دانیال دایان

در ماه‌های اخیر فعالیت تبلیغاتی جمهوری اسلامی ایران در افغانستان، مخصوصا در استان هرات، کاهش یافته است. در آخرین نمونه، بر خلاف سال‌های گذشته، در هفته تجلیل از «قدس» نه از نصب بنرهای تبلیغاتی در افغانستان خبری بود و نه از برگزاری همایش‌ها و راهپیمایی‌های گسترده، در حالی که هر سال در آخرین هفته ماه رمضان مراسم‌هایی در حمایت از مردم فلسطین و در مخالفت با دولت اسرائیل به دستور جمهوری اسلامی برگزار می‌شدند. اگرچه بسیاری از شیعیان روز قدس را نمادی از همبستگی با فلسطینیان در اشغال خاک‌شان و «بیت‌المقدس» می‌دانند، اما صرف هزینه‌های هنگفت و برگزاری همایش‌های مختلف تحت حمایت جمهوری اسلامی در خاک افغانستان مخالفانی نیز دارد؛ همان‌ها که معتقدند ایران در تلاش برای تشدید نفوذ خود در خاک این سرزمین است که باعث شعله‌ورتر شدن اختلافات مذهبی می‌شود.

امسال اما از آن‌ همه تبلیغات خبری نبود؛ برخی می‌گویند این مسئله به خاطر کمبود منابع مالی جمهوری اسلامی است و برخی دیگر فشارهای بین‌المللی را عامل آن می‌دانند. این کاهش قدرت تبلیغات را می‌توان در رسانه‌های تحت حمایت جمهوری اسلامی در افغانستان هم مشاهده کرد.

***

همواره برگزاری مراسم‌های هفته قدس در افغانستان با پوشش گسترده رسانه‌های وابسته به جمهوری اسلامی در این کشور همراه بوده است که مخالفان بسیاری هم دارد. مخالفان معتقدند که اولویت‌شان رسیدگی به وضعیت نامناسب معیشتی و نبود امنیت در خاک‌شان، بیکاری‌ها و تنش‌‌های روزافزون است و نه صرف هزینه‌های هنگفت توسط جمهوری اسلامی در جهت تبلیغات سیاسی و ایدئولوژیک. آن‌ها باور دارند که این نوع اقدامات از جمله تجلیل از روز قدس زیر لوای جمهوری اسلامی به افزایش تنش‌های منطقه‌ای منجر می‌شود.

دو سال پیش بود که در هفته قدس جمهوری اسلامی در هرات، ضمن برگزاری مراسم‌ها و همایش‌های تجلیل از روز قدس مقابل ساختمان فرمانداری هرات، تظاهرات‌هایی را در شهرک هزاره‌نشین- شیعیان افغانستان- «جبرئیل» برگزار کرد. همچنین تصاویری از رهبران جهادی افغانستان از جمله «حامد کرزی»، رئیس‌جمهوری پیشین افغانستان، در مناطق پرازدحام شهر هرات نصب شد. کنسولگری ایران در هرات نیز تا پیش از این هر سال مراسم‌های مفصل افطاری برگزار می‌کرد و در آن به گسترش فعالیت‌های تبلیغاتی مذهبی و ایدئولوژیک خود می‌پرداخت. اما امسال این مراسم برگزار نشد و مسئولان کنسو‌لگری هم توضیحی در این خصوص نداده‌اند.

نه فقط برگزاری مراسم‌ها و تبلیغاتی مثل نصب بنرهای تبلیغاتی، بلکه فعالیت‌های رسانه‌های وابسته به جمهوری اسلامی نیز در هرات کاهش یافته است و رسانه‌های «استقلال»، «تابان» و خبرگزاری «جمهوری» نسبت به سال‌های گذشته کمتر به «هفته قدس» پرداختند. حتی فعالیت خبرگزاری «وطن ۲۴» نیز متوقف بود. مجموعه‌ای از رسانه‌ها در افغانستان با حمایت مالی در جهت تبلیغات جمهوری اسلامی فعالیت دارند، اما گفته می‌شود که با خروج آمریکا از «برجام» و اعمال تحریم‌های مختلف علیه جمهوری اسلامی، حمایت ایران از این رسانه‌ها کاهش داشته یا پایان یافته است.

«سید اشرف سادات»، از فعالان حقوق بشر و تحلیلگر روابط افغانستان و ایران، در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» تصریح کرد که به باور او «فشارهای جامعه‌ جهانی بر جمهوری اسلامی» و «کاهش قدرت مالی ایران» دو عامل مهم کاهش فعالیت‌های ایران است: «ایران در یک دهه اخیر ثروت و دارایی مردم خود را در جهت آتش‌افروزی و افزایش عمق استراتژیک خود در کشورهای خاورمیانه و همچنین افغانستان مصرف کرده است و حالا در وضعیت بد اقتصادی به سر می‌برد. فقر در ایران افزایش داشته است و تومان ارزش خود را مقابل ارزهای خارجی از دست داده است. این مسئله دست ایران را برای صرف هزینه بابت جنگ‌های روانی و تامین منافع خود در کشورهای منطقه کوتاه کرده است.»

به گفته این تحلیلگر در حال حاضر انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران اولویت مقامات این کشور است تا بتوانند «فرد مورد نظر علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی» را برنده انتخابات کنند: «همین مسئله عامل دیگری در کاهش فعالیت‌های تبلیغاتی ایران در خارج از مرزهایش است.»

در عین‌ حال این فعال حقوق بشر معتقد است که برخی از افراد بانفوذ در افغانستان نسبت به جمهوری اسلامی تغییر رویه داده‌اند: «در رویکرد ما افغانستانی‌ها هم تغییر ایجاد شده است و نمی‌خواهیم از منافع ایران دفاع کنیم. کاهش تبلیغات جمهوری اسلامی هم این موضوع را ثابت می‌کند. جمهوری اسلامی می‌خواهد در تمام کشورهای اسلامی نفوذ داشته باشد، به طوری‌ که آن‌ها هم از دیدگاه رهبر این نظام پیروی کنند تا نیروهای وفادار به حساب بیایند.»

این در حالی است که طی سال‌های اخیر محبوبیت جمهوری اسلامی به خاطر احتمال ارتباط با گروه‌ تروریستی «طالبان» و مطرح شدن بدرفتاری‌ها، شکنجه و حتی کشتن مهاجران افغانستانی در میان شهروندان جامعه افغانستان نیز کاهش چشم‌گیری داشته است. خصوصا که «محمدجواد ظریف»، وزیر خارجه ایران، نیز در گفت‌وگو با «طلوع‌نیوز» ارتباط با گروه طالبان را تایید کرده است.

«گل محمد» از شهروندان ساکن هرات است که چندین بار غیرقانونی برای کارگری به ایران سفر کرده است. او در گفت‌وگو با ایران‌وایر روایت کرد که سال ۱۳۸۸ وقتی از سوی مرزبانان ایرانی بازداشت شد، مورد شکنجه شدید قرار گرفت. او در نهایت زندگی ناامن توام با بیکاری را در کشور خودش ترجیح داد و حالا از حامیان کاهش نفوذ جمهوری اسلامی در افغانستان است: «خوب است که امسال مراسم قدس باشکوه برگزار نشده. سال گذشته در چندین جای هرات بنرهای تبلیغاتی در حمایت از هفته قدس نصب کرده بودند. برای ما افغانستانی‌ها، پیدا کردن یک لقمه نان و داشتن آرامش از برگزاری چنین مراسم‌هایی و صرف چنین هزینه‌هایی مهم‌تر است.»

«محمدعلی» از دیگر شهروندان هرات است که در گفت‌وگو با ایران‌وایر نسبت به کاهش مراسم‌ها و همایش‌های هفته قدس تحت حمایت جمهوری اسلامی ابراز خوشحالی کرد: «اینجا افغانستان است و حکومت نباید اجازه دهد که عوامل ایرانی اقدام به برگزاری تجلیل از روز قدس کنند. به جای افغانستان این مراسم‌ها را در کشور خودشان انجام دهند. هم‌سویی با جمهوری اسلامی در راستای دامن زدن به اختلافات مذهبی و قومی در منطقه و به زیان افغانستان است.»

این شهروند هرات همچنین معتقد است که پرداختن به رفاه مردم افغانستان بایستی اولویت همگان باشد و از سوی دیگر بایستی در همبستگی با «قربانیان جنگ»، «حملات انفجاری و بمب‌گذاری‌ها» اقداماتی انجام شود.

افغانستان یکی از ناامن‌ترین کشورهای جهان است و سطح خشونت و مرگ‌ومیر و تهدید فعالان حقوق بشری، روزنامه‌نگاران و همچنین زنان در آن جریان دارد. پیش‌تر در دی ماه ۱۳۹۹ هیئتی از نمایندگان مجلس افغانستان پس از انجام تحقیقات در استان هرات اعلام کرده بود که جمهوری اسلامی از ۲۲ گروه «خطرناک» در این منطقه حمایت مالی و تسلیحاتی می‌کند. از سوی دیگر وضعیت رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران در افغانستان طی سال گذشته وخیم‌ شده است.

دی ماه ۱‍۳۹۹ نهاد «نی»، پشتیبان رسانه‌های آزاد افغانستان، آماری منتشر کرده بود که بیانگر افزایش ترورهای هدفمند علیه خبرنگاران و روزنامه‌نگاران افغانستانی بود. برای همین افغانستان با موج خروج اهالی رسانه از خاک خود مواجه شده است که به نظر می‌رسد این روند رو به افزایش است.

سازمان «گزارشگران بدون مرز» نیز در آخرین رده‌بندی «آزادی اطلاع‌رسانی» تاکید کرد که به قتل رساندن خبرنگاران در افغانستان «کشتاری هدفمند» است و آن را «ویروس خشونت افراط‌‌گرایانه‌ای» خواند که خبرنگاران و به ویژه خبرنگاران زن را هدف قرار داده است.

اگرچه به نظر می‌رسد که جمهوری اسلامی نتوانست مثل سال‌های گذشته از هفته قدس برای تبلیغات مذهبی و ایدئولوژیک خود بهره ببرد، اما نگرانی‌هایی هم از سوی تحلیلگران مطرح است که در صورت کاهش تحریم‌های آمریکا علیه ایران، جمهوری اسلامی قدرتمندتر از قبل به تبلیغات هدفمند خود بپردازد؛ چه با حمایت از گروه‌های تروریستی و شبه‌نظامی و چه با پوشش مالی رسانه‌ها.