گروه جامعه ایرنا – انسان از گذشته های دور با حیوانات مانوس بوده است، آنها را اهلی و در خدمت می گرفت؛ یکی از نمونه های آن سگ ها هستند که به مرور به حیوانی به حامی انسان معروف شدند، نتایج بررسی یک گروه بین المللی نشان می دهد اهلی کردن سگ به ۱۱ هزار قبل یعنی پایان عصر یخبندان می رسد، همچنین تایید می‌کند که سگ قبل از هرگونه حیوانی شناخته شده دیگر، اهلی شده و اکنون هزاران سال است که با انسان زندگی می‌کند، این همزیستی با گذشت زمان تغییر کرد و رنگ و بوی دیگری به خود گرفت زمانی سگ حکم نگهبان خانه و املاک را داشت اما در دهه‌های اخیر به همدم و هم خانه‌ای برای انسان تبدیل شده است و به عبارتی به نظر می رسد که کارکرد سگ ها در جوامع امروزی تغییر کرده است.

به مرور و با گذشت زمان ، پدیده جدیدی از روند زندگی سگ ها در جوامع انسانی شکل گرفت و به مرور واژه سگ های ولگرد یا بی صاحب باب شد که امروزه زیاد شنیده می شود حتی به مرزی رسیده اند که خبرساز شده اند و روزانه اخبار زیادی از آسیب های این سگ ها به گوش می رسد، ناگهان صدای ضجه مادری در کوچه به گوش می رسد که سگی ولگرد کودک خردسالش را به دندان گرفته و یا صدای فریاد کودکی دیگر کیلومترها آنطرف تر هر دلی را به درد می آورد که تقلا می کند از دندان های تیز و خون ریز سگی ولگرد رها شود.

آمارها نشان می دهد در یک دهه گذشته گزش حیوان در کشور روند به روبه رشدی داشته است ، اما مساله این است که فقط یک گاز گرفتگی ساده نیست و از آنجا که سگ ها ناقل بیماری هاری هستند، از این رو اگر فردی از دندان های سگ جان سالم به در ببرد باز هم ضمانتی بر سالم بودنش نیست، چون در این شرایط بیماری هاری است که فرد را تهدید می کند.

آنطور که از آمارها بر می آید، مرگ ناشی از هاری بر اثر گازگرفتگی سگ‌ها در کشور در سال های گذشته بین ۱۰ تا ۲۰ مورد مرگ بوده اما به‌طور فزاینده‌ای در حال افزایش است، این آمار سالانه در جهان بین ۵۰ تا ۶۰ هزار مرگ است، بر این اساس سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده حذف کامل موارد مرگ انسانی بر اثر ابتلا به بیماری هاری ناشی از گزش سگ تا سال ۲۰۳۰ میلادی جزو اهداف این سازمان است.

بر اساس جدیدترین آمار وزارت بهداشت، در سال گذشته ۳۲۰ هزار مورد حیوان‌گزیدگی در کشور اعلام شد که از این تعداد، افراد محدودی به هاری مبتلا شدند و متاسفانه جان خود را از دست دادند. سالانه در ایران بین ۱۰ تا ۲۰ نفر به هاری مبتلا می‌شوند.

در این میان سوال مهم است که چه شد بعد از قرن ها همزیستی مسالمت آمیز انسان و سگ، اکنون برخی از سگ ها به گونه ای مهاجم تبدیل شده اند، علاوه بر این سگ ها ناقل بیماری خطرناک هاری شده اند که در صورت ابتلا هیچ راه درمانی وجود ندارد مگر اینکه در ۲۴ ساعت اول گاز گرفتگی سرم‌تراپی انجام شود.

در واقع افزایش جمعیت سگ های ولگرد در کشور مشکلاتی را به وجود آورده و به نظر می رسد هیچ قانونی برای کنترل آنها وجود ندارد چون به حال خود رها شده اند، در حالی که در تمام دنیا سگ باید صاحب داشته باشد و صاحبش هم مسوولیت پذیر باشد، در منابع معتبر خارجی در تعریف سگ ولگرد آمده که اگر سگی حتی صاحب هم داشته باشد اما چند ساعت از آن غافل باشد حکم سگ ولگرد را دارد، می گویند سگ حتما باید قلاده داشته باشد بدون قلاده و ریسمان نباید در مجامع ظاهر شود، این یک قانون در کشورهای اروپایی و امریکایی است که اگر سگی بدون قلاده و ریسمان باشد جمع آوری می شود اگر صاحب داشت که جریمه سنگینی می شود اگر صاحب نداشت به صورت موقت بین ۳ تا ۱۰ روز از حیوان نگهداری می کنند تا یا صاحبش پیدا شود و یا کسی قبول کند از آن سگ مراقبت کند اگر حامی پیدا شد حتی تمام هزینه نگهداری آن چند روز را از فرد دریافت می کنند و اگر صاحبش پیدا شد علاوه بر پرداخت این هزینه ها، جریمه هم می شود.

اما اگر صاحب نداشت و یا فردی هم پیدا نشد که قبول کند از حیوان نگهداری کند، سگ را می‌کشند، البته به روش یوتانایز، یعنی با استفاده از داروی بیهوشی قوی این کار را می کنند که حیوان درد نکشد، اما اگر سگی در خیابان یا طبیعت رها شده باشد و از آنجا که گرفتن سگ رها کار دشواری است و نتوانند حیوان را بگیرند، در این صورت با اسلحه شلیک مرگ بار انجام می دهند البته اجرای این کار هم چند کد اخلاقی دارد، یکی اینکه این کار باید فقط توسط افراد آموزش دیده انجام شود و حتما هم باید به سر یا سینه حیوان شلیک شود تا حیوان زجر نکشد و درجا کشته شود، این قانون است و تمام کشورهای اروپایی و امریکایی آن را رعایت و اجرا می کنند.

به هر حال با توجه به اهمیت موضوع از سال ۲۰۰۷ میلادی روز ۲۸ سپتامبر برابر با ۶ مهر که سالروز درگذشت لوئی پاستور ، کاشف واکسن هاری است را به نام روز جهانی هاری نامگذاری کرده اند، هدف از نامگذاری این روز ضمن ارج نهادن به خدمات این دانشمند بزرگ، افزایش آگاهی، جلب حمایت، مشارکت عمومی و همچنین تعهد و هماهنگی در سازمان ها و نهادهای دولتی و غیر دولتی برای پیشگیری و کنترل و حذف بیماری هاری است، امروزه به علت زندگی تنگاتنگ انسان ها با سگ ها و مهمتر از آن افزایش جمعیت سگ های ولگرد اهمیت کنترل بیماری هاری بیش از پیش احساس می شود که معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: از جمله مهمترین آسیب سگ های ولگرد به حیات وحش و انسان، همان انتقال برخی بیماری ها است که آسیب جدی و گاهی غیر قابل کنترل وارد می کند، زمانی که جمعیت سگ های ولگرد افزایش می یابد می توانند ناقل و حتی مخزنی برای یک سری بیماری ها باشند، یکی از مهمترین این آسیب ها بیماری هاری است.

حسن اکبری افزود: هاری بیماری خطرناکی است که می‌تواند از سگ بیمار منتقل شود بنابراین زمانی که با انفجار جمعیتی سگ های ولگرد مواجه شویم قطعا کنترل آنها هم سخت تر خواهد شد که در این صورت ممکن است آسیب های وارد شده حتی غیر قابل کنترل باشد، بنابراین سگ های ولگرد هم برای انسان و هم برای طبیعت تهدیدی جدی محسوب می شوند.

دستگاه متولی نسبت به وجود و خطرات سگ های ولگرد جدی تر وارد عمل شود

وی اظهار داشت: در کشور بر اساس ضوابط موجود، کنترل جمعیت سگ های ولگرد در داخل شهرها بر عهده شهرداری ها و خارج شهرها بر عهده بخشداری ها و دهیاری ها است، در مجموع کنترل سگ های ولگرد در حوزه وزارت کشور است، معمولا بر اساس بندهایی که در دستورالعمل ها پیش بینی شده باید در این زمینه کمیته یا کارگروهی با همکاری دستگاه های مرتبط از جمله دامپزشکی، بهداشت محیط و محیط زیست در استان ها تشکیل شود تا درباره وضعیت سگ های ولگرد، چگونگی کنترلشان و سایر شرایط بحث و تصمیم گیری شود.

وی افزود: سازمان حفاظت محیط زیست هم به عنوان یک عضو کارگروه حضور دارد که می تواند نظر بدهد و در تصمیم گیری ها مشارکت داشته باشد اما خودش تکلیف یا اختیار قانونی برای کنترل سگ های ولگرد در شهرها و روستاها ندارد، البته طبیعتا بعضا در مناطق حفاظت شده مجبور می شویم اقداماتی انجام دهیم، به عنوان مثال بعضاً شاهد جفت گیری سگ های ولگرد با گونه های وحشی مانند گرگ و شغال بودیم که موجب به وجود آمدن گونه ای هیبرید یا دو رگه می شوند که عامل تهدیدهای مختلفی هستند، بنابراین هر جا آنها را ببینیم حتما سریع حذف می کنیم چون خلوص ژنتیکی گونه ها را به هم می زنند.

مساله مهم در انفجار جمعیت سگ های ولگرد شرایط نامناسب زباله ها در شهرها و اطراف شهرها و غذادهی دستی حیوانات است که رشد جمعیت را غیر قابل کنترل می کند.اکبری درباره راهکار عقیم سازی سگ های ولگرد برای کنترل جمعیت آنها گفت: عقیم سازی به عنوان یکی از روش های کنترل سگ های ولگرد مطرح است که نمی شود آنرا رد کرد و یا به طور کامل به عنوان یک راه کنترلی به آن نگاه کرد، مساله این است که در موارد زیادی با انفجار جمعیتی سگ های ولگرد مواجه هستیم و این کار را مشکل می کند، مساله مهم هم شرایط نامناسب زباله ها در شهرها و اطراف شهرها و از طرف دیگر غذادهی دستی حیوانات است که موجب رشد بی ضابطه آنها می شود، حال در این میان اگر تعدادی عقیم شوند و تعدادی نشوند قطعا پتانسیل زادآوری همچنان وجود دارد و اثربخشی این روش کم می شود بنابراین عقیم سازی باید در سطح وسیعی انجام شود.

وی تاکید کرد: با وجود این روش ها اما مهمترین مساله این است که دستگاه متولی نسبت به وجود و خطرات سگ های ولگرد جدی تر وارد عمل شود و تصمیمات جدی تری در جلسات کارگروه های تخصصی برای کنترل جمعیت سگ های ولگرد گرفته شود چون اگر این مساله صرفاً تابع احساسات مدیریت شود در آینده مشکلات زیادی پیش می آید که دیگر نمی توان آنرا مدیریت کرد.

اکبری اظهار داشت: نکته بسیار مهم در مورد کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد مدیریت پسماندها، ضایعات کشتارگاه‌ها و همچنین دفع مناسب لاشه ها در مرغداری‌ها و گاوداری‌ها است، تا زمانی که غذای کافی در دسترس سگ‌های ولگرد قرار گیرد جمعیت آنها بی‌رویه رشد خواهد کرد، بنابراین باید عزم جدی در کاهش میزان غذای در دسترس سگ‌های ولگرد از طریق مدیریت صحیح زباله‌ها و ضایعات قابل استفاده سگ‌ها مدنظر قرار گیرد تا بتوان از رشد جمعیت آنها پیشگیری کرد.

هاری و گرگاس نتیجه افزایش جمعیت سگ های ولگرد

همچنین یک کنشگر محیط زیست دراین باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: یکی از مهمترین عوامل انتشار بیماری هاری، سگ های فرال یا همان سگ های ولگرد است، این بیماری از طریق گازگرفتگی به انسان منتقل می شود، هم اینکه بیماری از سگ به حیوانات دیگر منتقل می شود، در واقع سگ ها عامل انتقال بیش از ۹۰ درصد بیماری هاری به انسان هستند، از آنجا که تعداد سگ ها در اطراف شهرها بیشتر از حیات وحش است بنابراین عامل مهمی در انتقال بیماری هستند.

عبدالرضا باقری افزود: دو هفته پیش خبری منتشر شد مبنی بر اینکه در یکی از شهرستان ها پسری ۱۳ ساله را سگ گاز گرفته بود و کودک از ترس به والدینش اطلاع نداد، یک هفته بعد به علت مشکلات عصبی که برای کودک پیش آمد به پزشک مراجعه کردند آنجا بود که کودک گفت سگ او را گاز گرفته و مشخص شد که کودک به هاری مبتلا شده است اما دیگر کاری از دست پزشکان بر نمی آمد.

وی اظهار داشت: هاری اگر ۲۴ ساعت بعد از گزش، سرم‌تراپی نشود قطعا موجب مرگ خواهد شد چون این بیماری درمان ندارد، بنابراین به محض گزش باید فرد واکسن هاری دریافت کند اگر این اتفاق نیفتد قطعا منجر به مرگ خواهد شد، بیماری بسیاری خطرناکی است از این رو واکسیناسیون حیوانات اطرافمان از اهمیت زیادی برخوردار است.

وی ادامه داد: متاسفانه به علت افزایش غذا دهی دستی به سگ های ولگرد شاهد ازدیاد جمعیت این حیوانات در اطراف شهرها هستیم که این مساله نگرانی شیوع هاری و سرایت آن به انسان را به همراه دارد ، وقتی حیوانات تغذیه می شوند زادآوریشان زیاد می شود در این شرایط تعدادشان در زمان کوتاهی افزایش چشمگیری پیدا می کند که این روند قطعا به ضرر حیوان خواهد بود، چون اتفاقاتی از جمله تصادفات جاده ای برای آنها پیش می آید که موجب تلف شدنشان می شود.

باقری تاکید کرد: زمانی که حیوان احساس کند امنیت غذایی و جانی ندارد، کمتر بچه دار می شود اما زمانی که ما انسان ها با دادن غذای دستی به حیوانات احساس امنیت غذایی را در حیوان برانگیزیم به صورت طبیعی بیشتر به سمت بچه دار شدن می رود و در هر زایمان بین ۸ تا ۱۰ توله به دنیا می آورد که ادامه این روند یعنی افزایش سگ های ولگرد؛ که این مساله خطر شیوع بیماری هاری و ناامنی انسان ها را به همراه دارد.

غذادهی دستی به سگ ها موجب ایجاد حس امنیت غذایی و جانی در حیوان می شود و این مساله زادآوری را در آنها افزایش می دهد.وی درباره قوانین موجود برای کنترل سگ های ولگرد در کشور گفت: ذیل قوانینی در وزارت بهداشت و سازمان دامپزشکی یک سری مواردی آن هم به صورت تذکر وجود دارد مبنی بر اینکه این حیوانات باید جمع آوری، واکسیناسیون و در پناهگاه های مخصوص نگهداری شوند اما چون این کار به بودجه و امکانات نیاز دارد آنطور که باید به آن عمل نمی شود، بنابراین اکنون شهرداری به این موضوع بسنده کرده که گاهی با همکاری یک سری سمن ها در محله ای تعدادی از سگ های ولگرد را جمع آوری می کنند و روی گوش هایشان تگ می زنند به این معنا که این سگ واکسن و ضد انگل خورده است، بعد رها سازی می کنند؛ قطعا این روند اصل موضوع را تغییر نمی دهد چون از فشار بر حیات وحش و حلقه ای که از این سگ ها اطراف شهرها و بیابان ها زده شده، کم نمی کند.

این کنگشر محیط زیست افزود: علاوه بر این وجود سگ های ولگرد برای حیات وحش هم بسیار مضر است، پلنگ ها به شکار سگ عادت دارند در واقع برای آنها این سگ ها به نسبت شکار ساده ای هستند اما در این میان ممکن است سگی را که پلنگ شکار می کند بیمار باشد که در این صورت بیماری به پلنگ هم سرایت خواهد کرد و در نهایت موجب تلف شدن حیوان می شود، یعنی بیماری از طریق سگ های ولگرد حتی به پستانداران بزرگ هم سرایت می کند، همچنین سگ ها به توله یوزها حمله و آنها را از زیستگاهشان دور می کنند که با توجه به در خطر انقراض بودن این گونه، قطعا می تواند آسیب زیادی به جمعیت یوزپلنگ ها وارد کند.

وی اظهار داشت: از طرفی چون سگ ها وابستگی نژادی به گرگ ها دارند مانند آنها گله تشکیل می دهند که در اطراف تهران هم به صورت گله های هشت تا ۱۰ تایی زندگی می کنند، در این صورت به شکل گله ای به قوچ و میش ها حمله و آنها را شکار می کنند که این هم موجب کاهش طعمه حیات وحش می شود.

باقری ادامه داد: مشکل دیگری که از لحاظ تداخل جمعیت سگ‌ها و گرگ ها پیش می آید جفت گیری این دو گونه با هم است که موجب به وجود آمدن حیوان دورگه ای به نام گرگاس می شود، این حیوان نیمی سگ و نیمی گرگ است، در واقع چون نصف گرگاس سگ است از این رو از طرفی با انسان قرابت دارد از سوی دیگر چون نصف دیگرش گرگ است، قدرت و قوت حیات وحش گرگ را دارد بنابراین حیوان بسیار خطرناکی است.

وی افزود: در این روند اتفاقی که می افتد این است که گرگاس ها را گرگ ها به علت اینکه بوی سگ دارند میان گله راه نمی دهند بنابراین حیوان تنها می ماند و این همان حیوانی است که به انسان حمله می کند، امکان ندارد گرگی را در طبیعت تنها ببینید مگر اینکه گرگاس یا گرگ پیر و بیماری باشد که از گله بیرون آمده است؛ گرگ ها همیشه به صورت خانوادگی زندگی می کنند بنابراین وقتی چنین حیوانی تنها باشد همان گرگاس است.

این کنشگر محیط زیست درباره راه چاره مقابله با سگ های ولگرد گفت: عقیم سازی راهکار است اما به شرط نگهداری، نه اینکه بعد از عقیم سازی دوباره در طبیعت رها شوند، عقیم سازی و رها سازی هیچ چیزی را عوض نمی کند، در این وضعیت قدرت جنسی سگ کاهش می یابد اما در مقابل قدرت های دیگر حیوان افزایش می یابد یعنی انرژی برای شکار جمع می شود، راه حل در تمام دنیا هم این است که ابتدا سگ ها را جمع آوری، عقیم سازی و سپس در پناهگاه ها نگهداری می کنند؛ اگر هم مثلا ظرفیت یک پناهگاه ۱۰۰ قلاده سگ باشد حتی ۱۰۱ سگ هم پذیرش نمی کنند چون باید به غذا و بهداشت تعداد سگ های تعیین شده ظرفیت پناهگاه رسیدگی کنند.

باقری گفت: در گذشته برای ساماندهی سگ های ولگرد طرحی تهیه کرده بودیم که متاسفانه به انجام نرسید، پیشنهاد داده بودیم توله سگ هایی که جمع آوری می شوند، قابلیت آموزش دارند بنابراین می توان از آنها در بخش های مختلف استفاده کرد، مثلا برای نگهبانی باغ ها می توان از آنها بهره برد؛ آن زمان زمینی در کهریزک انتخاب شده بود و قرار شد که دامپزشک در آن مکان مستقر شود همچنین کوره هایی داشت که امکان معدوم کردن لاشه ها هم وجود داشت اما به جایی نرسید.