۲۱ اسفند (۱۲ مارس) روز جهانی مبارزه با سانسور در فضای مجازی و اینترنت[۱] برای حمایت از اینترنت بدون محدودیت و همگانی است. در این روز سعی می‌شود توجه جهانی را به راه‌هایی که دولت‌ها در سراسر جهان برای سانسور و جلوگیری از انتشار آزاد و درست اطلاعات در اینترنت به کار می‌گیرند، جلب کنند. استراتژی که امروزه دیکتاتورها به کار می‌گیرند بیشتر گرایش به دستکاری اطلاعات و تبلیغات دارد تا قطع کامل اینترنت.

امسال مصادف شدن این روز با تبلیغات دولت روسیه علیه مردم اوکراین و اعمال شدید سانسور و وضع قوانین سختگیرانه اهمیت دیگری می‌یابد. شوربختانه، شاهد آن هستیم که آزادی اینترنتی روز به روز از سوی حکومت‌های تمامیت‌خواه محدودتر می‌شود.

یکی از نمادهای برجسته سانسور در فضای مجازی کنترل دولتی بر اینترنت است.

شکل دیگر سانسور در فضای مجازی، دروغ‌رسانی[۲]، انتشار آگاهانه و برنامه‌ریزی شده اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده برای فریب مخاطبان است که به آن دروغ‌پراکنی و انتشار اخبار ساختگی هم می‌گوئیم.

تحقیر و آزار کلامی، جنسیتی، نژادی و قومی در اینترنت نیز مصداق دیگر سانسور در فضای مجازی است.

برخی کشورها برنامه‌های کامپیوتری ساخت کشورهای غربی و اسرائیل را که برای شنود از بزهکاران و جنایتکاران ساخته شده است برای شنود از روزنامه‌نگاران و کنشگران سیاسی، صنفی، مدنی و محیط زیست به‌کار می‌گیرند.

مصداق دیگراین سانسور، محدود کردن و قطع ارتباط جهانی اینترنت – انترنت ملی – و پخش پارازیت بر روی شبکه‌های ماهواره‌ای جهانی برای جلوگیری از امکان دسترسی آزاد شهروندان به اطلاعات است.

گواه دیگر این سانسور کندکردن اینترنت تا حد غیرقابل استفاده نمودن آن است.

سازمان گزارشگران بدون مرز که سازمانی بین‌المللی مدافع خبرنگاران و رسانه ها است، در سال ۲۰۰۸ میلادی، این روز را به عنوان روز جهانی مبارزه با سانسور فضای مجازی اعلام کرد. این سازمان به این مناسبت در فهرستش تحت عنوان «دشمنان اینترنت» از جمهوری اسلامی در ایران و حکومت‌های چین، روسیه و عربستان به عنوان رژیم هایی نام برده که دسترسی به اینترنت را محدود می‌کنند و شهروند سایبری، نِت‌وَند یا شهروندان اینترنتی[۳] را آزار می‌دهند. جمهوری اسلامی محتوای اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی را فیلتر و پیام‌رسان‌های خارجی را مسدود می‌کند. در زمان‌های مبارزه‌ی مردم، اینترنت را قطع می‌کند. هر چند مقامات بلند پایه‌‌ی حکومت از اینترنت آزاد برای دروغ‌پراکنی استفاده می‌کنند. نمونه آن خامنه‌ای، رئیس جمهور و وزیر ارتباطات است که از کاربران فعال در توییتر هستند؛ شبکه‌ای اجتماعی که در ایران فیلتر است.

در ایران فیلترینگ اینترنت در سال ۱۳۸۰ با دستور خامنه‌ای آغاز شد. در آن سال او حکمی در مورد سیاست‌های کلی کشور و شبکه‌های اطلاع‌رسانی صادر کرد که بر مبنای آن شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه‌ای را با عنوان مقررات و ضوابط شبکه‌های اطلاع‌رسانی و رایانه‌ای به تصویب رساند. از سال ۱۳۸۱ فیلترینگ و نظارت بر شرکت‌های تامین خدمات اینترنتی با تشکیل کمیته‌ای سه نفره، دربرگیرنده نماینده وزارت اطلاعات، نماینده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نماینده صدا و سیما وارد مرحله اجرائی شد. در مرحله دوم نمایندگان دبیرخانه شورای اسلامی و سازمان تبلیغات اسلامی هم به این کمیته پیوستند. اولین اقدام این کمیته تهیه لیستی دربرگیرنده ۱۱۱ هزار پایگاه اینترنتی بود که شرکت‌های عرضه کننده خدمات اینترنتی را مجبور به فیلترینگ آنها می‌کرد. شمار پایگاه‌های اینترنی مسدود شده در جمهوری اسلامی از مرز ۵ میلیون گذشته و حدس زده می‌شود که هر ماه حدود ۱۵۰۰ پایگاه جدید اینترنتی در جمهوری اسلامی مسدود می‌شوند.

در ایران چندین نهاد به فیلترینگ مشغولند، از شورای عالی فضای مجازی تا ارتش سایبری جمهوری اسلامی و پلیس فتا. البته همه این نهادها تحت نظر مستقیم بیت رهبری و شخص خامنه‌ای عمل می‌کنند در حالی که رسما شورای عالی فضای مجازی که با حکم خامنه‌ای در سال ۲۰۱۲ میلادی تشکیل شد مسئولیت اعمال سانسور بر اینترنت را دارد. این شورا هر ماه فهرست وبسایت‌هائی را که باید مسدود شوند بر پایه ملاک‌هائی چون هنجارشکنی، مخالفت با شئون اسلامی، تهدید امنیت ملی و غیره اعلام و به دفتر دادستانی ارسال می‌دارد که به نوبه خود آن را به صورت حکمی اجرائی برای شرکت مخابرات و ارائه دهندگان خدمات اینترنتی می‌فرستد.

مرکز بررسی جرائم سازمان‌یافته‌ی سپاه پاسداران هم صدها کاربر اینترنت و افراد فعال در فضای مجازی را با اتهام‌هایی چون «مدلینگ، امنیت اخلاقی، توهین به مقدسات و اعتقادات دینی مردم» بازداشت می‌کند. خبرگزاری‌های حکومتی از بسته‌شدن بیش از صدها هزار «کانال فساد» که فعالیت‌های «الحادی» و «فاسد» در فضای مجازی داشته‌اند خبر می‌دهند. بنابر مصوبه شورای عالی فضای مجازی، کانال‌های اطلاع‌رسانی در شبکه‌های اجتماعی که بیش از پنج‌هزار عضو داشته باشند باید احراز هویت شوند و از نهادهای مسئول مجوز بگیرند.

با گسترش مبارزات مردم و پس از قیام‌های گسترده‌ی مردم، خامنه‌ای در پیام نوروزی اول فروردین ۱۴۰۰ به شدت از وضعیت اینترنت در ایران انتقاد کرد و گفت:

دشمنان از فضای مجازی حداکثر استفاده را می‌کنند. متأسفانه در فضای مجازی کشور ما آن رعایت‌های لازم با وجود آن‌همه تأکیدی که داشته‌ام، صورت نمی‌گیرد و در یک جهاتی واقعاً «ول» است. باید کسانی که مسئول هستند حواسشان باشد. …. همه دنیا و همه کشورهای دنیا روی فضای مجازی خودشان دارند اعمال مدیریت می‌کنند. اما ما افتخار می‌کنیم به اینکه فضای مجازی را ول کردیم. این افتخار ندارد. این به هیچ وجه افتخار ندارد؛ فضای مجازی را باید مدیریت کرد. باید از این امکان مردم استفاده کنند. فضای مجازی بلاشک برای مردم وسیله آزادی است و خیلی هم خوب است. اما نباید این وسیله را در اختیار دشمن گذاشت که بتواند علیه کشور و ملت توطئه کند. دشمنان دارند از این فضا استفاده می‌کنند.

بعد از این پیام تلاش حکومت برای محدودکردن اینترنت و سرکوب وب‌نگاران و شهروندخبرنگاران بیش از پیش گسترش یافت.

جمهوری اسلامی در سال‌های گذشته در ایران صدها وب‌نگار بازداشت و محکوم و تعدادی هم همچنان در بازداشت موقت به سر می‌برند و یا آزاد شدند و در انتظار محاکمه خود هستند. بسیاری از وب‌نگارانی که دستگیر شده‌اند در وضعیت خوبی به سر نمی‌برند و ده‌ها شهروند وب‌نگار به مرگ محکوم شده‌اند.

ارتباط آزاد و دوستانه با مردم جهان، مبارزه برای بهبود زندگی مردم ایران، عدم پذیرش سانسور، مبارزه با هنجارهای سنتی غیرمعقول و غیرانسانی و مبارزه با خرافات و دشمنی‌های بی‌دلیل با ملل دیگر، از خواسته‌های جوانان و فعالان سایبری است و نگرانی دولت‌ تمامیت‌خواه از رسانه‌های آزاد و همگانی بدون کنترل دولتی، از ترس، تحجر، بی‌ارزشی و نداشتن پایگاه مردمی آن است.

در این روز، تلاش در تصویب قوانین سانسور اینترنتی، ایجاد محدودیت ۱۲۸ کیلوبایتی برای کاربران خانگی و کندکردن اینترنت، فیلترکردن گسترده سایت‌ها، رسانه‌های اجتماعی و سرکوب کنشگران سایبری که خشن‌ترین نوع سانسور اینترنتی است را، با تمام توان افشا و محکوم کنیم.

اینترنت و شهروندخبرنگاری، رویای سانسور را از حاکمیت‌های دیکتاتور گرفته است. برای روزنامه‌نگاری الکترونیک آزاد و جریان آزاد و درستِ اطلاعات به عنوان یکی از ارکان حقوق بشر با تمام توان مبارزه کنیم.

ضمن گرامی‌داشت روز جهانی مبارزه با سانسور در اینترنت، برنامه‌ها وکردارهای حکومت‌ها برای هرنوع سانسور را محکوم کنیم و با راه‌اندازی کارزارهای مبارزه با سانسور اینترنتی همگام بکوشیم.

احد قربانی دهناری

۲۰ اسفند ۱۴۰۰ – ۱۱ مارس ۲۰۲۲

[۱]  World Day Against Cyber Censorship

[۲]  Disinformation

[۳] Netizen یا Cybercitizen