در ایران برپایۀ تحقیقاتی که از چند سال پیش دربارۀ برگزاری آیین روزه داری در ماه رمضان انجام می‌گیرد، هرسال گروه‌های بیشتری از مردم شهری از این آیین که برگزاری آن در اسلام واجب شرعی است روی برمی‌گردانند. این رویگردانی رهبران جمهوری اسلامی را بسیار نگران کرده ، به ویژه از آن رو که روزه خواران، برخلاف گذشته، روزه خواری خود را پنهان نمی‌کنند.

گسترش پدیدۀ روزه خواری بی‌شک نشانۀ ناکامی رژیم کنونی ایران در ترویج رفتارهای اسلامی در میان مردم است. این رژیم با شعار بازگشت به اسلام بر سر کار آمد و اکنون پس از ۴۳ سال حاکمیت بی چون و چرا بر کشور اکثریت مردم را از اسلام گریزان کرده است. برپایۀ آخرین نظرسنجیِ «گروه مطالعات افکارسنجی ایرانیان» نزدیک به ۷۰ درصد ایرانیان مخالف حاکمیت نظام اسلامی بر کشورند.

روزه ‌خواری در فضای عمومی سال به سال بیشتر می‌شود و اکنون به حدی رسیده است که روزنامه‌های جمهوری اسلامی هر سال مقالاتی را به آن اختصاص می‌دهند و کارشناسان دینی می‌کوشند علت‌های جامعه‌شناختی آن را توضیح دهند. یک سال پیش خبرگزاری تسنیم با طرح این پرسش که چرا عده‌ای می‌کوشند با تظاهر به روزه‌خواری قُبح این عمل ناشایست را در جامعه بشکنند و آن را رفتاری عادی جلوه دهند از کارشناسان دینی دعوت کرد که به این پرسش پاسخ دهند. حجت‌الاسلام حامد کاشانی، استاد حوزه و دانشگاه، یکی از آنان بود که توضیحاتش شنیدنی است.

این کارشناس دینی روزه خواران را به سه گروه تقسیم کرد. نخست، افرادی که التزام فردی یا جمعی به دین ندارند. در جامعه‌های مسلمان از این گونه افراد همیشه وجود داشته‌اند. دوم، افرادی که با تظاهر به روزه خواری می‌خواهند هویت جداگانه‌ای از خود نشان دهند. این افراد گمان می‌کنند اگر تابوهای اجتماعی را بشکنند، کار مهمی انجام داده‌اند و دیگران به آن‌ها توجه می‌کنند. اسلام با این گونه افراد نیز در تاریخ دور و دراز خود همواره سر و کار داشته است. به گفتۀ این کارشناس، از صدر اسلام تاکنون این دو گروه هنجار شکن همیشه وجود داشته‌اند اما در اقلیت بوده‌اند.

اما گروه سوم دربرگیرندۀ افرادی است که به نظر این کارشناس دینی از همه خطرناک‌ترند. زیرا مخالف حکومت دینی‌اند و با روزه‌ خواریِ آشکار و حرمت‌شکنی در برابر روزه‌ داران با حکومت دینی مخالفت می‌کنند. افراد این گروه با روزه‌خواری علنی می‌خواهند پیام خاصی را به دیگران برسانند. آنان اندیشه‌های سکولار دارند و با انگیزۀ خاصی با روزه داری مقابله می‌کنند.

کارشناس دینی گروه سوم را پدیده‌ای نوظهور می‌داند و معتقد است که بر شمار این گروه از افراد روز به روز افزوده می‌شود. به گفتۀ او، در گذشته اندیشه‌های سکولار به این اندازه نبود و کم‌تر کسی مقابلۀ علنی با روزه‌ داری و حجاب می‌کرد. در جامعه‌های روستایی و شهرهای کم‌جمعیت که آدم‌ها یکدیگر را می‌شناسند افرادی که تفکر سکولار دارند تقیه می‌کنند، وگرنه هزینۀ سنگینِ آبرویی و هویتی باید بپردازند. اما در شهرهای پرجمعیت که مردم یکدیگر را نمی‌شناسند، گستاخی سکولارها برای هنجارشکنی روز به روز بیشتر می‌شود.

به عقیدۀ این کارشناس دینی، با گسترش شهرنشینی و افزایش کلان‌شهرها رفتارهای خلاف شرع نیز بیشتر می‌شود. ما در مسیری قرار گرفته‌ایم که فرصت اظهار وجود برای افراد سکولار فراهم آمده است. راه حلی که کارشناس دینی برای مقابله با رشد و گسترش اندیشه‌های سکولار پیشنهاد می‌کند ترویج سبک زندگی دینی و نهادینه کردن فرهنگ اسلامی است.

شکی نیست که گسترش شهرنشینی در ایران پس از انقلاب یکی از علت‌های رویگردانی مردم از دین و باورهای دینی است. برپایۀ مطالعاتی که جامعه‌شناسان جمعیتی و شهرسازی در ایران مانند حسین ساسانی و افشین پروین پور انجام داده‌اند امروز بیش از ۷۰ درصد جمعیت کشور شهرنشین اند، در حالی که پیش از انقلاب تنها ۳۰ درصد مردم شهرنشین بودند.

اما دین گریزی مردم را تنها با گسترش شهرنشینی نمی‌توان توضیح داد. جمهوری اسلامی خود علت اصلی این دین‌گریزی است. درماندگی مسئولان جمهوری اسلامی در مقابله با روزه‌ خواری مردم را در این حکم فرماندار نظامی استان کرمانشاه به خوبی می‌توان دید:

«با آغاز ماه مبارک رمضان، رستوران‌ها، اغذیه فروشی‌ها و آب میوه فروشی‌ها از اذان صبح تا هنگام اذان مغرب تعطیل خواهند بود. البته برای رعایت حال مسافران و افرادی که دارای عذر شرعی هستند، برخی از اصناف با کسب مجوز و رعایت شئونات اسلامی، به نحوی که تظاهر به روزه خواری در ملأ عام نشود، اجازه فعالیت خواهند داشت».

پرسش این است که آیا با این راهکارها می‌توان از فروریزی پایه‌های دین در جامعه که از فردای انقلاب اسلامی در ایران آغاز شده است، جلوگیری کرد؟

از: ار اف ای