گروه جامعه ایرنا – در گذشته های نه چندان دور مناطق شمال غرب (استان آذربایجان غربی) تا غرب کشور (استان کرمانشاه)، دشت اسدآباد همدان و محدوده‌ای از شمال شرق کشور محل تاخت و تاز پرنده‌ای بزرگ به نام میش مرغ بود که به عروس بوکان معروف است، اما اکنون این محدوده وسیع فقط به منطقه ای پنج هکتاری خلاصه شده است، در واقع میش‌مرغﻫﺎ، ﺑﯿﺸﺘﺮ در دشت‌های وسیع بدون درخت، زمین‌های استپی، ﮐﺸﺘﺰارﻫﺎی پهناور حبوبات و مزارع ﮔﻨﺪم، ﯾﻮﻧﺠﻪ و ﻧﺨﻮد زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ.

زیستگاه اصلی اﯾﻦ ﭘﺮﻧﺪه در ایران، منطقه مکریان واقع در جنوب استان آذربایجان‌ غربی است که شامل اراضی ﺑﺎﺟﻮﻧﺪ و ﮐﺎﻧﯽ ﺳﯿﺐ، دﺷﺖ ﺳﻮﺗﺎو و ﺣﻤﺎﻣﯿﺎن، دشت ﯾﻨﮕﺠﻪ و آلبلاغ، دشت قازلیان و دشت سه‌کانیان از مهم‌ترین آنها است، اما در این میان محدوده دﺷﺖ سوتاو ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻨﺤﺼﺮﺑﻔﺮد خود ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ زﯾﺴﺘﮕﺎه میش‌مرغ در ﺳﻄﺢ ﮐﺸﻮر ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه‌، این محدوده ﭘﻬﻨﻪای ﺗﭙﻪ ﻣﺎﻫﻮری ﺑﻪ وﺳﻌﺖ حدود پنج هزار ﻫﮑﺘﺎر است.

میش مرغ جزو گونه‌های نادر و آسیب‌پذیر بوده که از نظر جهانی جمعیت آن رو به کاهش است و اکنون در فهرست سرخ اتحادیه بین‌الملی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) قرار دارد، پراکندگی جهانی میش‌مرغ مطابق نقشه از شبه‌ جزیره ایبری در اسپانیا شروع و تا شرق چین در آسیا ادامه می‌یابد، جمعیت میش‌مرغ‌ها در جهان حدود ۴۰ هزار قطعه تخمین زده می‌شود که بیشترین آمار مربوط به کشورهای اسپانیا، روسیه، اوکراین، ترکیه و مجارستان است. بیش از نیمی از جمعیت میش‌مرغ‌های دنیا در اسپانیا زندگی می‌کنند.

اما این پرنده در ایران به علت تهدیدهای طبیعی و غیر طبیعی رو به کاهش است که بنا بر اعلام سازمان حفاظت محیط زیست فقط ۲۰ قطعه میش مرغ در ایران وجود دارد.

میش‌مرغ پرنده‌ بسیار محتاط و زود رنجی است و به محض احساس خطر با سرعت دویده و در میان پوشش گیاهی مخفی می‌شود. اگر ناچار شود با قدرت به سمت نقاط مرتفع پرواز کرده و از آنجا به دیده‌بانی می‌پردازد. به طور کلی میش‌مرغ‌ها راه رفتن را به پرواز کردن ترجیح می‌دهند.

این پرنده مناطق خلوت و آرام را ترجیح می‌دهد، پرندگانی اجتماعی هستند و نرها و ماده‌ها در دسته‌های چندتایی جداگانه زندگی می‌کنند. در پاییز و زمستان گروه‌های نر و ماده به هم ملحق می‌شوند تا یافتن غذا آسان‌تر باشد، پرندگان بی سر و صدایی هستند مگر این که یکباره دچار استرس شوند که در این صورت صدایی از حفره بینی ایجاد می‌کنند.

انتخاب جفت‌ در اواخر زمستان و اوایل فصل بهار با گرم شدن دمای هوا و طولانی شدن طول روز شروع می‌شود، ماده‌ها بین ۲ تا ۳ سالگی و نرها بین ۴ تا ۵ سالگی به بلوغ می رسند، بعد از جفت گیری پرنده ماده شروع به لانه سازی می کند که بیشتر در قسمت های انبوه مزارع و اراضی کشاورزی است و همین تهدیدی برای حیات این گونه است چون به مدت زمانی که جوجه ها برای پرواز نیاز دارند، محصولات رسیده و کشاورزان اقدام به درو می کنند که در این حالت حیات جوجه ها به خطر می افتد.

البته توسعه شهرنشینی و صنعتی گونه های گیاهی و جانوری زیادی را در جهان و ایران در ورطه نابودی و انقراض قرار داده است ، گونه هایی مانند شیر ایرانی ، ببر مازندران در ایران برای همیشه از صفحه روزگار محو شدند و یا گونه هایی مانند ببر تاسمانی، ماموت ها و چاقو دندان در دنیا از بین رفته اند ، در واقع شیب انقراض گونه ها به حدی زیاد شد که سازمان ملل متحد برای افزایش آگاهی‌ها از مسائل مربوط به تنوع زیستی، روز ۲۲ مه (اول خرداد ماه) را روز جهانی تنوع زیستی نامگذاری کرد تا در این روز تلنگری بر دنیا وارد شود که باید حواسمان به طبیعت و گونه های موجود در آن باشد، بدانیم که زمین فقط برای انسان نیست و زیستمندان دیگر هم حق زندگی دارند.

حال به بهانه این روز به واکاوی وضعیت میش مرغ یکی از بزرگترین پرنده های ایران که در معرض خطر انقراض قرار دارد پرداختیم که معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست درباره وضعیت این پرنده به خبرنگار ایرنا گفت: میش مرغ بزرگترین و سنگین وزن ترین پرنده ایران است که در معرض خطر انقراض قرار دارد، قبلا تقریبا از زیستگاه های غرب قزوین، همدان، بخش هایی از آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، کردستان و کرمانشاه زندگی می کرد اما الان فقط به یک لکه کوچکی در بوکان در آذربایجان غربی محدود شده است.

حسن اکبری اظهار داشت: برآوردها نشان می دهد که حدود ۲۰ قطعه از میش مرغ در کشور آنهم فقط در منطقه بوکان در دشت سوتاو زیست می کند، این تعداد برای این گونه وضعیت خطرناکی است و آنرا بسیار آسیب پذیر می کند.

وی ادامه داد: از آنجا که عمده زیستگاه این پرنده مزارع کشاورزی است از این رو زمانی که فصل درو فرا می رسد و کشاورزان اقدام به برداشت محصولات خود می کنند، در این شرایط جان جوجه ها به خطر می افتد.

سازمان محیط زیست ۲۴ هکتار زمین را در دشت سوتاو بوکان خریداری کرده تا خودش در آن گندم بکارد و دو ماه دیرتر از زمان معمول محصول را برداشت کند تا خطری متوجه جوجه میش مرغ ها نشوداکبری گفت: برای اینکه بتوانیم این گونه را نجات دهیم یک سری برنامه های حفاظتی اعم از تکثیر میش مرغ، جلب مشارکت مردمی و یک سری اقدامات تخصصی تعریف کردیم، اما زیستگاه این پرنده آسیب دیده و آن هم در اختیار ما نیست چون مزارع کشاورزی مردم است، از طرفی اعتبارات ما برای حفاظت از این گونه بسیار ناچیز است اما امیدواریم بتوانیم وضعیت این گونه را به شکل بهتری مدیریت کنیم.

همچنین مدیر پروژه حفاظت مشارکتی از میش‌مرغ به خبرنگار ایرنا گفت: مزارع گندم محل لانه گزینی میش‌مرغ است از این رو سازمان حفاظت محیط زیست دو سال پیش اقدام به خرید حدود ۲۴ هکتار زمین در دشت سوتاو بوکان کرد تا خودش در آن گندم بکارد و دو ماه دیرتر از زمان معمول برداشت گندم، محصول را درو کند و به این ترتیب بتواند عرصه‌ای امن را در حساس‌ترین دوره زندگی جوجه میش‌مرغ‌ها فراهم کند.

مهدی نبی‌یان افزود: اواسط اردیبهشت زمانی که جوجه میش مرغ از تخم بیرون می‌آید حدود ۳ ماه زمان نیاز دارد تا توانایی پرواز کردن را به دست آورد و در این مدت در میان گندم‌های مزارع پنهان می‌شوند، اما پیش از آن زمان برداشت گندم فرا می رسد و کشاورزان شروع به برداشت می کنند که در این وضعیت جوجه هایی که هنوز قدرت پرواز کردن ندارند دیگر جایی برای مخفی شدن نداشته و حیاتشان به خطر می افتد.

وی ادامه داد: در این حالت پروژه حفاظت از میش مرغ با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست اقدام به خرید گندم مزارعی که در آن شانس حضور جوجه میش مرغ وجود دارد به صورت سرپا می کند. یعنی محصول درو نشده برآورد قیمت می‌شود و هزینه آن به کشاورز پرداخت می‌شود تا کشاورز محصول را درو نکند. با این کار جوجه ها تا زمان پرواز در امان می مانند.

وی گفت: یکی از کارهایی که کشاورزان پیش از کاشت گندم انجام می دهند این است که بذر گندم را بوجاری می کنند یعنی با نوعی ماده شیمیایی سمی آنرا آغشته می‌کنند تا از قارچ و سایر آفت‌ها در امان باشد. زمانی که گندم‌های بوجاری شده در زمین کاشته می شوند باید مراقب باشند تا چیزی از آنها روی خاک باقی نماند چون در صورت خوردن، موجب تلف شدن میش مرغ می شود. در آموزش‌ها این موارد به کشاورزان گفته می‌شود.

وی افزود: یکی دیگر از اقدامات صورت گرفته در راستای حفاظت از میش مرغ این است که آگاهی‌ها و آموزش‌های لازم به کمباین‌داران ارائه می‌شود. این گروه، نقش بسیار مهمی در زمان برداشت محصول دارند. هم از این جنبه که مراقب باشند جوجه میش‌مرغ حین درو زیر کمباین نرود و هم از این جنبه که گزارش‌های مشاهده جوجه‌ها را به محیط بانان و کارشناسان پروژه ارائه دهند. اما مهمترین اقدام آنها، صحبت با کشاورزان برای باقی گذاشتن مقدار اندکی از گندم در زمین کشاورزی به عنوان سرپناه جوجه‌ها است. ما در منطقه با کمباین‌داران ارتباط خوبی داریم و آنها نیز مشارکت فعالی در حفاظت میش‌مرغ دارند.

وی اظهار داشت: نذر گندم از دیگر کارهای صورت گرفته در راستای حفاظت از میش مرغ است. به این معنا که در دو سال گذشته نذر گندم را با شعار ۱۰۰ متر برای میش‌مرغ اجرا کردیم. به این صورت که از کشاورزان درخواست کردیم تا دستکم محصول حدود ۱۰۰ متر مربع از زمین خود را برداشت نکنند تا محل امنی برای جوجه میش‌مرغ‌ها باقی بماند. این روش هم بسیار مورد استقبال مردم محلی قرار گرفت و نقش ماموستاها (امامان جماعت مساجد) در روستاها در این کار بسیار پررنگ بود.

وی گفت: در دو سال گذشته در راستای نذر گندم بیش از ۵۰ کشاورز به ما کمک کردند و از ۱۰۰ تا هزار متر مربع از محصول خود را به صورت داوطلبانه برداشت نکردند. البته جهاد کشاورزی شهرستان بوکان هم همکاری کرد و به کشاورزان وعده داد که در صورت همکاری با پروژه، تسهیلاتی نظیر کود با قیمت دولتی در اختیار آنها قرار دهد.

وی تاکید کرد: در سال جاری و در فاز جدید پروژه پیش از آغاز فصل دروی گندم، پروژه اقدام به آموزش در مدارس کرده است به طوری که در اردیبهشت ماه امسال بیش از ۴۰۰ دانش آموز ابتدایی در دو رده سنی کودک و نوجوان تحت آموزش قرار گرفته‌اند. همچنین هفته گذشته یک اردوی دانش آموزی ۶۰ نفره با همکاری اداره محیط زیست بوکان در دشت سوتاو برگزار شد و دانش آموزان دبیرستانی از نزدیک میش مرغ را مشاهده کردند.

وی اظهار داشت: این اقدامات با همکاری پروژه حفاظت مشارکتی از میش مرغ، اداره محیط زیست بوکان، انجمن ژینبانان بوکان و جوامع محلی انجام شده است که البته با توجه به اهمیت حفاظت از این گونه ارزشمند، علاوه بر ادامه پیاده سازی حفاظت مشارکتی، باید اقدامات اجرایی دیگری مانند راه‌اندازی مرکز تکثیر و پرورش میش‌مرغ صورت گیرد که در این خصوص نیز خوشبختانه سازمان حفاظت محیط زیست برنامه‌های مدونی را در دستور کار دارد.