ساختار چندگانه و پیچیده جنبش طالبان، مذاکرات بین طالبان و ایران را با دشواری‌های بسیاری روبه‌رو کرده است
اکنون با روی‌کار آمدن گروه رادیکال «طالبان»، تحولات افغانستان عملا برای دولت ایران نگران‌کننده تلقی می‌شود – Hoshang Hashimi / AFP
حضور آمریکا در افغانستان همواره به‌عنوان شمشیری دو لبه برای ایران بود. علی‌رغم حمایت ضمنی تهران از واشینگتن در ماه‌های پس از حوادث ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، اظهارات جورج دبلیو بوش، رئیس‌جمهوری سابق آمریکا در مورد «محور شرارت» در سال ۲۰۰۲ که شامل عراق، ایران و کره شمالی می‌شد، حضور آمریکا در افغانستان را به چالش بزرگی برای ایران تبدیل کرد.
با این‌حال، پوشش امنیتی ایالات‌متحده در سال‌های گذشته به نفع بازیگران منطقه‌ای مجاور افغانستان ازجمله ایران بود، اما در حال حاضر ایران نیز مانند سایر کشورهای همسایه نسبت به چالش‌های امنیتی فزاینده در افغانستان ابراز نگرانی می‌کند، به‌ویژه این‌که ایران مرز طولانی مشترکی با افغانستان دارد که طول آن به حدود ۹۰۰ کیلومتر می‌رسد.
این مرز مشترک طولانی که شامل گذرگاه‌های غیررسمی بسیاری است و قاچاقچیان از آن‌ها برای قاچاق انسان و مواد مخدر استفاده می‌کنند، پیوسته به‌عنوان منبع تنش میان دو کشور به شمار می‌رود. علاوه برآن، هرچند اکثریت جمعیت ایران را شیعیان تشکیل می‌دهند، اما ساکنان مناطق مرزی مجاور با افغانستان از اقلیت سنی هستند که از مدت‌ها به این‌سو، از سیاست تبعیض‌آمیز رژیم جمهوری اسلامی ایران شکایت دارند.
از سوی دیگر، ایران میزبان حدود ۳.۶ میلیون پناهنده افغان است که شمار آن‌ها پس از به قدرت رسیدن جنبش طالبان در ماه اوت گذشته به‌شدت افزایش‌یافته است، زیرا هزاران تن از شهروندان افغانستان با استفاده از گذرگاه‌های مرزی غیررسمی به این کشور پناه آورده‌اند.
آخرین جلوه از وضعیت چالش‌برانگیز افغانستان برای ایران، درگیری اخیر بین نیروهای امنیتی دوجانبه در مرز دو کشور بود. هرچند این تنش بین آن‌ها حل‌وفصل شد و درگیری میان مرزبانان ایران و افغانستان ناشی از «سوءتفاهم» اعلام شد، اما واقعیت این است که این برخورد نشان‌دهنده افزایش تنش‌های امنیتی بالقوه و تشدید چالش‌های امنیتی پیش‌روی تهران از جانب افغانستان است.
با آن‌که ایران در زمان حضور آمریکا در افغانستان، همگرایی طولانی‌مدتی با طالبان داشت، افزون بر این‌که در برخی گزارش‌ها ادعا شده است که دولت ایران به رهبران «القاعده» که به دلیل تشدید حملات آمریکا در افغانستان به ایران فرار کرده بودند، پناه داده است، اکنون به‌نظر می‌رسد که ساختار چندگانه و پیچیده جنبش طالبان، مذاکرات بین طالبان و ایران را با دشواری شدیدی روبه‌رو کرده است.
ایران در بسیاری از فعالیت‌هایی که باهدف تامین امنیت در افغانستان انجام شده است، شرکت داشته است. در ماه نوامبر گذشته که هند میزبان مقام‌های ارشد امنیت ملی از هفت کشور منطقه بود تا در مورد وضعیت ناپایدار و در حال دگرگونی افغانستان بحث و بررسی صورت گیرد، ایران نیز در آن نشست حضور داشت.
گردهمایی اخیر، نخستین نشست درباره افغانستان بود که دهلی‌نو آن را پس از کنترل و تسلط «طالبان» بر پایتخت افغانستان برگزار کرد. کشورهای شرکت‌کننده در این نشست که شامل روسیه، ایران، قزاقستان، تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان و ترکمنستان بودند، نگرانی‌های مشترک خود را نسبت به وضعیت رو به وخامت افغانستان به‌ویژه در مورد افزایش خطر تروریسم و احتمال تبدیل‌شدن جغرافیای افغانستان به مرکز افراط‌گرایی، مواد مخدر، قاچاق و تامین مالی تروریسم ابراز داشتند.
جمهوری اسلامی ایران به‌طور کلی در برخورد با پرونده افغانستان رویکردی دوگانه دارد. تهران در گذشته لشکر «فاطمیون» که متشکل از شیعیان افغانستان است را تاسیس کرد و آن برای مبارزه با داعش در سوریه مستقر کرد. اکنون بسیاری از شبه‌نظامیان «فاطمیون» به افغانستان بازگشته‌اند و زمینه دسترسی ایران به صحنه تحولات افغانستان را فراهم کرده‌اند.
این در حالی است که تهران حتی پس از خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، به انتقاد از واشینگتن ادامه می‌دهد. حسن کاظمی قمی، فرستاده ویژه جمهوری اسلامی ایران در امور افغانستان در جریان سفر اخیرش به کابل، آمریکا را به حمایت از «داعش خراسان» متهم کرد و تلاش کرد تحریم‌های غرب علیه ایران را با تحریم‌های اعمال شده علیه طالبان همسان نشان دهد و استدلال کند که این تحریم‌ها مردم را در عمق رنج و دشواری فرو برده است.
درنتیجه، می‌توان گفت که تهران عمدتا نگران وقوع جنگ داخلی احتمالی در افغانستان است، علاوه بر این‌که تامین امنیت مرز طولانی با افغانستان به دلیل صعب‌العبور بودن منطقه، ماموریت بسیار دشواری است و ناکامی در تامین امنیت مرز می‌تواند ایران را دستخوش هرج‌ومرج کند و گذرگاه‌های متعدد غیررسمی افزون بر قاچاق مواد مخدر و انسان، برای انتقال اسلحه نیز مورداستفاده قرار گیرند.
اکنون با روی‌کار آمدن گروه رادیکال «طالبان»، ازجمله شبکه حقانی که روابط قوی با پاکستان دارد و روابط آن با ایران تیره است، تحولات افغانستان عملا برای دولت ایران نگران‌کننده تلقی می‌شود. ازآنجاکه سراج‌الدین حقانی، فرزند جلال‌الدین حقانی که شبکه «حقانی» را در دهه ۸۰ میلادی و هم‌زمان با مقاومت افغانستان در برابر اشغال شوروی تاسیس کرد، به‌عنوان وزیر کشور در دولت طالبان تعیین‌شده است، بنابراین، به‌نظر می‌رسد که چالش‌های امنیتی برای ایران در حال ظهور و گسترش است.
از: ایندیپندنت
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید