روزشمار نابودی و انقراض کامل یوزپلنگ ایرانی روزبه‌روز بیشتر به پایان نزدیک می‌شود. در حالی که برآوردها از تعداد انگشت‌شمار این گونه نادر حیوانی خبر می‌دهند، در سایه بی‌توجهی مسئولان محیط زیست، برای حفاظت از آن‌ها کاری انجام نمی‌شود.

نجات یوز ایرانی سال‌ها است که به دغدغه فعالان محیط زیست تبدیل شده، اما نداشتن سیاستگذاری‌های کلان باعث شده است تنها تعداد کمی یوزپلنگ در ایران باقی بمانند؛ همانطور که معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان محیط زیست در روز نوزدهم دی خبر داد، «تعداد کل یوزپلنگ‌های شمارش شده در ایران ۱۲ فرد است که فقط سه فرد از آن‌ها ماده بالغ‌اند.»

حسن اکبری با اشاره به شرایط فوق بحرانی یوزپلنگ ایرانی به عنوان دومین دغدغه سازمان محیط زیست به تسنیم گفت: «اقدام‌هایی که به منظور افزایش حفاظت، تولید مثل و نصب علائم در جاده‌ها انجام داده‌ایم، برای نجات این گونه کافی نبوده است.» این مسئول سازمان محیط زیست در عین حال، از اختصاص نیافتن بودجه‌ای برای حفاظت از این گونه نادر خبر داد و افزود: « برای حفاظت از یوز ایرانی برنامه جامعی را تدوین کرده‌ایم که متاسفانه هنوز بودجه‌ای به آن تعلق نگرفته است.»

اختصاص ندادن بودجه برای حفاظت از یوز آسیایی در شرایطی است که به گفته کارشناسان، تنها نسل باقی‌مانده از آن‌ها، همین جمعیتی است که در ایران پراکنده شده‌ و در صورت از بین رفتن یوزهای ایرانی، یک گونه ارزشمند برای همیشه در کل دنیا منقرض می‌شود.

اقدام‌های نمایشی به جای تصمیم‌های علمی

در جریان مسابقات جام جهانی فوتبال ۲۰۱۴ در برزیل، برای اولین بار تصویر یوزپلنگ آسیایی روی پیراهن ملی‌پوشان ایران نقش بست و قرار بود با این حرکت محیط زیستی برای حفاظت از این گونه کمیاب اقدام شود. نهم شهریور نیز روز ملی یوزپلنگ ایرانی نامگذاری و حتی انیمیشنی درباره یوز ایرانی ساخته شد؛ با این حال، اقدام‌ مسئولان محیط زیست در همین حد باقی ماند و تصمیم‌های آنان کمتر رنگ اجرایی شدن به خود دید.

نجات یوزپلنگ ایرانی در سال‌های اخیر بیشتر خبرساز شده است. بهمن ۱۳۹۷، حمید ظهرابی، معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست، با تاکید بر نقش حیاتی «هر لحظه و هر روز» در بقای یوز و جلوگیری از فرصت‌سوزی گفت: «تنها تصمیم قطعی که در حال حاضر برای یوزپلنگ گرفته شده، این است که نخستین و بالاترین اولویت حفاظت از این گونه در زیستگاه طبیعی آن شامل زیستگاه‌های شناخته شده و کریدورهای عبور یوز است. برخی گزینه‌های دیگر نیز پیشنهاد شده که فقط در حد طرح است.»

در آذر ۱۳۸۸، زمزمه تغییر سیاست‌های سازمان محیط زیست در خصوص سه یوز پردیسان آغاز شد و کارشناسان انجمن یوز ایرانی از رایزنی برای اجرای طرح نگهداری یوزها در شرایط نیمه اسارت خبر دادند. این طرح موافقان و مخالفانی داشت و اوضاع به شکل آزمون و خطا ادامه پیدا کرد تا اینکه در بهمن ۱۳۹۸، وحید زمانی، استاد محیط زیست، بار دیگر هشدار داد که یوز ایرانی در حال از بین رفتن است. او به خبرگزاری مهر گفت: «یک سال است از یوزها خبری نیست اما این خبر عجیب نیست؛ چون کسی آن‌ها را پایش نکرده است. تقریبا هیچ‌یک از بندهای دارای اولویت برنامه اجرایی نشده و حتی برنامه‌ای برای اجرایی شدن آن‌ها اعلام نشده است.»

درنهایت در فرودین ۱۳۹۹، سازمان محیط زیست سه یوز پلنگ ایرانی را با شرایطی که کارشناسان حیات‌وحش به‌شدت به آن اعتقاد داشتند، به مرکز نگهداری جدید فرستاد. این سه یوز به نام‌های ایران، دلبر و کوشکی برای حفاظت و تولیدمثل به زیستگاه توران در استان سمنان منتقل شدند.

توران یوزها را نجات می‌دهد؟

با این حال تنها چند ماه بعد و در خرداد ۱۳۹۹ جمعی از کارشناسان و استادان محیط زیست و حوزه حیات وحش با انتشار بیانیه‌ای از در دسترس نبودن آمار قابل اعتمادی از یوزها و پراکنش آن‌ها خبر دادند و اعلام کردند: «متاسفانه علی‌رغم همه تلاش‌ها برای حفظ آخرین بازمانده‌های یوزپلنگ آسیایی وضعیت این زیرگونه در ایران همچنان بسیار نگران‌کننده است و برای از سرگیری اقدام‌های حفاظتی با محورهای اصلی و مشخص نیاز به اقدام فوری احساس می‌شود.»

بی‌خبری از وضعیت یوزها ادامه داشت تا اینکه در ۲۰ آبان ۱۴۰۰، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان، خبر داد که ذخیره سازی ژن‌های یوز نر برای نخستین بار انجام شده است. امیر عبدوس اولین مرحله ذخیره‌سازی ژن‌های یوز ایرانی درپارک توران را موفقیت‌آمیز خواند و اعلام کرد: «با توجه به تعداد اندک اسپرم‌های یوزپلنگ در واحد حجم، این عمل باید بارها تکرار شود تا از ذخیره مناسبی ژن‌های اینگونه برخوردار شویم.»

این در حالی است که ذخیره‌سازی ژن‌های کوشکی(نام یوز نر) نتیجه مطلوبی نداشته است و باید دید توران می‌تواند با ذخیره‌سازی ژن‌های تعداد اندک باقی‌مانده یوزهای ایرانی به نگهداری و تکثیر نماد حیات وحش ایران کمک کند یا نام آن‌ها فقط در تاریخ ثبت می‌شود.