» است که به‌دلیل محدود کردن انتشار اطلاعات دولت درمورد رویدادهای مهمی ازجمله اعتراض‌های گسترده و سرکوب آن در اواخر سال ۲۰۱۹ (آبان ۹۸)، سرنگونی هواپیمای مسافربری اوکراینی با شلیک موشک‌های سپاه پاسداران در ژانویه ۲۰۲۰ (دی‌ماه ۹۸) و همه‌گیری کووید-۱۹، بوده است.

فنلاند، نروژ و سوئد آزادترین کشورها و تبت و سوریه، غیرآزادترین‌ها

در گزارش «خانه آزادی»، کشورهایی که کل امتیاز آن‌ها کمتر از ۳۵ بوده است، غیرآزاد، کشورهای با امتیاز بین ۳۴ تا ۷۱، نسبتاً آزاد و کشورهای با امتیاز بالاتر،‌ آزاد محسوب شده‌اند (به‌جز تانزانیا که بنابر ملاحظاتی با ۳۴ امتیاز، نسبتاً آزاد و تونس که ۷۱ امتیاز، آزاد محسوب شده‌اند) .

رنگ‌بندی کشورهای جهان براساس سطح آزادی (منبع: خانه آزادی)

کشورهای فنلاند، نروژ و سوئد با کسب هر ۱۰۰ امتیاز، در سال ۲۰۲۰ بهترین وضعیت آزادی را در سراسر جهان داشته‌اند؛ تبت و سوریه نیز با کسب تنها یک امتیاز از مجموع ۱۰۰ امتیاز، بدترین کشورها در این زمینه بوده‌اند. 

در میان کشورهای همسایه ایران، ترکمنستان با ۲ امتیاز، آذربایجان با ۱۰ امتیاز، افغانستان با ۲۷ امتیاز، عراق با ۲۹ امتیاز و ترکیه با ۳۲ امتیاز، همگی جزو کشورهای غیرآزاد محسوب می‌شوند و دو کشور پاکستان و ارمنستان، به‌ترتیب با ۳۷ و ۵۵ در گروه کشورهای نسبتاً آزاد قرار گرفته‌اند. 

کشور ایالات متحده آمریکا هرچند که جزو کشورهای آزاد محسوب می‌شود، اما امتیاز آزادی آن از ۸۶ در سال ۲۰۱۹ به ۸۳ کاهش پیدا کرده است. براساس این گزارش کاهش سه‌درصدی آزادی در این کشور ناشی‌از برخورد نابرابر با گروه‌های اقلیت، نفوذ مخرب پول در سیاست و افزایش وضعیت دوقطبی در جامعه بوده است

روسیه نیز با ۲۰ امتیاز، در زمره کشورهای غیرآزاد محسوب می‌شود.

ادامه نقض گسترده حقوق کاربران اینترنت در ایران

«خانه آزادی» در کنار گزارش آزادی در سراسر جهان، سطح آزادی اینترنت را نیز در ۶۵ کشور دنیا بررسی کرده است.

در این گزارش، آزادی اینترنت کشورهای مختلف در محدوده زمانی اول ژوئن ۲۰۱۹ (خردادماه ۹۸) تا ۳۱ ماه مه ۲۰۲۰ (خردادماه ۹۹) بررسی شده است. امتیازدهی به کشورها براساس «موانع دسترسی به اینترنت»، «محدودیت‌های اعمال‌شده بر محتوای اینترنت» و «نقض حقوق کاربران» انجام شده است.

در گزارش آزادی اینترنت در سال ۲۰۲۰ نیز ایران بدون تغییر امتیاز نسبت‌به سال گذشته، با کسب ۱۵ امتیاز از ۱۰۰ امتیاز، جزو کشورهای غیر آزاد محسوب می‌شود. ایران در زمینه «موانع دسترسی به اینترنت» از ۲۵ امتیاز، هفت امتیاز، در زمینه «محدودیت‌های اعمال‌شده بر محتوای اینترنت» پنج امتیاز از ۳۵ امتیاز و در زمینه «نقض حقوق کاربران» تنها سه امتیاز از ۴۰ امتیاز کسب کرده است. 

در این گزارش درمورد ایران به قطع تقریبا کامل یک‌هفته‌ای اینترنت درپی اعتراض‌های آبان ۹۸ و ادامه جلوگیری از دسترسی کاربران به وب‌سایت‌های مستقل خبری و تعدادی از رسانه‌های اجتماعی و ابزارهای ارتباطی، همچنین اخلال در دسترسی به اینترنت هم‌زمان با رویدادهای حساس سیاسی اشاره شده است. دستگیری و پیگرد قانونی وبلاگ‌نویسان، روزنامه‌نگاران آنلاین، کنشگران و شهروندان، به‌علت محتوایی که در فضای مجازی منتشر کرده‌اند، ازجمله انتقاد به واکنش دولت  دولت دربرابر گسترش شیوع کووید-۱۹، احکام سنگین برای کاربران با تعداد دنبال‌کننده‌های زیاد در ریانه‌های اجتماعی (اینفلوینسرها) و  همچنین افشای اطلاعات ۴۲میلیون کاربر ایرانی تلگرام در فضای مجازی، از موارد دیگری است که در این گزارش به آن‌ها اشاره شده است.      

بسیاری از کشورهای اروپایی و آفریقایی به‌علت در دسترس نبودن اطلاعات کشور، در گزارش آزادی اینترنت«خانه آزادی» بررسی نشده‌اند، اما از میان ۶۵ کشور بررسی‌شده، ۱۵ کشور آزاد، ۲۸ کشور نسبتا آزاد و ۲۲ کشور غیرآزاد ارزیابی شده‌اند. 

رنگ‌بندی کشورهای جهان براساس سطح آزادی اینترنت (منبع: خانه آزادی)

کشورهایی که اطلاعتشان در دسترس نبوده است، با رنگ خاکستری نشان داده شده‌اند

در میان ۶۵ کشور بررسی‌شده در این گزارش، تنها چین با ۱۰ امتیاز، وضعیت بدتری از ایران دارد.

براساس این گزارش، کشورهای ایسلند و استونی با ۹۵ و ۹۴ امتیاز، بهترین جایگاه را در زمینه سطح آزادی اینترنت در جهان کسب کرده‌اند.

در زمینه آزادی اینترنت، سوریه ۱۷ امتیاز، پاکستان و عربستان سعودی، هردو ۲۶ امتیاز، امارات متحده عربی ۲۹ امتیاز، روسیه ۳۰ امتیاز و ترکیه ۳۸ امتیاز کسب کرده است.