چهل‌وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در شهر ریاض، پایتخت عربستان سعودی، درحالی برگزار شد که میان ۵۰ پرونده میراث تاریخی و طبیعی از کل جهان، ایران با سه پرونده حضور داشت و موفق شد ۵۴ کاروانسرای تاریخی با قدمت دوران ساسانی تا قاجار را در قالب یک پرونده به ثبت میراث جهانی یونسکو اضافه کند.

اما به‌جز کاروانسراها، ایران دو پرونده «الحاق جنگل‌های دیزمار به جنگل‌های هیرکانی» و «منظر فرهنگی ماسوله» را در اجلاس کمیته میراث سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد در ریاض ارائه کرده بود که به پیشنهاد یونسکو، قرار شد جنگل دیزمار در قالب پرونده ارسباران به یونسکو ارائه شود.

پرونده ماسوله در استان گیلان نیز با ایرادهای پرشمار نماینده ایکوموس، شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌ها مواجه و اعلام شد که مدارک و مستندات کافی روی پرونده وجود ندارد. در نتیجه، بنا بر نظر ایکوموس این پرونده در کمیته میراث جهانی یونسکو پذیرفته نشد و درخواست رفع ایرادهای پرونده و بررسی در اجلاس‌های سال‌های بعد‌ را مطرح کرد.

ایسنا می‌گوید نمایندگان کشورهای عمان، ‌امارات، روسیه، عربستان سعودی و نیجریه در دفاع از این پرونده اظهارنظر کرده‌اند و درخواست تجدیدنظر ایکوموس را داشتند، زیرا توجه بیشتر نمایندگان این کشورها بر ساختار تاریخی-اسلامی ماسوله بوده است.

همچنین نماینده ژاپن با وجود نظر مثبت روی جذابیت‌های گردشگری ماسوله، ایرادهایی را به این پرونده وارد کرد. نماینده روسیه در یونسکو نیز یادآور شد که ایرادهای ایکوموس بیشتر به دوران کرونا و محدود بودن ارتباطات برمی‌گردد که تردیدهایی را در محتوا ایجاد کرده است.

در نهایت نمایندگان کشورهایی از جمله یونان،‌ هند، ایتالیا، آرژانتین و تایلند نیز همچون ژاپن تاکید داشتند لازم است روی این پرونده تامل بیشتری شود و پرونده به حالت دیفر (رفع نواقص و تکمیل پرونده برای اجلاس‌های بعدی یونسکو) تبدیل شود تا مدارک و مستندات آن تکمیل شود.

چغازنبیل، تخت‌جمشید و میدان نقش‌جهان اصفهان، شهرسوخته در سیستان و بلوچستان، شهر تاریخی یزد، و جنگل‌های هیرکانی در استان‌های گلستان، مازندران، گیلان و سمنان، از جمله آثار فرهنگی، تاریخی و طبیعی ایران‌اند که پیش‌تر در فهرست میراث‌ جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند.

رسول وطن‌دوست، نماینده میراث فرهنگی ایران در یونسکو، در دفاع از پرونده ماسوله گفت:‌ «ایران مدارک زیادی فرستاده است و متوجه شدیم که ایکوموس نسبت به مدیریت و حفاظت ماسوله رضایت دارد، اما در نهایت از ایکوموس دعوت کردیم به ایران و ماسوله سفر کند و مدارک و مستندات را از نزدیک مشاهده کنند. موضوع حفظ سهمیه ایران درباره ارسال دوباره پرونده منظر فرهنگی ماسوله بدون در نظرگیری محدودیت‌های سهمیه‌ای یونسکو، در جلسه‌ای دیگر با حضور ایران و هیئتی منتخب از کمیته میراث جهانی تصمیم‌گیری می‌شود.»

منظر فرهنگی ماسوله از سال ۲۰۰۷ میلادی جزو «فهرست درانتظار» میراث جهانی یونسکو قرار دارد و بنا بر ادعای وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران، به لحاظ حفاظتی و مدیریتی از شرایط قابل قبولی برای نامزدی ثبت در فهرست میراث جهانی برخوردار است.

ارزیابی میدانی پرونده ماسوله از طرف شورای جهانی بافت‌ها و بناهای تاریخی (ایکوموس) در تابستان ۱۴۰۱ را کارشناس اعزامی یونسکو به ایران انجام داد. نعیمه بن‌کاری، ارزیاب یونسکو‌، گفته بود: «ماسوله ارزش‌های زیاد و خوبی از نظر معماری و در کنار آن وجه انسانی دارد که قابل توجه است. قبل از اینکه ایکوموس پرونده ماسوله را به من بدهد، هیچ شناختی درباره آن نداشتم و با مطالعه این پرونده به آن علاقه‌مند شدم و با آمدنم به ایران و دیدن این شهر از نزدیک متوجه شدم که فقط جلد کتاب را خوانده‌ام و صفحات جدیدی از ماسوله را کشف کردم و در ذهنم ثبت شد.»

با این وجود، در شهریورماه ۱۴۰۲، چند هفته پیش از آغاز چهل‌وپنجمین کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض عربستان، گزارشی منسوب به شورای جهانی بافت‌ها و بناهای تاریخی (ایکوموس)، بازوی مشورتی یونسکو در پرونده‌های ثبت جهانی میراث فرهنگی منتشر شد که نوشته بود: «ماسوله ظرفیت ثبت جهانی دارد، اما پرونده تدوین‌شده آن که سال ۲۰۲۱ به  یونسکو تحویل داده شد، حاوی ایرادات اساسی است و به همین دلیل، ایکوموس درخواست رد پرونده ثبت جهانی ماسوله را دارد.»

اما پاسخ مدیرکل پیشین ثبت آثار و حفظ و احیاء میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران که در تهیه پرونده منظر فرهنگی ماسوله نیز نقش داشته و هم‌اینک در اجلاس یونسکو حضور دارد، به نظر یونسکو این است که «شائبه‌های مطرح‌شده درباره نظر ایکوموس راجع به پرونده ماسوله، به ابهاماتی برمی‌گردد که ایکوموس علی‌الظاهر به‌دلیل نبود امکان ارتباط کامل با کارشناسان تهیه‌کننده پرونده وارد کرده است. بدیهی است این موضوع نگرانی‌هایی را برای طرح موضوع ثبت جهانی ماسوله در کمیته میراث جهانی فراهم می‌کرد، اما طی ماه گذشته هیئتی از کارشناسان متخصص در حوزه ثبت جهانی از طرف ایران به یونسکو اعزام شدند و رایزنی‌های لازم در راستای بازتبیین ارزش‌های منظر فرهنگی ماسوله و رفع ابهام‌های مطرح‌شده با اعضای کمیته میراث جهانی به انجام رسید».

رایزنی‌ها و تلاش‌هایی که از نظر اعضای یونسکو قابل قبول نبوده است و جمهوری اسلامی در شرایطی که در چهار دهه اخیر نسبت به حفظ و نگهداری یا ثبت ملی و جهانی بسیاری از میراث باستانی و تاریخی ایران بی‌تفاوت بوده است، اکنون باید برای ثبت جهانی منظر طبیعی و تاریخی ماسوله تلاش کند تا پس از آن حمایت‌های بین‌المللی برای حفظ و معرفی بیشتر آن به جهان، به سمت استان گیلان سرازیر شود.

ماسوله شهری در استان گیلان و از توابع شهرستان فومن و دارای ساکنین طالشی است. این شهر در سال ۱۳۵۴ خورشیدی و زمان حکومت محمدرضا شاه پهلوی طی شماره ۱۰۹۰ در فهرست آثار ملی ایران به‌عنوان میراث فرهنگی و طبیعی به ثبت رسید.

پس از ثبت ماسوله به‌عنوان میراث فرهنگی و طبیعی، اجازه ساخت‌وساز و توسعه شهری در آن داده نشد تا مجموعه این شهر تاریخی تقریبا به همان صورت قدیمی و تاریخی مورد حفاظت قرار بگیرد. این شهر هم‌اکنون در برابر تهدیدهایی مانند ریزش سنگ، سیل، رانش زمین، زمین‌لرزه، تصرف به منظور توسعه عمرانی و تخریب حفاظت می‌شود و در صف انتظار به منظور ثبت به‌عنوان میراث جهانی برای حفاظت بیشتر قرار دارد.