چند روز پیش در آب‌های فیروزه‌ای رنگ دریای سرخ نیروهای دریایی اسرائیل، امارات و بحرین با مشارکت یک ناو جنگی آمریکایی برای اولین بار یک عملیات مشترک امنیتی را تمرین کردند.

این تمرین در پی یک مانور نظامی در ماه گذشته به اجرا در آمد که طی آن، هواپیماهای جنگنده اسرائیل و هفت کشور دیگر از یک پایگاه هوایی اسرائیل در بیابانی در شمال شهر بندری ایلات به پرواز درآمدند.

هدف از این تمرین‌ها تاکید بر اتحادهای استراتژیک منطقه و ارسال هشداری قوی به ایران بود که اخیرا رزمایش‌های نظامی بزرگی را به اجرا گذاشته است.

این تمرین‌ها همچنین در زمانی برگزار می‌شود که بسیاری در اسرائیل از خود می‌پرسند که آیا این کشور کوچک به زودی احساس خواهد کرد که ناگزیر است به تنهایی تاسیسات هسته‌ای ایران را هدف حمله نظامی قرار دهد؟

دولت اسرائیل ۱.۵ میلیارد دلار به طرح آماده‌سازی نیروهای مسلح این کشور برای حمله احتمالی به سایت‌های هسته‌ای ایران اختصاص داده است و تقریباً هر روز رهبران سیاسی و نظامی این کشور در این مورد هشدارهایی می‌دهند.

در مورد اینکه ممکن است در آینده چه روی دهد از تعدادی از ناظران و تحلیلگران سرشناس امور ایران نظرخواهی شد.

یک مقام امنیتی اسرائیل می‌گوید: “اسرائیل هیچ علاقه‌ای به جنگ با ایران ندارد، اما ما به ایران اجازه دستیابی به سلاح هسته‌ای را هم نخواهیم داد. با توجه به پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران، ما برای همه گزینه‌ها و سناریوها از جمله اقدامات نظامی آماده می‌شویم.”

تهدیداتی از این دست در حالی است که قرار است مذاکرات بین ایران و پنج قدرت جهانی (همراه با مشارکت غیرمستقیم آمریکا) درباره احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ – معروف به برجام – در ۲۹ نوامبر در وین، پایتخت اتریش، از سر گرفته شود.

برجام فعالیت‌های هسته‌ای ایران را محدود کرد و ایران در برابر لغو بخشی از تحریم‌های بین‌المللی، تأسیسات هسته‌ای خود را به روی بازرسی‌ بیشتر گشود. در سال ۲۰۱۸ دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده، از برجام خارج شد که تایید اسرائیل را هم به همراه داشت.

درست زمانی که تاریخ دور جدید مذاکرات اعلام شد، ایران اعلام کرد که ۲۵ کیلوگرم اورانیوم با خلوص ۶۰ درصد – اندکی کمتر از خلوص مورد نیاز برای ساخت بمب اتمی- و بیش از ۲۱۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده تا خلوص ۲۰ درصد تولید کرده است.

در حالیکه حکومت ایران همچنان بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود تاکید می‌کند، حتی کارشناسان ایرانی هم اشاره کرده‌اند که تا پیش از این فقط کشورهای دارای تسلیحات اتمی چنین مقادیری از اورانیوم بسیار غنی شده در اختیار داشته‌اند.

این مقام امنیتی اسرائیل می‌گوید: “ایرانی‌ها امروز بیش از گذشته به تولید مواد اتمی لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای نزدیک شده‌اند و این واقعیت پیامدهای امنیتی قابل توجهی برای کشور اسرائیل دارد.”

کارشناسان تشکیلات دفاعی اسرائیل تخمین می‌زنند که اگر ایران در صدد تولید اسلحه اتمی برآید، می‌تواند ظرف یک ماه اورانیوم غنی شده لازم برای ساخت یک بمب اتمی را تولید کند.

دستیابی به سلاح اتمی قابل استفاده همچنین مستلزم ساخت کلاهک اتمی است که بتوان آن را روی موشک بالستیک نصب کرد و در مورد ایران، محاسبه بازه زمانی لازم برای تولید چنین ابزاری دشوارتر است هرچند برخی کارشناسان می‌گویند ممکن است بتواند ظرف ۱۸ تا ۲۴ ماه به چنین تسلیحاتی دست یابد.

اسرائیل که تصور می‌شود دارای سلاح هسته‌ای است، هرچند سیاست ابهام در این زمینه را در پیش گرفته است، ایران هسته‌ای را یک تهدید جدی برای موجودیت خود می‌داند. حکومت ایران کشور اسرائیل را به رسمیت نمی‌شناسد و اغلب مقامات ایرانی این نظر را مطرح می‌کنند که آن کشور بالاخره از بین خواهد رفت.

در حالیکه ایالات متحده و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس، که اسرائیل با آنها روابط رو به توسعه‌ای دارد، نیز عمیقا مخالف دستیابی ایران به تسلیحات اتمی هستند اما مشخص نیست که منافع آنان تا چه اندازه مانع از کمک به یک رویارویی نظامی با ایران خواهد شد.

بحران هسته ای ایران: اطلاعات اولیه

تیک‌تاک ساعت

یاکوف آمیدرور، مشاور سابق امنیت ملی اسرائیل که اکنون یکی از اعضای ارشد “موسسه تحقیقات استراتژیک و امنیت اورشلیم” است، برای اولین بار در اوایل دهه ۱۹۹۰ و زمانی که در بخش اطلاعات نظامی اسرائیل کار می‌کرد نسبت به خطر جاه‌طلبی‌های هسته ای ایران هشدار داد.

ارزیابی او از تحولات جاری بدبینانه است.

یاکوف آمیدور می‌گوید: “اسرائیل نمی‌تواند در وضعیتی زندگی کند که ایرانی‌ها هر روز به دستیابی به بمب اتمی نزدیک‌تر می‌شوند و به زودی باید تصمیم بگیرد که باید چگونه آن را متوقف کند”.

او می‌افزاید: “من راه دیگری جز بمباران تاسیسات هسته‌ای ایران سراغ ندارم زیرا شواهدی نمی‌بینم که نشان دهد ایران از رویای داشتن یک چتر هسته‌ای دست بردارد زیرا زیر چنین چتری است که خواهد توانست حتی تهاجمی‌تر از امروز عمل کند.”

اسرائیل دو بار به تنهایی اقدام به نابودی رآکتورهای هسته‌ای دشمنان خود کرده است – در سال ۱۹۸۱ در عراق و در سال ۲۰۰۷ در سوریه – بی آنکه این عملیات اقدام تلافی‌جویانه‌ای جدی در پی داشته باشد.

اما بسیاری از تحلیلگران این سوال را مطرح می‌کنند که آیا این کشور می‌تواند به طور مؤثر عملیات پیچیده‌ای را برای توقف برنامه هسته‌ای بسیار پیشرفته‌تر ایران هم انجام دهد در حالیکه این برنامه شامل سایت‌های متعدد و تعدادی تأسیسات زیرزمینی است؟ و اگر چنین کند، هزینه آن چه خواهد بود؟

آقای آمیدور اذعان می‌کند که “همه در اسرائیل می‌دانند که [یک حمله نظامی] ممکن است به یک جنگ بسیار پیچیده منجر شود”.

ایران متعهد شده است که “پاسخی کوبنده” به هر گونه حمله‌ای بدهد. فرض بر این است که می‌خواهد از نیروهای نیابتی خود استفاده کند و با سازمان‌هایی که به خوبی مسلح و در سراسر منطقه پخش کرده به چنین حمله‌ای واکنش نشان دهد. این گروه‌ها شامل حزب‌الله لبنان با دهها هزار موشک، شبه‌نظامیان شیعه در سوریه و عراق، گروه حوثی‌های شورشی در یمن و شبه‌نظامیان اسلامگرای جهادی در نوار غزه هستند.

علیرغم خطرات جدی، در اسرائیل برخی از “عقاب‌های” طرفدار واکنش شدید محاسبه می‌کنند که یک حمله نظامی حتی اگر برنامه‌های هسته‌ای ایران را فقط چند سال عقب بیاندازد، مفید است.

اما دیدگاه رسمی همچنان بر اولویت برای راه حل‌های صلح‌آمیز و مذاکره تاکید دارد.

سیما شاین، رئیس سابق بخش تحقیقات موساد، می‌گوید: “امیدوارم تلاش‌های دیپلماتیک موفق شود، اما در حال حاضر برای آن بخت چندانی پیش‌بینی نمی‌کنم.”

دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا صراحتا از ایران درخواست کرده که دو طرف با “پیروی متقابل” از تعهداتشان به برجام بازگردند اما دولت اسرائیل با این رویکرد مخالف است.

طبق برجام، با فرارسیدن سال ۲۰۲۵، بسیاری از محدودیت‌های منظور شده برای برنامه هسته‌ای ایران لغو خواهد شد، و برای برنامه توسعه موشکی بالستیک ایران و حمایت آن از گروه‌های شبه‌نظامی در سراسر منطقه هیچگونه محدودیتی وجود نخواهد داشت.

خانم شاین که اینک رئیس برنامه ایران در موسسه مطالعات امنیت ملی اسرائیل است، می‌گوید: “ارزیابی من از موضع کنونی ایران این است که در واقع نمی‌خواهد به عقب بازگردد.”

وی می‌افزاید: “البته آنها دوست دارند تحریم‌ها لغو شود و می‌دانند برای به دست آوردن چنین امتیازی، باید چیزی هم بپردازند اما سوال این است که محاسبات ایران چیست و اقتصاد این کشور تا چه حد به کمک نیاز دارد؟”

ترس سیما شاین این است که هدف ایران از ادامه مذاکرات هسته‌ای فقط خرید وقت باشد تا در این مدت، سانتریفیوژهای پیشرفته آن به چرخش خود ادامه دهد و ذخایر اورانیوم غنی شده بیشتری ایجاد کند.

عملیات پنهانی

الکس واتانکا، یکی دیگر از کارشناسان قدیمی امور ایران در “موسسه تحقیقات خاورمیانه” در واشنگتن، بر تعهد عمیق ایدئولوژیک حکومت ایران به برنامه هسته‌ای خود تاکید دارد.

او معتقد است علیرغم بی‌اعتمادی مقامات حکومتی ایران به اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها، آنها می‌خواهند برای کاهش فشارهای اقتصادی به برجام بازگردند و اقدامات و خواسته‌های اخیر آنها کسب موضع قوی‌تر در مذاکرات است.

آقای واتانکا این نظر را مطرح می‌کند که ایران لزوما در پی ساخت فوری تسلیحات هسته‌ای نیست.

در مورد هدف ایران در دستیابی به تسلیحات اتمی او معتقد است که “آشکار است که آنها می‌خواهند توانانی ساخت تسلیحات اتمی را به عنوان یک گزینه داشته باشند اما به جای ساختن اسلحه اتمی، به آستانه ساخت این تسلیحات برسند و امکان ساخت آن را داشته باشند.”

به گفته این کارشناس، “هدف مقامات ایران این است که بگویند که ایران یک کشور هسته‌ای مهم است و به آمریکاییان بگویند که رژیم تغییر نخواهد کرد.”

او تهدیدهای اسرائیل به حمله نظامی مستقیم را چندان جدی نمی‌گیرد و معتقد است که عملیات پنهانی آن کشور می‌تواند در جلوگیری از پیشرفت هسته‌ای ایران موثرتر باشد.

آقای واتانکا می گوید: “اسرائیلی‌ها ثابت کرده‌اند که توانایی چنین عملیاتی را دارند و در سطح بالایی در ایران نفوذ کرده‌اند و قطعا یک جریان ثابت اطلاعاتی را دریافت می‌کنند.”

یک دهه پیش، گزارش‌هایی از یک حمله هماهنگ ایالات متحده و اسرائیل منتشر شد که شامل استفاده از ویروس رایانه‌ای استاکس‌نت برای مختل کردن برنامه هسته‌ای ایران بود.

اخیرا مقامات ایران تشکیلات امنیتی اسرائیل را مسئول ترور محسن فخری‌زاده، یک کارشناس ارشد هسته‌ای خود، معرفی کردند. آقای فخری‌زاده در نزدیکی تهران با رگبار یک مسلسل کنترل از راه دور به کمک هوش مصنوعی کشته شد و انفجارهای ویرانگری هم در تاسیسات هسته‌ای ایران روی داده است.

همزمان، اسرائیل به عنوان بخشی از آنچه “جنگ در فاصله جنگ‌ها” می‌خواند، برای کاهش نفوذ ایران در سوریه و جلوگیری از انتقال موشک‌های هدایت‌شونده نقطه‌زن به حزب‌الله به صدها حمله در خاک سوریه دست زده است.

ترس از گسترش تسلیحات اتمی

اگرچه در مورد روند بعدی تحولات بین کارشناسان اختلاف نظر زیادی وجود دارد، اما همه در این مورد اتفاق نظر دارند که مذاکرات آتی درباره برنامه‌های هسته‌ای ایران در زمانی حساس برگزار می‌شود، در شرایطی که این منطقه ناآرام با خطرات کم‌سابقه مواجه است.

اگر ایران زرادخانه هسته‌ای ایجاد کند، تردیدی نیست که دیگر قدرت‌های منطقه – عربستان سعودی، ترکیه و مصر – هم احتمالا به تولید تسلیحات اتمی روی خواهند آورد.

جنگنده های F-15 نیروی هوایی #اسرائیل اوایل دیروز (شنبه)، یک بمب افکن آمریکایی B-1b را که راهی خلیج فارس بود، بر فراز آسمان اسرائیل اسکورت کردند.
این پرواز مشترک نمایان گر ادامه همکاری استراتژیک ارتش اسرائیل با ایالات متحده در منطقه است. pic.twitter.com/vejajtYXKX

— ارتش دفاعی اسرائیل به فارسی (@IDFFarsi) October 31, 2021

آمریکا گفته است که می‌خواهد به “جنگ‌های ابدی” در خاورمیانه پایان دهد. اما همچنین هشدار داده که در مورد ایران “گزینه‌های دیگر” را هم در نظر دارد و به قدرت‌نمایی نظامی هم مبادرت کرده است.

در اقدامی نمادین و در پایان مانور هوایی اخیر اسرائیل، یک فروند هواپیمای بمب‌افکن آمریکایی قادر به بمباران سایت‌های زیرزمینی ایران با اسکورت دو فروند جنگنده اسرائیلی از حریم هوایی اسرائیل عبور کرد.

پارادوکس موجود این است که همانطور که کارشناسان استراتژی نظامی تاکید دارند: آمادگی جدی برای اقدام نظامی علیه ایران می‌تواند بهترین راه برای جلوگیری از وقوع آن باشد.

از: بی بی سی