«بازی در بازی» عنوان نمایشنامۀ جدید نیلوفر بیضایی، کارگردان و پژوهشگر تئاتر، است؛ نمایشی که در انتهای اکتبر در فرانکفورت آلمان اجرا خواهد شد و گوشه‌هایی از آن با نگاهی به رمان «عقل آبی» نوشتۀ شهرنوش پارسی‌پور، نویسندۀ سرشناس ایرانی، شکل گرفته است.

«بازی در بازی»، که نام این نمایشنامه هم هست، یک شگرد نمایشی است که طی آن شخصیت‌ها به این‌که در حال بازی در نمایش‌اند، اشاره می‌کنند. گاه نقش‌های خود یا فضای بازی را تغییر می‌دهند و گاه به طور موقت نقش یکدیگر را به عهده می‌گیرند یا در حال بازی در نمایش با روایت یک نمایش دیگر وارد آن می‌شوند.

نیلوفر بیضایی در این تئاتر از این ایده بهره جسته و در این گفت‌وگو نیز جلوۀ آن را در کار خود شرح می‌دهد.

این نمایش که مانند کارهای دیگرِ نیلوفر بیضایی همچون «رؤیاهای آبی زنان خاکستری»، «یک پرونده، دو قتل» و «سرزمین هیچ‌کس» نوشتهٔ خود اوست، ۳۰ و ۳۱ اکتبر و ۲۸ نوامبر در سالن گالوس در فرانکفورت آلمان اجرا خواهد شد.

«بازی در بازی» کار گروه تئاتر دریچه است و ملیحه بابایی، ستاره سهیلی، حمید سیاح‌زاده، شیلان شهبازی، هرمین عشقی، مرتضی مجتهدی و حمیدرضا مهنانی در آن ایفای نقش می‌کنند. زبان نمایش فارسی است و اجرای آن همراه با بالانویس آلمانی خواهد بود.

به قصد معرفی این کار با نیلوفر بیضایی گفت‌وگوی کوتاهی انجام داده‌ایم.

ببینید، اگر زیاد بگویم، کل قضیه را لو داده‌ام. ولی در حدی که بتوانم خلاصه‌ای از کار بگویم، این است که یک نمایشی شروع می‌شود و این نمایش توسط بازیگر زن قطع می‌شود. او حاضر نیست آن نمایش قبلی را ادامه بدهد، چون قرار بوده و اشاره می‌شود که نمایش دیگری اجرا بشود؛ آن هم بر پایۀ بخش‌هایی از رمان «عقل آبی» خانم [شهرنوش] پارسی‌پور.

در حقیقت از آن‌جا به بعد ما در تمام نمایش بحث داریم و فضاهای بحث بین دو بازیگر را داریم. بحث در مورد تئاتر و در مورد آن چیزی که قرار بوده اجرا بشود و آن چیزی که الان دارد اجرا می‌شود. و بازگشت‌هایی داریم بین «عقل آبی» و این نمایشی که قرار است اجرا بشود و نشود، و باز این روند قطع می‌شود، آن هم توسط تماشاگران.

یعنی ما در سه لایه بازیگری داریم که در صحنه حضور دارد. در بخش‌هایی از دو نمایش مختلف که اجرا می‌شود. در عین حال تماشاگری داریم که اعتراض می‌کند و در حقیقت این روحیهٔ اعتراضی تماشاگری است که دیگر تحمل بحث این دو نفر را ندارد و وارد می‌شود، و لایه سوم هم به همراه او وارد نمایش می‌شود.

و در تمام این سه لایه، رابطهٔ بین زن و مرد در مرکز قرار دارد، چه در «عقل آبی» و چه در نمایشی که اجرا شد و چه در ترکیب تماشاگری که بعداً اعتراض می‌کند و به خواسته یا به دعوت بازیگرها به صحنه می‌پیوندد.

• پس در حقیقت می‌شود گفت که در امتداد نام نمایش، «بازی در بازی»، پدیده یا در واقع ایده دراماتیکِ بازی در بازی که در نمایشنامه‌نویسی ما هم گذشته و پیشینه‌ای دارد -از جمله مثلاً در دو اثر آقای بهرام بیضایی «مرگ یزدگرد» و «کارنامه بندار بیدخش» که نمونه‌هایی درخشان‌اند که من به یاد می‌آورم-، در این نمایش خیلی عمده است.

هم ساختار و هم متن و هم داستان؛ آن چیزی که در حقیقت در داستانی که مرتب شکسته می‌شود. داستانِ بعدی لایه جدیدی از داستانی است که به آن اولی ربط دارد ولی در عین حال می‌تواند به آن بی‌ربط باشد. من اصولاً در کارهای نمایشی که انجام می‌دهم، خیلی با کولاژ کار می‌کنم، کولاژهای نمایشی. در این کار اتفاقاً از اول تا آخر یک خط داستانی وجود دارد. البته شاید بشود گفت در کولاژها هم آن خط به هرحال وجود دارد، آن خط قرمزی که همه را به هم ربط می‌دهد.

در این‌جا ما این ربط را بیشتر می‌بینیم، ولی مدام شکسته می‌شود. [به صورت] شکستن موقعیت، یعنی داستان‌ها هم قطع می‌شود و دوباره داستان دیگری به آن اضافه می‌شود که موضوعش به این یکی ربط دارد ولی داستان دو نفر دیگر است…

• بله. به میان حرف‌تان می‌آیم و امیدوارم اشتیاق نویسنده نسبت به توصیف متنش منجر به لو دادنش نشود. به‌عنوان سؤال آخر، خیلی کوتاه برایمان بفرمایید که وقتی کار به زبان فارسی با بالانویس آلمانی اجرا می‌شود، این قالب چگونه خواهد بود؟ اساساً این طور ترجیح می‌دادید یا اقتضای متن این بود؟ آیا امکان دارد زمانی مثلاً با بازیگر غیرفارسی‌زبان هم اجرایش کنید؟

نه، این کار به‌خصوص وقتی در روابط آدم‌ها وارد می‌شود خیلی ایرانی است، در حقیقت برای غیرایرانی‌ها هم شاید جالب باشد و برای همین ما بالانویس آلمانی می‌گذاریم. اما آن‌ها هم می‌بینند که روابط بین زن و مرد ایرانی را دنبال می‌کنند. این نمایش همان‌طور که ما اعلام کردیم، سه اجرا در فرانکفورت دارد، در تاریخ‌های ۳۰ و ۳۱ اکتبر، و ۲۸ نوامبر.

اجرای دیگر آن که تا به حال اعلام نکرده‌ بودیم، چون باید اول خودشان اعلام کنند، فستیوال تئاتر کلن است که در آن‌جا هم قرار است در تاریخ ۲۱ نوامبر اجرا داشته باشیم. فعلاً ما همین چهار اجرا را برنامه‌ریزی کرده‌ایم، به‌دلیل این‌که به خاطر وضعیت کرونا هنوز معلوم نیست که چه می‌شود و برای سال آینده چه اجراهایی ممکن می‌شود. این را بعداً بر اساس شرایط باید تصمیم بگیریم که اجراهای بعدی بگذاریم یا نه.