مذاکرات برای بازگشت ایران و ایالات متحده به «برنامه جامع اقدام مشترک» که به طور مخفف برجام خوانده می‌شود تاکنون نتوانسته به هدف خود که رفع تحریم های آمریکا و محدود کردن برنامه اتمی ایران است، نزدیک شود.

برجام یک توافق هسته ای میان ایران و قدرت های جهانی با تایید شورای امنیت سازمان ملل متحد است که مدت زمان حداکثر ۲۵ سال برای اجرای آن در نظر گرفته شده بود. این گاهشمار برخی از مهمترین اتفاقات مهم را که در ماه‌ها مذاکره ناکام رخ داده، نشان و به سئوالات کلیدی درباره آن پاسخ می‌دهد.

آیت‌الله خامنه‌ای چه شروطی برای مذاکرات گذاشت؟

فروردین ۱۴۰۰: پس از هفته‌ها کشمکش بین ایران و آمریکا بر سر اینکه کدام دولت ابتدا به تعهدات خود در توافق هسته‌ای بازگردد، مذاکرات غیرمستقیم بین دو کشور با حضور سه کشور اروپایی بریتانیا، فرانسه، آلمان و همراهی چین و روسیه آغاز شد. آیت‌الله علی خامنه‌ای، برای دولت حسن روحانی شرط گذاشت که اجازه مذاکره مستقیم با آمریکا نخواهند داشت و در این تماس غیرمستقیم، باید از دولت آمریکا تضمین گرفته شود که دیگر هیچ دولتی از برجام خارج نشود و رفع تحریم‌های ایالات متحده، پیش از اجرای تعهدات ایران، راستی‌آزمایی شود.

آیا ظریف به عنوان وزیر خارجه در جریان مذاکرات بود؟

خرداد ۱۴۰۰: همزمان با انتخابات ریاست جمهوری ایران، محمدجواد ظریف که آخرین روزهای وزارت را می‌گذراند اعلام کرد که متن پیش‌نویس توافق را دیده و احیای توافق دور نیست. آقای ظریف که فایل صوتی منتشر شده از وی درباره نقش سپاه در مذاکرات و اقدامات روسیه درباره برجام با انتقاد شدید آیت‌الله خامنه ای روبه رو شده بود، عملا نقش مهمی در مذاکرات احیای برجام نداشت. طی این مدت ایران نه تنها غنی سازی ۲۰ درصدی را مجددا شروع کرد که در واکنش به انفجار در تاسیسات نطنز، غنی سازی ۶۰ درصدی اورانیوم را هم آغاز کرد. ایران هدف از این کار را استفاده صلح آمیز از اورانیوم غنی شده خواند اما مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفت غنی سازی با این مقدار صرفا در کشورهایی انجام می شود که بمب اتمی می‌سازند.

چرا با آمدن رئیسی مذاکرات متوقف شد؟

تیر ۱۴۰۰: همزمان با اعلام پیروزی ابراهیم رئیسی در انتخابات ریاست جمهوری ایران اعلام شد که مذاکرات تا زمان استقرار دولت جدید ایران متوقف می‌شود. حسن روحانی چند هفته مانده تا پایان عمر دولتش، در جلسه هیات دولت گفت اگر به عباس عراقچی، معاون وقت وزارت خارجه و مذاکره کننده ارشد ایران، مجوز بدهند، توافق در دسترس و تحریم‌های آمریکا قابل رفع است. سرانجام با برکناری آقای عراقچی، علی باقری‌کنی معاون وزارت خارجه و مذاکره کننده اتمی ایران شد. آقای باقری‌کنی از سرسخت ترین مخالفان برجام بود و انتصاب وی دولت رئیسی را با این پرسش رو به رو کرد که آیا با گماردن یک فرد مخالف با برجام واقعا در صدد احیای این توافق است یا هدف دیگری پشت انتصاب باقری وجود دارد.

موضع آیت‌الله خامنه‌ای در باره مذاکرات در دولت روحانی چه بود؟

مرداد ۱۴۰۰: آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران در آخرین دیدار با هیات دولت حسن روحانی به تندی از پیش‌نویس توافق احیای برجام انتقاد کرد و گفت که آمریکا خط قرمزهای تعیین شده وی را نپذیرفته و پذیرش چنین پیش‌نویسی را ناممکن خواند: «در این دولت معلوم شد که اعتماد به غرب جواب نمی‌دهد… هر جا که کارها را منوط به غرب و مذاکره با آن و آمریکا کردید، ناموفق بودید.»

چرا سفیر روسیه در مذاکره با آمریکا بود و معاون وزیر خارجه ایران نه؟

آذر ۱۴۰۰: پس از ماه‌ها توقف، مذاکرات وین با حضور علی باقری‌کنی جانشین عباس عراقچی آغاز شد. در این دور از مذاکرات میخائیل اولیانف، سفیر روسیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در محور گزارش‌دهی از محتوی مذاکرات بود و بارها به طور مستقیم با نماینده آمریکا در مذاکرات دوجانبه دیده شد. به دلیل اینکه آیت‌الله خامنه‌ای به مذاکره کنندگان ایرانی اجازه دیدار رودررو با تیم آمریکایی را نداده بود، علی باقری‌کنی در این گفتگوها غایب بود و در عمل به جای او اغلب آقای اولیانف در تصاویر منتشر شده از این دیدارها دیده می‌شد. این وضعیت باعث بروز حساسیت در افکار عمومی درباره نقش روسیه در مذاکرات شد. طی این مدت اختلاف ایران و آژانس بر سر نصب دوربین‌های نظارتی در مراکز اتمی ایران، خبرساز بود. موضوعی که هنوز حل نشده و باقی مانده است.

چرا تروریستی اعلام شدن سپاه، مانع احیای توافق اتمی شد؟

بهمن ۱۴۰۰: با وجود اطلاع رسانی بسیار محدود از مذاکرات، دولت های اروپایی و آمریکا از آماده بودن توافق در صورت «تصمیم» ایران خبر دادند. مذاکرات در این ماه تحت تاثیر احتمال حمله نظامی روسیه به اوکراین قرار داشت. همزمان از سوی ایران اعلام شد برای احیای برجام آمریکا باید سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را از فهرست گروه‌های تروریستی خارجی خارج کند. جمهوری اسلامی ایران نگران است که با باقی مانده سپاه در این فهرست، در صورت احیای برجام، باز هم موانع تحریم این بار به دلیل حضور سپاه در فهرست تروریستی آمریکا مانع ایجاد کند. بخش بسیار گسترده ای از اقتصاد ایران از صنایع نفتی و خطوط هوایی تا صنایع ساختمانی و مخابرات و خدمات بانکی و مالی، به نحوی درگیر با سپاه است که تفکیک آنها از یکدیگر عملا غیرممکن شده است.

روسیه به چه دلیل مذاکرات را به توقف کشید؟

اسفند ۱۴۰۰: روسیه اعلام کرد از آمریکا ضمانت خواسته است که تحریم‌ها بر سر اوکراین بر روابط مسکو با تهران و مناسبات تجاری و اقتصادی پیش بینی شده در برجام، اثر منفی نداشته باشد. پس از مدتی وقفه در مذاکرات، مسکو اعلام کرد که موافقت آمریکا را جلب کرده اما بر اساس گزارش ها، نفت روسیه که در شرف تحریم از سوی اروپا بود، به سرعت جایگزین فروش نفت ایران به چین شد و صادرات نفت ایران به چین را طی چند هفته به نصف کاهش داد.

اردیبهشت ۱۴۰۱: انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در سفر به تهران تلاش کرد راهی برای بن‌بست ایجاد شده در مذاکرات پیدا کند. پیشنهاد ایران در این مذاکرات خارج کردن سپاه از فهرست سازمان های تروریستی آمریکا بود اما ایالات متحده آن را فراتر از موضوع برجام خواند. نفتالی بنت، نخست وزیر اسرائیل از «تصمیم قطعی» جو بایدن در باقی نگه داشتن سپاه در این فهرست قدردانی کرد.

تنش‌های تازه ایران و آژانس بر سر چیست؟

خرداد ۱۴۰۱: همزمان با صدور قطعنامه در شورای حکام آژانس در لزوم همکاری ایران با بازرسان و طرح مباحثی درباره فواید خروج از معاهده منع گسترش سلاح های اتمی از سوی نماینده آیت‌الله خامنه‌ای در روزنامه کیهان، علی باقری‌کنی، مذاکره کننده ارشد در توییتی دوپهلو نوشت که «ما هرگز از گنجینه سیاست خارجی برای موفقیت دیپلماسی هزینه نخواهیم کرد، بلکه خود را فدای تحقق اهداف سیاست خارجی می‌کنیم.» ابتدا مشخص نبود منظور وی از این اظهارات چیست. آیا مذاکرات در معرض شکست کامل است یا راهی برای خروج از بن بست با «فداکاری» دیپلمات‌های تهران پیدا شده است. حتی برای مدتی شایعه استعفای آقای باقری‌کنی مطرح شد. همزمان شماری از اعضای کنگره آمریکا درباره قابل احیا بودن توافق برجام تردید جدی ابراز کردند.

آیا تحول تازه‌ای درباره مذاکرات وین وجود دارد؟

تیر ۱۴۰۱: پس از آنکه اعلام شد آمریکا با پیشنهاد ایران مخالفت کرده که خواسته بود به جای خارج کردن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست گروه های تروریستی، قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا، بازوی اقتصادی سپاه از این فهرست خارج شود، جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و انریکه مورا معاون وی عازم تهران شدند. در جریان این سفر اعلام شد مذاکرات «به زودی» از سرگرفته می شود اما محل آن در شهری غیر از وین و احتمالا در یکی از کشورهای خلیج فارس است. در همین خصوص روز یکشنبه (۲۶ ژوئن/۵ تیر) نورنیوز، رسانه وابسته به شورای عالی امنیت ملی ایران از احتمال برگزاری مذاکرات آتی هسته‌ای در دوحه قطر به جای وین خبر داده است. نورنیوز در توئیتی نوشت: «با توجه به تلاش‌های مستمر قطر در این خصوص، شانس دوحه برای میزبانی مذاکرات آتی بیشتر است.»

قبل از سفر این دو مقام ارشد اروپایی به تهران، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در ملاقات‌هایش در تهران گفته بود روسیه با احیای توافق هسته‌ای مخالفتی ندارد.

از: بی بی سی