![](https://melliun.org/v/wp-content/uploads/2021/06/Crucial-causality-300x193.jpg)
دکتر حسن بلوری
فشرده
ما برای بیان رخدادهای طبیعی همواره، خواسته یا ناخواسته، از مقوله فضازمان استفاده میکنیم. بیآنکه بگوئیم و یا اصولا بدانیم فضازمان چیست. آیا در چنین حالتی ما مجاز هستیم یافتههای خود را علمی به نامیم؟ به عبارت دیگر، آیا علمی دانستن یافتههایمان مفروض بر وجود فضازمان نیست؟ ما با چه برهانی فضازمان را بستر نظریههای بنیادی انگاشتهایم؟ در حالیکه میدانیم فیلسوفان و دانشمندان بسیاری در طول قرنها سعی در شناخت فضازمان کردهاند بدون آنکه به نتیجه مطلبوب دست یابند. بهنظرم پاسخ به این پرسشها از یک طرف نیاز به درک درست از شکلگیری دستگاه ادراکمان و مقوله فضا و زمان در آن در طول فرگشت، تکامل، دارد و از طرف دیگر به بیان یک نظریه علمی متکی بر منطق ریاضی با توان تایید یافتههای نظریه کوانتوم، نظریه نسبیت عام و ارائه راه حلی برای رفع کاستیهای آنها.
شاید دلیل ناتوانی ما در ارائه یک نظریه علمی در بارهی چیستی فضازمان ناشی از دانش ناکافی ما از توپولوژی (ساختار) فضا باشد. شاید هم اصولا فضازمان بشکلی که ما تصور میکنیم وجود ندارد. اگر چنین باشد لازم است رخدادهای طبیعی را فارغ از مقوله فضازمان بیان و مستدل نمائیم. بیشک اجرای چنین چیزی نیازمند نظریهایست که اگر ارائه آن ناممکن نباشد اما بسیار دشوار است. به قول اینشتین این خواست شبیه آن است که آدمی بخواهد در مکانی بدون اکسیژن تنفس کند.
موانع فراوانی که در شناخت و توضیح چیستی فضازمان وجود دارند فیزیکدانهای نظری را بر آن داشته است مدلهائی را بررسی کنند که احتمال دریافت پاسخ مناسب به مسئلهی فضازمان را میدهند. از آنجمله است مدلِ علیّتِ سرنوشتساز.
در این مقاله میکوشم پس از پیشگفتاری ایده یا مدل علیتِ سرنوشتساز را که در دههی هشتاد میلادی قرن گذشته مطرح گردید توضیح دهم. فیزیکدان نظری رافائل سورکین شتاب انبساطِ کیهان بر اثر انرژی تاریک را که چند سال بعد کشف شد و او آن را در مدل مزبور پیشبینیِ نموده بود دال بر درست بودن ایده علیت سرنوشتساز میداند.
تذکر: سلسله مقالات حاضر در بارهی فضازمان (گرانشِ کوانتومی) بنحوی نگاشته شدهاند که مستقل از هم قابل مطالعه میباشند. پیشتر:
* در مقاله ’خاستگاه فضا و زمان‘۲ ایدهی مرتبط با نظریه نسبیت، نظریه کوانتوم و ترمودینامیک را بررسی و به آماری بودن فضازمان برمبنای قوانین ترمودینامیک پرداختیم.
* در مقاله ‘کوانتای فضا و زمان‘۳ ایدهی فضازمان در فرم بافتاری را تحت عنوان گرانش کوانتومی حلقه بررسی کردیم و گفتیم که در این مدل فضا نه پسزمینهی رخدادها بلکه ابژکتی محسوب میشود دینامیکی (دربرگیرندهی زمان) که از قوانین نظریه کوانتوم پیروی میکند.
* در مقاله ’فضازمانِ اَبَرسَیّال‘۴ ایدهی فضازمان با ویسکوزیته قابلِ اغماض را بررسی کردیم و گفتیم که در اینجا فضازمان شکلگرفته از اثراتِ ذراتِ کوانتومی آن تصور میشود که در کوچکترین سطح به واحدهای ناپیوسته (کوانتومی) در مقیاس پلانک (حدود۳۵–۱۰متر) تقسیم شده است.