صدیقه دولت آبادی
تاریخ بیداری ایرانیان کتابی است در مورد تاریخ نهضت مشروطیت ایران که توسط ناظم‌الاسلام کرمانی نوشته شده است و بیشتر آن شامل خاطرات روزانه وی از ذیحجه ۱۳۲۲ تا رجب ۱۳۲۷ قمری می‌باشد. در این کتاب وقایع و جریانات تاریخی معطوف به افراد، مورد بررسی قرار گرفته است این کتاب به کوشش علی اکبر سعیدی سیرجانی تصحیح شده است .
ناظم الاسلام روزنامه‌نگار، مدیر روزنامه‌های نوروز و کوکب دری بود . او در کرمان از درس افرادی چون میرزا آقاخان کرمانی ، شیخ احم روحی و شیخ هادی نجم آبادی بهره برد . از ۱۳۰۹ ق تا ۱۳۳۰ق به تهران آمد و ارتباط نزدیکی با فعالان جنبش مشروطه داشت . او پس از تاسیس مدرسه اسلام توسط محمد صادق طباطبایی در این مدرسه مشغول به تدریس شد و به انتخاب رئیس مدرسه و فرمان اتابک صدر اعظم وقت به ناظم الاسلام ملقب شد . از سال ۱۳۳۰ق به کرمان برگشت و ریاست دادگاه تجدید نظر این شهر را بر عهده گرفت .
کتاب تاریخ بیداری ایرانیان شامل مقدمه اى بلند از نویسنده است که پیش از جلد اول کتاب وجود دارد و به شرح حال افرادی مانند سید جمال الدین اسدآبادى و میرزا رضا کرمانى، روحانیانى چون سید محمد طباطبایى و دولت مردان ترقى خواهى چون امیرکبیر و میرزا حسین خان سپهسالار مى پردازد. ناظم الاسلام نقطه آغازین ترقى ایرانیان را دوران صدارت امیرکبیر مى داند . او هم چنین شرح مبسوطى درباره امتیازنامه رژى نوشته و به دعواى میان علما و دربار بر سر این امتیاز پرداخته و نامه ها و تلگرام هاى فراوان این دو گروه را به یکدیگر آورده است .
پس از این مقدمه ، زندگى نامه گروهى از رجال هم روزگار نویسنده و رویدادهاى دوره ناصرى و مظفرى در جلدهاى یکم تا سوم گزاش مى شود. جلد یکم رویدادهایى از ذى الحجه ۱۳۲۲ تا رمضان ۱۳۲۴ را در بر دارد. درون مایه سه جلد نخست کتاب، مباحث مطرح شده در انجمن مخفى، واقعه کرمان و غوغاى میان متشرعه و شیخیه، واقعه عمارت بانک یا مدرسه چال، ذکر تاریخچه اى از وضع ارامنه و رواج شایعه تکفیر مظفر الدین شاه به فتواى سید عبداللّه بهبهانى به جرم تحریک ارامنه به قتل سلطان عبدالحمید، بیان رویدادهایى درباره هجرت علما به آرامگاه عبدالعظیم و سپس قم و تحصن آنان در سفارت انگلیس تا صدور فرمان مشروطیت توسط مظفر الدین شاه است که با ذکر نام هاى روزنامه ها و مدارس موجود در دوره مظفرى به پایان مى رسد. ناظم الاسلام کوشیده است که در جلد یکم رویدادها را روز به روز بنویسد؛ چنان که مطالب جلد سوم، ثبت روز به روز وقایع از هجدهم جمادى الاولى ۱۳۲۴ تا اول رمضان ۱۳۲۴ است .
در جلد دوم کتاب ، جلدهاى چهارم و پنجم و اضافات و ملحقات و وقایع شوال ۱۳۲۴ را تا رجب ۱۳۲۷ در بر دارد. نویسنده گزارش هاى خود را تا رویدادهاى بیستم صفر ۱۳۲۵ براى چاپ آماده کرده بوده که با آشکار شدن مخالفت محمدعلى شاه با مجلس و رویارویى شاه و ملت با یک دیگر، زمینه را براى نشر دیگر جزوه هایش آماده ندیده و از سامان دهى آنها خوددارى کرده و تا جمادى الاولى ۱۳۲۶ ساکت مانده است. ناظم الاسلام از چهارم جمادى الاولى ۱۳۲۶ به ثبت وقایع روزانه ادامه داد، اما این بار بر اثر پیش آمدن اوضاع ویژه اى پس از بستن مجلس به توپ که از آن به «یوم التوپ» یاد مى کند و تعطیلى مشروطه، لحن خود را تغییر داد و راه احتیاط را در پیش گرفت. یادداشت هاى این دوره او کمابیش با عباراتى آمیخته که نشان دهنده هراسناکى نویسنده اند. وى گاهى نیز از نوشتن وقایع خوددارى کرده و حتى به سران مشروطه تاخته و ملک المتکلمین (حاج میرزا نصر اللّه) و سید جمال واعظ را متهم کرده است که مشروطه را بهانه دخل خود کرده اند. وى در بسیارى از جاها، از جهل مردم مى نالد و آن را مانع ترقى مى شمرد .
آخرین جلد کتاب، با شرح رویدادهاى سیزدهم رجب ۱۳۲۷ به پایان مى رسد، اما مطالب نویسنده ناتمام مى ماند و گویى سخن وى دنباله اى داشته که جز یک صفحه درباره رویدادهاى دوازدهم تا چهاردهم رمضان ۱۳۲۹، از آن چیزى بر جاى نمانده است .
نثر کتاب ساده و روان است. ادوارد براون مؤلف تاریخ ادبیات ایران، کتاب را از نظر سبک و جمله بندی و استناد بر تاریخ های عمومی افرادی چون رضاقلی خان هدایت و محمدتقی خان سپهر برتر دانسته است و از دیگر ویژگی‌های این اثر ارزشمند می‌توان اشاره کرد به اخبار و اطلاعات دست اولی که از مذاکرات و گفتگوهای سیاسی رهبران مشروطه‌ی تهران (به ویژه سید محمد طباطبایی) به دست آمده است .
دانلود کتاب تاریخ بیداری ایرانیان جلد اول
دانلود کتاب تاریخ بیداری ایرانیان جلد دوم
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید