به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از سویی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید حجم آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.

بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیست

یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها،حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.

طی هفته‌ای که گذشت، با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم ۳۸ شکارچی و صیاد متخلف که حاصل جمع آوری ۹ گزارش منابع رسمی است، در استان های کردستان، اردبیل، گیلان، قزوین، مازندران، یاسوج، خراسان جنوبی و قزوین بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند. علاوه بر این بیش از ۱۰ تن چوب جنگلی که حاصل جمع آوری ۵ گزارش منابع رسمی است، در استان‌های ایلام، کردستان، مرکزی و زنجان کشف و ضبط شده و دستکم ۹ نفر در این رابطه بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند.

در همین زمینه فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی استان زنجان اعلام کرد: “از ابتدای سال جاری تاکنون ۱۶۰ تن انواع چوب قاچاق توسط پلیس امنیت اقتصادی در سطح استان کشف شده است”.

همچنین طی هفته گذشته دو شکارچی غیرمجاز در بوشهر به مجازات جایگزین حبس محکوم شدند.

حق تنفس و هوای پاک

بر اساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پر شماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.

طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای مشهد ۱۱۱، تهران ۱۵۰، اصفهان ۱۶۵، کرج ۱۶۱، اشتهارد ۱۷۳، تبریز ۱۵۳ و کرمانشاه ۱۰۴، ناسالم برای گروه های حساس و یا ناسالم برای تمام گروه‌ها اعلام شد.

شاخص کیفیت هوا (Air Quality Index = AQI) معیاری برای تعیین روزانه کیفیت هوا و میزان ارتباط آن با سطوح سلامتی افراد است که جزئیات آن در پی می آید:

از صفر تا ۵۰ در شرایط پاک (سبز)، ۵۱ تا ۱۰۰ در شرایط سالم (زرد و حد مجاز استاندارد یا حد سلامت)، ۱۰۱ تا ۱۵۰ در شرایط ناسالم برای گروه حساس (نارنجی)، ۱۵۱ تا ۲۰۰ در شرایط ناسالم برای همه (قرمز)، ۲۰۱ تا ۳۰۰ در شرایط بسیار ناسالم (بنفش) و ۳۰۱ تا ۵۰۰ در شرایط خطرناک (ارغوانی) تعیین شده‌ است.

به طور کلی جنگل‌ها در نتیجه عمل کربن گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس موجودات زنده و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگی های محیط زیست وارد هوا می‌شود جذب کرده و گاز اکسیژن را پس می‌دهد. از این رو باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرند.

در هفته ای که گذشت، جنگل های روستای «بلم جرک» شهرستان مینودشت دچار آتشسوزی شد که تاکنون آمار دقیقی از میزان خسارات آن از منابع رسمی اعلام نشده است.

بحران فرونشست زمین در ایران

یکی از مسائلی که در اثر برداشت بی‌رویهٔ آب زیرزمینی رخ می‌دهد، فرونشست زمین است. امری که به گفته برخی از کارشناسان، عدم مدیریت آب های سطحی موجود توسط مسئولان متولی و نهایتا اقدام به برداشت بیش از حد از آبهای زیرزمینی، رشد به سزایی به آن می بخشد. نشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در سطح زمین، کج شدن لوله‌های چاه، خرابی ساختمان‌ها و نهایتا ایجاد تلفات جبران ناپذیر برای انسان ها و دیگر موجودات زنده می شود. سازمان اینتل لب، فرونشست زمین در پیرامون تهران را همانند «بمب ساعتی» دانست و اعلام کرد که تهران با سالی ۳۶ سانتی‌متر، رکورددار فرونشست زمین در سراسر جهان است و افت سطح آب‌های زیرزمینی تهران از چرایی‌های این مشکل دانسته شد.

در هفته ای که سپری شد، یدالله ملکی مدیر عامل شرکت آب منطقه ای استان قزوین از وقوع سالانه دو الی ۱۲ سانتی متر فرونشست در دشت قزوین خبر داد.

همچنین بر اساس گزارشات منابع رسمی، از ۶۰۶ دشت کشور بیش از ۳۰۰ دشت ممنوعه و در وضعیت قرمز قرار دارند، اما به گفته رئیس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، دشت‌های اصفهان در بحرانی ترین شرایط قرار دارند و فرونشست زمین به صورت جدی در آنها در حال پیش‌روی است و میزان نرخ سالیانه فرونشست در اصفهان ۱۶ سانتیمتر است.

از سوی دیگر مدیرعامل شرکت آب منطقه ای آذربایجان غربی از کسری آبخوان و اضافه برداشت ۳۲ میلیون مترمکعبی آب از چاه های استان خبرداد و گفت: “فرونشست در دشت سلماس در شمال آذربایجان غربی به عنوان دشت ممنوعه، فوق بحرانی است. در کل استان برداشت آب از منابع زیرزمینی، کیفیت آب را پایین آورده است و این امر نیز به خاطر کاهش سهم بخش کشاورزی از آب های سدهاست که البته باید این امر، مدیریت می شد و زیرساخت های این امر اجرایی می شد که در این خصوص با کمبود بودجه مواجه هستیم”.

در گزارش دیگری یک کارشناس مسائل آب چهارمحال و بختیاری با هشدار نسبت به مرگ آبخوان‌های این استان، گفت: “از ۱۰ دشت اصلی استان ۶ دشت ممنوعه و چهار دشت ممنوعه بحرانی است. یکی از معیارها برای ممنوعه بحرانی شدن دشت‌ها، فرونشست زمین است که در حال حاضر دشت‌های شهرکرد، خانمیرزا، بروجن- فرادنبه و سفیددشت ممنوعه بحرانی است و فرونشست زمین در این دشت‌ها در حال پیشروی است.

وی با بیان اینکه ذخایر برف و یخ در استان صفر است و همین موضوع منجر به کاهش شدید آبدهی چشمه‌های استان شده است، خاطرنشان کرد: چشمه‌های بزرگ دیگری نظیر مروارید، دیمه، پیرغار، سرآب، برم و سندگان نیز به وضعیتی مشابه چشمه کوهرنگ گرفتار شده‌اند و همین موضوع برداشت از منابع دیگر از جمله چاه‌ها را تشدید کرده و بر افت سفره‌های آب زیرزمینی تاثیر گذاشته است.

در همین زمینه رئیس کل سازمان ترازیابی کشوری اعلام کرد: “در مناطق ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۷ و ۱۸ تهران فرونشست در حال کشیده شدن به مناطق شهری است و به عنوان مثال در منطقه چهاردانگه سرعت فرونشست در یک بازه کم در حال افزایش است”.

وی با اشاره به این موضوع که با سرعتی که کشور به سمت فرونشست و از بین رفتن سفره های آب های زیرزمینی حرکت می کند به سرعت به سمت بیابان زایی میرود؛ ادامه داد: “روندی که در پیش گرفتیم احتمالا از میان رفتن صنعت کشاورزی در سال های آینده در کشور را افزایش می دهد.

وی افزود: “در حال حاضر وضعیت فرونشست در استان کرمان خیلی بحرانی است و وضعیت فرونشست در استان های فارس، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، گلستان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و اصفهان نیز بحرانی است”.

رئیس کل سازمان ترازیابی کشوری با اشاره به اینکه سدسازی های بی‌رویه و انتقال آب بحث فرونشست زمین را تشدید کرده است؛ گفت: “در گذشته منابع آبی به صورت قنات بوده است که در آن صورت تبخیر آب نیز بسیار پایین بوده است و حال سدسازی های بی رویه که انجام شده است فرونشست زمین را تشدید کرده است و در استان هایی مانند خوزستان این سدسازی های بی رویه بیش از سایر استان ها حیات آبی آن منطقه را تحت تاثیر قرار داده است. خطوط انتقال نیرو مانند خطوط انتقال نفت، گاز و حتی خطوط انتقال فاضلاب نیز در معرض خطر فرونشست هستند و هر لحظه امکان شکستگی آنها وجود دارد”.

بر اساس گزارشات منابع داخلی، اصفهان با سابقه زیاد و شدید موارد متعدد فرونشست، امروز استانی با وضعیت قرمز است که وضعیت آن از هشدار گذشته و به بحران تبدیل شده است. خشکسالی طولانی‌مدت، برداشت‌های بی‌رویه آب از سفره‌های زیرزمینی و همچنین حذف جریان آب رودخانه زاینده‌رود از دل شهر، را از عواملی می‌دانند که باعث وقوع و شدت گرفتن فرونشست زمین در این شهر شده است. بر اساس آمار و اطلاعات سازمان زمین‌شناسی اصفهان در سال ۹۵ فقط دو درصد مساحت استان، با فرونشست زمین درگیر بوده این در حالیست که آخرین مطالعات می‌گویند که حدود ۱۰ هزار کیلومتر مربع، یعنی ۱۰ درصد مساحت اصفهان، در شرایط خطرناک فرونشست قرار گرفته است.

گزارشات همچنین از تخلیه یک شهرک مسکونی در اصفهان به دلیلی فرونشست زمین خبر می دهد.

همچنین شهریار و ملارد در جنوب غربی تهران سالانه تا ۳۶ سانتی‌متر فرو می‌نشینند و دشت ورامین در جنوب شرقی تهران، تا نیم متر هم فرونشست داشته است. گزارش‌های میدانی نشان می‌دهد در جنوب ورامین فرونشست از بحران معمولی به مرحله فروچاله نزدیک شده است. حتی شکاف‌هایی در حاشیه آزادراه قم – گرمسار – مشهد در حوالی قلعه‌بلند ورامین، به سطح آزادراه نزدیک شده است.

فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی و از بین رفتن منابع آبی

خشک‌سالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجهٔ آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.

خشکسالی و کمبود آب در بسیاری از استان های کشور رو به افزایش است و خسارات جبران ناپذیری را بر اکوسیستم این مناطق وارد کرده است. برخی از رودخانه ها و منابع آبی، در سایه کاهش باران و فقدان مدیریت بارش های حداقلی، کاملا خشک و یا در شرف از بین رقتن هستند و شماری از تالاب هایی که از جایگاه ویژه ای در اکوسیستم، محیط زیست و تامین معاش زندگی افراد ساکن منطقه داشتند، خشک شده اند. به عقیده برخی از کارشناسان، سد سازی های غیر مهندسی و بی رویه، از دلایل اصلی مشقت های وارده بر کشاورزان، دامداران، ساکنین و دیگر جانداران متعلق به منطقه است.

چهارمحال و بختیاری سال‌هاست که با کم‌آبی و اکنون بی‌آبی روبروست و این معضل طی سال‌های اخیر پیامدهای ناگواری بر منابع آب و محیط‌ زیست این استان برجا گذاشته است. استاندار چهارمحال و بختیاری در این خصوص گفت: “میانگین وزنی بارش‌های سال آبی جاری استان ۲۹ میلیمتر است که در مقایسه با دوره مشابه میانگین بلندمدت ۵۹ درصد کاهش دارد و این به معنای آنست که خشکسالی همچنان در این استان تداوم دارد. هم‌اکنون در چهارمحال و بختیاری بیش از ۲۰۰ روستا و مخازن پنج شهرک صنعتی استان با تانکر آب‌رسانی می‌شود”.

وی با بیان اینکه ۹۶.۱ درصد مساحت استان درگیر خشکسالی است، اظهار داشت: در حال حاضر ۳.۹ درصد مساحت استان در حد نرمال، است اما ۱۸.۷ درصد با خشکسالی خفیف، ۲۸ درصد با خشکسالی متوسط، ۲۲.۸ درصد با خشکسالی شدید و ۲۶.۷ درصد با خشکسالی بسیار شدید مواجه است.

لازم به ذکر است؛ چهارمحال و بختیاری سرچشمه ۲ رودخانه زاینده‌رود و کارون و بخشی از رودخانه دز است و افزایش یا کاهش بارش‌ها در این منطقه، استان‌های خوزستان، اصفهان و فلات مرکزی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.

بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی

بر اساس گزارشات، نماینده رشت از بحران پسماند در این استان خبر داد. وی در این خصوص عنوان کرد: “زباله های سایت سراوان رشت سال‌هاست که موجب نگرانی جدی شده است، بارها در مجلس شورای اسلامی نسبت به این مهم تاکید کردم و این موضوع را در استان مورد پیگیری قرار داده‌ام، زباله های بیش از ۱۷ شهرستان و شهر به این سایت منتقل می‌شود، دفن غیربهداشتی موجب شده است در هر ثانیه به صورت متوسط حداقل ۱۰ لیتر شیرآبه زباله  از این سایت خارج شود، از سوی دیگر ورود این شیرآبه به رودخانه و ایحاد بوی تعفن باعث مهاجرت مردم منطقه می شود”.

وی افزود: “این شیرآبه ها متاسفانه همچنین وارد دو رودخانه مهم رشت یعنی گوهر رود و زرجوب می‌شود، دو رودخانه ای که روزی محل ماهی گیری صیادان و شنای کودکان منطقه بود، اما امروزه این شیرآبه ها به همراه فاضلاب شهری، فاضلاب صنعتی و بیمارستانی وارد تالاب انزلی می شوند و زیست گونه های گیاهی و آبزیان را با مخاطره روبه‌رو می سازد، پیشتر گفته می‌شد بیش از ۷ میلیون قطعه پرنده وارد تالاب انزلی می شود که اکنون تا ۱۵۰ هزار قطعه کاهش پیدا کرده است”.

از دیگر اخبار محیط زیستی منتشر شده طی هفته اخیر می توان به در آستانه خشکسالی کامل قرار گرفتن تالاب «قوری‌گل» اشاره کرد. این تالاب که در در ۳۰ کیلومتری شرق تبریز قرار دارد، در کنوانسیون رامسر ثبت شده و از نظر زیستگاهی پرندگان مهاجر حائز اهمیت ملی و بین‌المللی است. تالاب قوری گل در سایه سوءمدیریت دستگاه‌های مربوطه در عدم تامین حقابه، ساخت ویلا و حفر چاه‌های آب در آستانه خشکسالی کامل قرار گرفته است.