دکتر منوچهر قارونی، استاد دانشگاه تهران: آلودگی هوا موجب مرگ و خشم و بیمهری است
آلودگی هوا موجب سرگیجه، کاهش عاطفه، دوبینی و افزایش سردردهای میگرنی میشود. وقتی شما سرگیجه دارید و عاطفهتان پایین آمده است، دیگر تحمل چندانی نسبت به اطرافیانتان ندارید چه رسد به اینکه این اطرافیان، کسانی باشند که در ترافیک تلاش میکنند از شما پیشی بگیرند!
عصر ایران؛ هومان دوراندیش – آلودگی هوای تهران، در ماههای اخیر موضوع داغی برای بحث و گفتگوی مردم این کلانشهر بوده است؛ گفتگوهایی که البته نتیجه مثبتی در بر ندارد و نهایتاً با اظهار تاسف بابت عملکرد این شخص یا آن نهاد پایان مییابند. دکتر منوچهر قارونی، متخصص قلب و عروق و استاد دانشگاه تهران، آلودگی هوا را، فارغ از آثار مخرب جسمانیاش، یکی از علل مهم عصبانیت و پایین آمدن آستانه تحمل مردم بویژه در حین رانندگی میداند. وی همچنین میگوید دودخوردن در ترافیک شهر تهران حتی از سیگارکشیدن هم زیانبارتر است. گفتگو با دکتر قارونی، پیش روی شماست.
***
قبل از بررسی آلودگی هوا از جنبه پزشکی، ابتدا بفرمایید به نظر شما چرا بحث مبارزه با آلودگی هوا همیشه در حد حرف باقی میماند؟
این همه اتوموبیل و کارخانههایی که مواد زائد ایجاد میکنند، در کنار موقعیت جغرافیایی خاص کشو ما، که تابستانها از عراق ریزگرد داریم و زمستانها آلایندههای خودمان را داریم، در مجموع موجب ناتوانی ما در مواجهه با آلودگی هوا شده است. تابستانها که هوا گرم است، آلایندههای هوا بالاتر از سطح تنفس ما قرار میگیرند ولی زمستانها پدیده وارونگی رخ میدهد؛ یعنی آلایندههای هوا در سطح تنفس ما پایین میآیند و وارد اتاق و خانه ما میشوند. این پدیده خیلی خطرناک است. این مواد آلاینده، اکثراً از اتوموبیلها و بنزینهای ناسالم و کارخانهها ایجاد میشوند. شما به اتوبوسهای شرکت واحد توجه کنید. این اتوبوسها بسیار دودزا هستند. موتوسیکلتها در بحث آلودگی هوا به چشم نمیآیند ولی بسیاری از این موتوسیکلتها به اندازه سه تا ماشین آلودگی ایجاد میکنند. تا وقتی که این موتورها آزادانه هم در سطح شهر حرکت میکنند، نمیتوان خیلی امیدوار بود که میزان آلودگی هوای تهران کاهش محسوسی پیدا کند.
ریزگردهایی که در جنوب ایران وجود دارند برای سلامتی زیانبارترند یا دود ماشینها و کارخانهها؟
دود بدتر از این ریزگردهاست. ریزگردها برای بیماری ریوی خیلی بد است؛ یعنی کسانی که سیگاری هستند یا به هر علت دیگری، ریه خراب دارند. اما آلایندههای شهر تهران برای کودک و پیر و جوان و بیمار قلبی و همه مضر است. این آلایندهها شاید حاوی پنجاه تا شصت ماده مضر باشند. سرب در این آلایندهها موجب افزایش غلظت خون و بیماریهای گوارشی و سرطان میشود.
دود ناشی از اتوموبیلها و کارخانهها، به غیر از تاثیرات منفیاش بر قلب و عروق، دیگر چه تاثیر سوئی دارد؟
این دود بر اعصاب تاثیر بسیار بدی دارد. در شهر تهران، آستانه تحمل اکثر مردم پایین است و شما این وضع را در رانندگی مردم به خوبی میبینید. کسی به کسی راه نمیدهد! مردم تحملشان نسبت به یکدیگر پایین آمده است.
آلودگی هوا دقیقاً چگونه بر روی اعصاب مردم تاثیر منفی میگذارد؟
آلودگی هوا موجب سرگیجه، کاهش عاطفه، دوبینی و افزایش سردردهای میگرنی میشود. وقتی شما سرگیجه دارید و عاطفهتان پایین آمده است، دیگر تحمل چندانی نسبت به اطرافیانتان ندارید چه رسد به اینکه این اطرافیان، کسانی باشند که در ترافیک تلاش میکنند از شما پیشی بگیرند! همچنین آلودگی هوا موجب افزایش سرطان در میان مردم میشود چرا که سیستم ایمنی بدن را ضعیف میکند. در هر لحظه هزاران سلول سرطانی در بدن انسان ساخته میشود ولی سیستم ایمنی بدن، همه آنها را نابود میکند؛ ولی وقتی سیستم ایمنی بدون ضعیف شود، آن سلولها قوی میشوند و این یعنی سرطان.
آلودگی هوا معمولاً زمینهساز کدام یک از انواع سرطان است؟
همه انواع سرطان. سرطان خون، ریه، پروستات، مثانه و … البته زمینهها ارثی هم در ابتلای افراد به سرطان نقش دارند ولی آلودگی هوا، عاملی است که زمینههای ارثی بالقوه را تحریک به فعال شدن میکند.
یکی از پیامدهای آلودگی هوا، ضربان شدید قلب است. ضربان شدید قلب فینفسه مشکلی دارد؟
اگر قلب سالم باشد، نه؛ چون این ضربان شدید پس از مدتی آرام میشود. اولین نشانه تاثیر آلودگی هوا بر ارگانیسم انسان، معمولاً سوزش چشم است. سوزش چشم نشانه این است که مواد آلاینده در حال اثرگذاری در بدن انسان هستند. پس از آن، ضربان قلب شدید میشود. همین که آدم میبیند چشمش میسوزد و بینیاش کیپ شده و باید نفس عمیق بکشد، یعنی اثر آلایندهها شروع شده است. بگذارید این را هم بگویم که مردم ما به اشتباه فکر میکنند صبحها باید بروند ورزش کنند. مردم فکر میکنند صبح هوا خوب است و میروند در پارکها میدوند؛ در حالی که صبح زود بدترین زمان پدیده وارونگی است. زمستانها باید در اتاق یا سالن سربسته ورزش کرد. ضمناً حتما باید بعد از ساعت ۱۰ صبح ورزش کرد. این باور که باید صبح زود ورزش کرد، کاملاً غلط است چرا که آن وقت صبح قلب هنوز آماده نیست و ما نباید شروع کنیم به دویدن و ورزش کردن.
در شش ماه اول سال، ورزش کردن در صبح زود اشکالی ندارد؟
به طور کلی، چه هوا خوب باشد و چه بد باشد، صبح زود زمان خطرناکی برای ورزش کردن است. در کشور ما که مردم صبح زود از خواب بیدار میشوند خطر سکته بیشتر است و در آمریکا، ساعت ۹ صبح که مردم سر کارشان میروند خطر سکته بیشتر است. چرا؟ چون قلبی که در طول شب استراحت کرده، وقتی که از خواب بیدار میشویم، فعالیتش تشدید میشود؛ و چون آدمی که صبح باید سر کارش برود، ناخودآگاه زمینه اضطرابش بیشتر است، ورزش صبحگاهی برایش خوب نیست. بهترین زمان برای ورزش از ۱۰ صبح تا ۴ بعد از ظهر در هوای خوب است.
پدیده “کاهش ظرفیت شُشی”، که ناشی از آلودگی هواست، دقیقاً یعنی چه؟
یعنی اکسیژن به خوبی با خون آدم ترکیب نمیشود و در نتیجه، ریه نمیتواند کارش را به خوبی انجام دهد. کار ریه تصفیه خون است. یعنی خون با اکسیژن ترکیب میشود و ریه خون روشن را به عضلات میدهد. وقتی که ریه گازکربنیک و اکسید کربن داشته باشد، اینها با خون مخلوط میشوند و دیگر اکسیژن کم و بیش نمیتواند با خون مخلوط شود. چیزی شبیه گازگرفتگی است که منجر به فوت آدم میشود.
کاهش ظرفیت ششی، بیشتر با آلایندههای صنعتی رخ میدهد یا در گرد و غبار طبیعی؟
هر دوی اینها در این وضع موثرند.
ذرات میکروسکوپی معلق در هوا، که بر قلب و عروق تاثیر بدی دارند، اولا دقیقاً چیستند، ثانیاً از کجا نشات میگیرند؟
ذرات میکروسکوپی، گردههای درختان و گلها وهزاران میکروب و انگل و قارچ هستند که در هوا پراکندهاند. موی بینی افراد سالم درصد زیادی از این میکروبها را از بین میبرد. اما اگر قلب یا ریه کسی خراب شود، این ذرات موجب عفونت ریه میشوند. قارچها بویژه چنین تاثیری دارند. این ذرات در افرادی که مرض قند دارند و زمینه ایمنی بدن آنها پایین است، موجب ضایعات عفونی میشوند که این ضایعات خطرناک هم هستند. وقتی شما نفس میکشید، میکروب و قارچ و گردههای گیاهان هم وارد بدن شما میشوند.
کسی که سیگار نمیکشد ولی هر روز در ترافیک تهران دود میخورد قلبش وضع بدتری پیدا میکند یا کسی که روزی چند نخ سیگار میکشد ولی مثلاً در ماسوله زندگی میکند؟
کسی که در ترافیک میماند؛ چونکه اثر دود خودرو و کارخانههای صنعتی به مراتب از سیگار هم بیشتر و بدتر است. کسی که در ترافیک است، حتی اگر سیگاری هم نباشد، وضع قلب و ریهاش بدتر از کسی است که در منطقهای خوش آب و هوا زندگی میکند و چند نخ سیگار میکشد. من حتی میبینم بعضی افراد در ترافیک تهران گیر کردهاند و در این هوای آلوده، سیگار هم میکشند. این دیگر نور علی نور است! مواد آلایندهای که در دود ماشینها و کارخانههای شهر تهران وجود دارند، از سیگار هم بدترند. سیگار سم است ولی مواد زائدی که از بنزین بیکیفیت و سوخت خودروها ایجاد میشوند، به مراتب زیانبارتر از سیگارند.
آلودگی هوا چه تاثیری بر ایمپالس الکتریکی یا سیگنالی که به قلب میرسد و موجب انقباض قلب میشود، بر جای میگذارد؟
موجب تپش شدید قلب میشود. و یا موجب احساس ریزش. یعنی گویی در آسانسور هستی و آسانسور ناگهان به سمت پایین رها میشود. و یا در حال رانندگی هستی و ناگهان یک موتورسوار میپیچد جلوی شما. اگر این اتفاق بیفتد، قلب شما چگونه میتپد؟ این حالت قلب در اثر این ریزگردهای آلاینده هوا، تشدید میشود.
در این حالت، در واقع آن سیگنال به خوبی به قلب نمیرسد؟
قلب را باید مثل یک پنکه بدانیم. اگر برق به پنکه برسد، پنکه میگردد ولی اگر برقی در کار نباشد، پنکه هم کار نمیکند. آن سیگنال موجب منقبض شدن قلب میشود. مرگ وقتی رخ میدهد که برق قلب، یعنی همان سیگنال، قطع شود و قلب دیگر منقبض نشود. این جریان برق یا همان سیگنال ارسالی به سمت قلب، وقتی که اکسیژن خوبی به قلب نرسد، مختل میشود و قلب هم نامناسب میتپد. به قول معروف ریپ میزند. یعنی دو تا میزند و یکی میاندازد! به این حالت اصطلاحاً میگویند PVC. یعنی اختلال در آن سیگنال. این اختلال موجب اختلال در انقباض قلب میشود. مثل لامپی که چشمک میزند.
انقباض قلب یعنی ایست قلبی؟
بله. یعنی برق به قلب نمیرسد و قلب هم میایستد.
در وضعیت فعلی تهران، استفاده از ماسک تا چه مفید است؟
ماسکهای ۹۰ خیلی گران است و پیدا نمیشود. این یک نوع ماسک طبی است که مانع از ورود گازها به ریه فرد استفاده کننده میشود. ولی این ماسک خیلی گران است. بهترین کار این است که در هنگام خروج از خانه، یک دستمال تمیز را آب گرم بزنیم و آن را جلوی بینیمان بگیریم. آب گرم ممکن است درصد زیادی از مواد آلاینده را به خودش بگیرد. البته از چنین دستمالی فقط یکبار باید استفاده کرد. وقتی به مقصد رسیدیم باید آن را دور بیندازیم و دستمال دیگری برداریم.
این دستمال خیس از ماسکهای ساده بهتر است؟
صد در صد. چون مرطوب است و تا حدی مانع ورود آلودگی به دستگاه تنفسی انسان میشود. البته این روش هم خیلی خوب نیست ولی از هیچی بهتر است!
ماسک ۹۰ را از کجا میتوان تهیه کرد؟
آن ماسک در جاهای خاصی پیدا میشود و برای همه نیست.
جای خاص یعنی کجا؟
داروخانههای تکنسخهای شاید چنین ماسکی داشته باشند ولی چون تعداد خیلی کمی از این ماسک در کشور وجود دارد، برای ما این امکان وجود ندارد که آن را برای هر کسی تجویز کنیم. یعنی نمیتوان برای ۱۲ میلیون نفر چنین ماسکی را تجویز کرد. در هیچ جای دنیا، این همه آدم نمیتوانند از ماسک ۹۰ استفاده کنند؛ چون این ماسک خیلی کمیاب است.
به غیر از اختلال عصبی رفتاری، آلودگی هوا چه تاثیر منفی دیگری بر کودکان دارد؟
کودکان ظریفتر و حساسترند و آلودگی هوا موجب میشود که قلب آنها از همان ابتدای عمر با هوای کماکسیژن رشد کند و این اصلاً چیز خوبی نیست.
آلودگی هوا بر قلب مردان اثرگذاری بیشتری دارد یا بر قلب زنان؟
سکته قلبی در مردان بیشتر از زنان است و آلودگی هوا طبیعتاً مردان بیشتری را به کام مرگ میفرستد.
جامعه پزشکان ایران، به غیر از درمان بیماران قلبی، در مقابل آلودگی هوا چه کار دیگری میتواند بکند؟
این یک مشکل مملکتی است و یک گروه شغلی خاص نمیتواند کار خاصی برای حل شدن آن انجام دهد.
اگر دولت در این زمینه از جامعه پزشکان مشورت بخواهد، شما و دوستانتان به دولت چه میگویید؟
دولت خودش مشکلات را میداند ولی ظاهراً دستش بسته است و کاری برای حل این مشکل نمیتواند انجام دهد.
یعنی مشکل آلودگی هوا در تهران، راه حلی ندارد؟
راه حل درازمدت دارد. باید کارخانهها را از تهران و اطراف تهران به مناطق دیگری منتقل کنند. برای ماشینها و موتورها باید فکری اساسی کرد. تهران به لحاظ جغرافیایی وضع خاصی دارد. ما در دامنه کوه البرز هستیم و این کوه اجازه نمیدهد هوای خوب شمال به سمت ما بیاید. ما در واقع داخل یک قیف قرار گرفتهایم. تهران از حیث نسبت موقعیت جغرافیاییاش با آلودگی هوا، شهری استثنایی است. یعنی این جغرافیا در خدمت تقویت آلودگی هواست. رشته جبال البرز مانع از وزش باد در تهران میشود.
آلودگی هوای شهر تهران بر روی این همه گربهای که در شهر تهران زندگی میکنند، تاثیری میگذارد؟
بر روی گربهها نه؛ ولی تعداد پرندگان شهر تهران خیلی کم شده است. همه رفتهاند. گنجشکها خیلی کم شدهاند. اوایل انقلاب در خیابان ولی عصر، درختها پر از گنجشک و سار بود؛ ولی الان دیگر همه این پرندهها به علت آلودگی هوا از تهران رفتهاند.
سرب و منواکسید کربن قویترین آلایندههای هوای تهرانند؟
بله، دقیقاً.
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید