به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از سویی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید میزان آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.

حیات وحش

حیات‌ وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان و تمام گیاهانی گفته می‌شود که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین می‌کند. اما دخالت و تصرف انسان در زیستگاه های طبیعی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی بسیاری از گونه های حیاط وحش را در معرض انقراض قرار داده است.

در هفته‌ای که گذشت، کارشناس محیط زیست و تیمارگر حیات وحش از تلف شدن شمار بسیاری از کل و بز‌های وحشی حیات وحش کشور بر اثر بیماری طاعون نشخوارکنندگان خبر داد.

وی در این خصوص گفت: “درباره بیماری طاعون نشخوار کنندگان کوچک باید گفت این بیماری سال‌ها است که در مناطق حفاظت شده کشور ما حیوانات و به خصوص سُم دارانی مانند قوچ و میش و کَل و بز را قلع و قمع می‌کند البته در این خصوص آمار دقیقی منتشر نشده است؛ مواردی بوده که مشاهده شده درسال‌های گذشته و در برخی از استان‌ها همزمان با بروز طاعون نشخوار کنندگان کوچک پروانه شکار هم به شکارچیان داده شده و این موضوعی است که تاثیر به سزایی در نابودی محیط زیست و حیات وحش دارد”.

محمدعلی یکتانیک افزود: “آمار تلفات حیات وحش در نتیجه این بیماری تعدد و گسترش فراوانی دارد و این در نتیجه مستقیم عدم واکسیناسیون دام‌های اهلی میباشد که در طبیعت چرانده می‌شوند و در نتیجه، اشتراک با منابع آب و مرتع باعث انتقال این بیماری مرگبار به دام‌های وحشی مانند کل و بز و قوچ و میش و در مواردی آهو می‌شوند”.

یکتانیک تاکید کرد: “در کشور ما بین قوچ و میش (گوسفند وحشی) و کل و بز (بز وحشی) و بعضا آهو تاکنون این بیماری گزارش شده است که علت بروز آن عدم هماهنگی بین سه ارگان سازمان محیط زیست جهاد کشاورزی و سازمان دامپزشکی است؛ سازمان جهاد کشاورزی بدون ضابطه پروانه چرای دام در طبیعت صادر میکند، حتی این ارگان اعلام کرده است که تا ۴ برابر ظرفیت و توان طبیعی مراتع در کشورمان دام اهلی داریم”.

وی افزود: “در سال‌های گذشته در منطقه خجیر تهران کل و بز‌های وحشی پس از بروز پی پی آر قتل عام شدند. در منطقه ۷۰ قله استان مرکزی نیز پس از شیوع طاعون نشخوارکنندگان بیش از هشتاد درصد جمعیت کل و بز‌های وحشی از بین رفتند. این بیماری سم داران وحشی را قلع و قمع می‌کند”.

در خبری دیگر رییس اداره حفاظت محیط زیست ایوان از کشته شدن یک قلاده خرس توسط یک دامدار ساکن یکی از روستا‌های بخش زرنه این شهرستان خبر داد و گفت: “این حیوان که به علت تشنگی شبانه به یکی از یک قلاده خرس در ایوان کشته شدروستا‌های بخش زرنه ایوان نزدیک شده بود توسط یکی از دامداران منطقه مشاهده و مورد اصابت گلوله قرار گرفت. این دامدار پس از شلیک گلوله و با اطمینان از مرگ خرس، اقدام به دفن مخفیانه این حیوان کرده بود”.

وی با اشاره به شناسایی و بازداشت فرد متهم ادامه داد: “پرونده فرد مورد نظر برای سیر مراحل قانونی به دادگستری بخش زرنه ارسال شده است”.

همچنین در گزارش دیگری رئیس اداره حفاظت محیط زیست مه ولات از تلف شدن یک قلاده روباه در استخر کشاورزی خبر داد و اعلام کرد: “سهل انگاری مالک استخر نسبت به فنس کشی استخر ذخیره آب کشاورزی واقع در اراضی روستای شمس آباد شهرستان مه ولات منجر به سقوط ۳ قلاده روباه در عمق ۲۰ متری آن شد”.

وی ادامه داد: “با حضور به موقع ماموران یگان محیط زیست و همکاری باغداران اطراف استخر ۲ قلاده روباه نجات یافتند و متاسفانه یک قلاده دیگر که مدت زیادی درون استخر بود تلف شد”.

فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی و از بین رفتن منابع آبی

خشک‌سالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجهٔ آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.

خشکسالی و کمبود آب در بسیاری از استان های کشور رو به افزایش است و خسارات جبران ناپذیری را بر اکوسیستم این مناطق وارد کرده است. برخی از رودخانه ها و منابع آبی، در سایه کاهش باران و فقدان مدیریت بارش های حداقلی، کاملا خشک و یا در شرف از بین رقتن هستند و شماری از تالاب هایی که از جایگاه ویژه ای در اکوسیستم، محیط زیست و تامین معاش زندگی افراد ساکن منطقه داشتند، خشک شده اند. به عقیده برخی از کارشناسان، سد سازی های غیر مهندسی و بی رویه، از دلایل اصلی مشقت های وارده بر کشاورزان، دامداران، ساکنین و دیگر جانداران متعلق به منطقه است.

در این هفته علی اکبر محرابیان، وزیر نیرو با بیان اینکه خشکسالی که در یک ماه اخیر از سال آبی جاری رخ داده در نیم قرن اخیر بی‌سابقه بوده است اعلام کرد: “نسبت به ۵۰ سال گذشته کاهش بارندگی‌ها در کشور محسوس بوده و در برخی از استان‌ها تا ۴۰ درصد رقم خورده است.

وزیر نیرو ضمن اشاره به کم آبی مناطق روستایی و شهرهای متوسط، ادامه داد: “حتی در کلانشهرها نیز با کمبود منابع آب روبه‌رو هستیم به گونه‌ای که هم اکنون آب جمع شده در پشت سدهای کشور به کمتر از ۱۸ میلیارد متر مکعب رسیده است”.

در همین زمینه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور اعلام کرد: “از ابتدای مهرماه تاکنون به‌طور متوسط ۲.۴ میلی‌متر بارندگی در کشور رخ داد که این میزان در دوره بلندمدت ۵.۳ میلی‌متر است. بنابراین میانگین بارندگی‌ها در کل کشور کاهش قابل ملاحظه‌ای نسبت به بلندمدت داشته و تقریبا در غالب مناطق کشور از جنوب البرز تا مناطق مرکزی و شرق کشور به‌جز خراسان شمالی و نوار شمالی کشور بارندگی رخ نداده یا اگر هم بارش اتفاق افتاده، بسیار ناچیز بوده است”.

وی ادامه داد: “نوار شمالی کشور بیشترین بارندگی‌ها را طی مهرماه دریافت کرده و هرچند که مقدار بارندگی‌ها در استان‌های واقع در نیمه شمالی و نوار شمالی کشور بیشتر از سایر مناطق بوده، اما خطه شمال نیز شرایط مطلوبی نداشته و مقدار بارندگی‌ها در استان‌های گیلان و مازندران کمتر از حد نرمال بوده  است. بدتر آن که استان مازندران طی یک‌ماه گذشته تقریبا نصف بارش بلندمدت را دریافت کرده است”.

رئیس انجمن آبخیزداری ایران نیز با بیان اینکه فرسایش خاک در ایران نگران کننده است، اهمیت آن را بیش از منابع آبی دانست و گفت: “منابع خاک حاصلخیزی کشور و نیاز غذایی کشور به شمار می‌رود اما اکنون شاهدیم هر ساله منابع خاک با بارندگی شسته می‌شود و از بین می‌رود. همچنین در زمینه برداشت منابع آب، بیلان آب ۶۰۰ دشت معروف کشور منفی بوده و سطح آب آن پایین می‌رود و در برخی از دشت‌ها آنقدر آب را برداشت کردیم که منجر به فرونشست زمین شده است”.

وی افزود: “وقتی آبخوان نشست کرد دیگر زنده نخواهد شد و اگر سال‌های بعد به آن آب تزریق شود دیگر نمی‌توانیم آبخوان را تجدید کنیم تا آبی را حفظ کند و این یکی از مشکلات روز کشور است”.

طالبی یادآور شد: “در شهری نظیر اصفهان اکثر بناهای تاریخی و مناطق مسکونی تحت تأثیر خشک شدن زاینده رود دچار فرونشست و در حال تخریب است”.

از سوی دیگر، مدیرکل هواشناسی سیستان و بلوچستان اظهار داشت: “اقلیم سیستان و بلوچستان به دلیل کمبود زیرساخت های هواشناسی هنوز ناشناخته است، شرط شناخت همه جانبه، توسعه ایستگاه های هواشناسی است”.

حیدری افزود: “در سال زراعی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ سیستان و بلوچستان کم بارش ترین استان کشور بوده و اختلاف میزان بارش آن با دومین استان یعنی همزگان که حدود ۵۱ میلی متر بوده، ۴۶ درصد است”.

در خبری دیگر دبیر تالاب‌های آذربایجان شرقی نسبت به خشکسالی و در معرض نابودی قرار گرفتن تالاب قوری‌گل هشدار داد و در این خصوص اظهار داشت: “عوامل متعددی در رابطه با خشکی تالاب قوری‌گل دخیل است که از عمده‌ترین دلایل آن می‌توان به تأثیرات ناشی از خشکسالی، تخریب و فرسودگی کانال آبرسانی در طی چند سال گذشته است که وضعیت این تالاب را در سال جاری بحرانی کرده است”.

همچنین معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان آذربایجان شرقی، علل خشکی تالاب قوری گول را چنین برشمرد: “بروز خشکسالی‌های سال‌های اخیر و در نتیجه کاهش ورودی‌های مستقیم، تخریب و فرسودگی کانال انتقال آب، وضعیت نابسامان مسیر انتقال آب و فشار بر منابع آبی زیر زمینی در سطح حوضه تالاب و کاهش سطح ایستابی از عوامل خشکی این تالاب به شمار می‌رود”.

از سوی دیگر گزارشات منابع رسمی از خشکسالی سراب روانسر خبر می دهند. بر اساس این گزارشات به دلیل کمبود بارش و وقوع خشکسالی، آب این سراب و حوضچه های آن بطور کامل خشک شده است.

بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیست

یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها،حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.

طی هفته‌ای که گذشت، با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم ۳۳ شکارچی و صیاد متخلف که حاصل جمع آوری ۱۰ گزارش منابع رسمی است، در استان های آذربایجان شرقی،بوشهر، فارس، کرمان، کهگیلویه و بویر احمد، گلستان، زنجان و گرگان بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.

در همین زمینه فرمانده یگان حفاظت اداره کل حفاظت محیط زیست استان زنجان از دستگیری ۵۱ شکارچی غیر مجاز در این استان در قالب ۳۶ پرونده خبر داد.

همچنین به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد؛ از ابتدای امسال تاکنون ۹۳ نفر شکارچی متخلف در این استان از طریق رصد فضای مجازی به مراجع قضایی معرفی شدند.

رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان تاکستان نیز اعلام کرد: “شکارچی غیر مجاز آهو در منطقه حفاظت شده باشگل توسط ماموران یگان حفاظت دستگیر و به ۲۰ ماه حبس تعزیری محکوم شد”.

افزون بر این دستکم ۷ تن چوب جنگلی قاچاق در تبریز و لنگرود کشف و ضبط شده و دستکم ۳ متهم در این خصوص بازداشت و به مراجل قضائی معرفی شدند.

در همین زمینه مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی از کشف و ضبط ۲تن و ۹۵۰ کیلوگرم چوب قاچاق در این استان خبر داد و گفت: “در این کشفیات ۵ متخلف شناسایی و به مقامات قضایی معرفی شدند”.

همچنین مدیر منابع طبیعی ممسنی اعلام کرد: “از سال گذشته تاکنون در فارس ۶۶ هزار تن چوب بلوط از متخلفان کشف شده و ۹۰ پرونده برای آن‌ها تشکیل شده است”.

امیران با بیان این که به دلیل نبود شعب ویژه تخلفات منابع طبیعی، رسیدگی به این پرونده ها طولانی می شود افزود: “برای بریده شدن هر درخت بلوط به قطر ۲۰ سانتی متر، قاچاقچیان ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان جریمه می شوند”.

وی ادامه داد: “برای حفاظت از هر ۶ هزار هکتار جنگل بلوط، به حضور یک محیط بان نیاز داریم اما تعداد محیط بانان، یک سوم نیاز است”.

در خبری دیگر نیز مدیرکل حفاظت محیط زیست استان همدان با اشاره به افزایش ۲۵ درصدی کشف جرایم محیط زیستی در استان اعلام کرد: “در نیمه نخست امسال ۴۳ جرم محیط‌ زیستی در همدان کشف و ۶۵ نفر در این خصوص دستگیر و به مقامات قضایی معرفی شدند”.

حق تنفس و هوای پاک

بر اساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پر شماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.

طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای اصفهان ۱۳۶، مشهد ۱۰۱، اراک ۱۲۳ و تهران ۱۰۶، ناسالم برای گروه های حساس و یا ناسالم برای تمام گروه‌ها اعلام شد.

شاخص کیفیت هوا (Air Quality Index = AQI) معیاری برای تعیین روزانه کیفیت هوا و میزان ارتباط آن با سطوح سلامتی افراد است که جزئیات آن در پی می آید:

از صفر تا ۵۰ در شرایط پاک (سبز)، ۵۱ تا ۱۰۰ در شرایط سالم (زرد و حدمجاز استاندارد یا حد سلامت)، ۱۰۱ تا ۱۵۰ در شرایط ناسالم برای گروه حساس (نارنجی)، ۱۵۱ تا ۲۰۰ در شرایط ناسالم برای همه (قرمز)، ۲۰۱ تا ۳۰۰ در شرایط بسیار ناسالم (بنفش) و ۳۰۱ تا ۵۰۰ در شرایط خطرناک (ارغوانی) تعیین شده‌است.

در همین زمینه مسوول مرکز پایش آلاینده‌های زیست محیطی شهرداری مشهد اعلام کرد: “کیفیت هوای این شهر ظرف مهرماه امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته آلوده‌تر بود زیرا در هیچ روزی از این ماه هوای مشهد در وضعیت پاک قرار نگرفته است”.

همچنین محمدرضا رضوی مدیر کل هواشناسی مازندران با اشاره به افزایش میزان آلودگی در این استان گفت: “هشدار آلودگی مازندران بارها طی چند سال اخیر در جلسات و برنامه های مختلف داده شد اما متاسفانه توجهی نشده و حتی یک دستگاه اندازه گیری آلاینده نیز به محیط زیست استان اختصاص نداده اند تا میزان آلودگی مشخص شود”.

وی با استناد به تصاویر ماهواره ای عنوان کرد: “این تصاویرنشان می دهد که مازندران تا چه میزان زیادی آلوده است”.

مدیرکل هواشناسی مازندران استفاده نیروگاه شهید سلیمی نکا از سوخت مازوت بجای گاز را یکی از علل اصلی آلودگی استان عنوان کرد و ادامه داد: “جریانات شرقی و جریان هوا از شرق به غرب استان باعث حرکت این آلودگی به غرب استان می شود و این موضوع در فصل زمستان بیشتر خود را نشان می دهد”.

بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی

طی هفته ای که گذشت، غلامرضا ابدالی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان ایلام از ورود محیط زیست ایلام به موضوع آلایندگی کارخانه سیمان ایلام خبر داد و گفت: “با توجه به آلایندگی سیمان ایلام، علیه این واحد تولیدی در محاکم قضایی پرونده تشکیل شده است و سیمان ایلام نیز جزء صنایع آلاینده استان است”.

از سوی دیگر، انباشت پسماند در استان‌های شمالی هم دریا و هم شالیزار را در معرض جدی قرار داده‌است. زباله‌های زیادی در فاصله بسیار اندک از دریای خزر رها شده‌‌اند و شیرابه‌های آن به صورت مستقیم وارد دریا و شالیزارها‌ و با‌غات اطراف می‌شوند.

در همین راستا رئیس جدید سازمان محیط‌زیست اظهار داشت: “متأسفانه لندفیل‌هایی که آنجا ایجاد شده (به محلی گفته می‌شود که برای دفن زباله یا پسماند ساخته شده‌است) بسیار وضعیت نامناسبی دارند. به طوری که حتی دارد سرمایه‌های اصلی ما را هم از بین می‌برد. مثلاً جنگل‌های هیرکانی الان به خاطر شیرابه‌های زباله‌ها با مشکل جدی مواجه شده‌اند. در بحث رودخانه‌ها و بحث دریا هم همین مشکل را داریم.

بر اساس گزارشات منابع رسمی؛ در حال حاضر روزانه ۵۹ هزار تن پسماند عادی در کشور تولید می‌شود که سهم پسماندهای شهری بیش از ۸۰ درصد است. از این میزان پسماند تنها ۲۵ درصد آن پردازش می‌شود و ۷۵ درصد دیگر دفن می‌شود. ضمن اینکه مشکلات زیست‌محیطی شمال کشور فقط به پسماند خلاصه نمی‌شود و تالاب‌ها هم در خطر هستند. میانکاله به عنوان بزرگ‌ترین تالاب آب شیرین کشور با حدود ۱۰۰ هزار هکتار وسعت نیز از عواقب پسماندهای شمال کشور در امان نمانده‌ است.