اسرائیل و گزینه‌های بحث‌انگیز و نامطلوب برای مقابله

در توضیح علت غافلگیری احتمالاً در روزها و هفته‌های آینده اطلاعات بیشتری به بیرون درز خواهد کرد و تصویر بهتری از شرایط و زمینه‌‌هایی که به این غافلگیری انجامید، به دست خواهد آمد.

شوک ناشی از غافلگیری و سهولت حملۀ برنامه‌ریزی‌شدۀ حماس و جهاد اسلامی در کنار شمار بالای کشته‌ها و زخمی‌ها و گروگان‌های اسرائیلی، همچنین خطرات ناشی از تعمیق و تعمیم خدشه‌برداشتن تصور آسیب‌ناپذیری اسرائیل، همه و همه، شرایطی را ایجاد کرده‌اند که دولت نتانیاهو و کل طبقۀ سیاسی اسرائیل زیر فشار افکار عمومی این کشور و در ممانعت از ایجاد تصویری باز هم ضعیف‌تر از توان و قدرت اسرائیل در منطقه، به «کارا و مهلک‌ترین» اقدامی فکر کنند که پاسخی درخور به ضربۀ حماس و جهاد باشد.

بمباران‌های بی‌امان هوایی در کنار محاصرۀ کامل غزه و قطع آب و برق و گاز و سوخت این منطقه اقدامات اولیه در واکنش متقابل اسرائیل بوده‌اند. فراخواندن ذخیره‌های ارتش و بسیج بزرگ نیرو در مرزهای غزه هم در خدمت تدارک برای حملۀ زمینی عنوان شده که پس از تأثیرگذاری محاصره و قطع سوخت و آب و برق قرار است با سهولت بیشتری انجام گیرد.

حملۀ زمینی، در تکمیل حملۀ پرتلفات و سنگین هوایی، هدف نابودی کامل ساختارهای سیاسی و نظامی حماس و جهاد اسلامی را دنبال می‌‌کند. اسرائیل در هر پنج جنگی که از سال ۲۰۰۸ به این سو با حماس و جهاد اسلامی داشته، این هدف را عنوان کرده است، ولی هم روند دشوار و تقریباً غیرممکنِ جنگ در کنار تلفات و ویرانی‌های بالا، که احتمالاً بدون فشار و واکنش منفی افکار عمومی جهان و ازجمله متحدان اسرائیل باقی نمی‌ماند، و نیز ملاحظات و دغدغه‌های سیاسی پیوسته مانع تحقق هدف فوق بوده‌اند.

این ملاحظه وجود داشته که با حماس تضعیف‌شده شاید بهتر بتوان کار کرد تا یک غزۀ بدون حاکم و پرهرج‌ومرج و احتمالاً کانونی تازه برای افراطیونی آن‌سوتر از حماس.

این‌که این بار حملۀ زمینی گسترده و بی‌‌سابقه هدف یادشده را محقق کند و بعداً هم ادارۀ غزۀ ویران‌شده احتمالاً به دست تشکیلات خودمختار سپرده شود، موضوعی است که امکان تحقق آن با دشواری کمی روبه‌رو نیست.

صرف‌نظر از آن‌که ورود ارتش به یک منطقۀ کوچک و پرجمعیت، مقاومت احتمالی در برابر آن و تصاویری که در سطح جهان از درگیری‌های پرتلفات به گردش درمی‌آید می‌تواند هدف حمله را ناکام بگذارد و مخمصه‌ساز شود، این نیز هست که شمار بالای گروگان‌های اسرائیلی در دست حماس و جهاد و احتمال کشته‌شدن بی‌محابای آن‌ها به تلافی حملۀ زمینی برای اسرائیل که برای جان سربازان و شهروندان خود وزن و اهمیتی فوق‌العاده قائل است، موضوع کم‌اهمیتی تلقی نمی‌شود.

این‌که این بار اعلام شده حملۀ زمینی حتی به قیمت از میان رفتن گروگان‌ها هم انجام خواهد شد، قولی است که در عملی‌کردن آن می‌توان تردید داشت.

شادی زمامداران مقدمۀ رنج و محنت بیشتر جامعۀ ایران؟

علی خامنه‌ای در روز سه‌شنبه ۱۸ مهر در اولین سخنرانی خود پس از حملۀ حماس تأکید کرد که جمهوری اسلامی دستی در این حمله نداشته است. او کسانی را هم که به این امر معتقدند، سرزنش کرد و گفت: «این‌که ایران اسلامی را پشت این حرکت معرفی می‌کنند، اشتباه می‌کنند.»

منتها هم تعریف و تمجید کم‌سابقۀ رهبر جمهوری اسلامی از حملۀ اخیر حماس و تأثیرات و پیامدهای آن برای «رژیم صهیونیستی» و هم اظهارات مکرر خود او و سایر مقام‌های حکومتی که آشکارا کمک به همۀ گروه‌های ضداسرائیلی در منطقه را در بوق و کرنا کرده و با افتخار آن را مطرح کرده‌اند، با حرف امروز او تناقض دارد و باورپذیری آن را دشوار می‌کند.

در واقع نوع نگاه پرآسیب و زیان‌بار جمهوری اسلامی و رهبر آن به موجودیت اسرائیل و سابقۀ همفکری ایدئولوژیک و مناسبات تنگاتنگ تهران با گروه‌‌هایی مانند حزب‌الله و حماس، به‌علاوۀ دیدارهای مکرر سران حماس و جهاد اسلامی در ماه‌های اخیر از تهران، همه و همه، مؤید این نظر هستند که بعید است حرف خامنه‌ای محلی از اعراب داشته باشد یا بتوان باور کرد که تهران صرفاً اطلاعی کلی از آن داشته و در طراحی و تدارک و کمک‌های لجستیکی و آموزشی و فنی به صورت‌های گوناگون نقشی نداشته است.

نکته ولی این‌جاست که غرب و کشورهای حامی اسرائیل، حتی اگر دارای اطلاعات دقیقی هم از نوع و کیفیت ارتباط جمهوری اسلامی با حملۀ اخیر باشند، ملاحظات سیاسی و راهبردی ایجاب می‌کند که این نقش را برجسته نکنند، چرا که برای «اقدام متناسب» در مورد آن و مقابله با جمهوری اسلامی زیر فشار قرار خواهند گرفت.

اظهارات مقام‌های بلندپایۀ آمریکا، ازجمله آنتونی بلینکن با این مضمون که به‌رغم حمایت‌های تهران از حماس «هیچ شواهدی از دخالت مستقیم ایران در این حمله وجود ندارد»، در وجه عمده با توجه به همین ملاحظات قابل تعبیر و تفسیر است.

ملاحظه و دغدغه این است که مقابله با ایران اگر رویارو و فراتر از اقدامات خرابکارانه و سابوتاژگونۀ اسرائیل باشد، می‌تواند به ایجاد کانون بحران خطرناک دیگری در کنار کانون‌های فعال بحران در اوکراین و قفقاز و بالکان و غزه و… بینجامد و توان و نیرو و امکانات غرب را بیش از پیش از تمرکز بر حوزه‌های اصلی (جنگ اوکراین، رقابت با چین و…) دور کند و نیز شرایط وخیم‌تری برای انرژی و اقتصاد جهان به وجود آورد.

شکاف و انشقاق سیاسی در آمریکا و نیز عدم انسجام کافی در اروپا، به‌علاوۀ مشکل قدرت‌گیری دم‌افزون راست پوپولیست و افزایش نارضایتی‌های اقتصادی و مهاجرتی و اجتماعی در این قاره، نیز موجد شرایطی شده‌ که بدترین اتفاق برای غرب ایجاد یک کانون بحران دیگر است.

در اسرائیل هم که رهبرانش در گرفتنِ انگشت اتهام به سوی جمهوری اسلامی صراحت و سعی بیشتری دارند، همه یک‌صدا نیستند و برای مثال در سطح فرماندهی ارتش نداهای دیگری مثل آن‌چه از سوی آمریکا مطرح می‌شود هم به زبان می‌آید. علت در این‌جا هم می‌تواند این باشد که فعلاً باید «مشکل حماس» را حل کرد بدون آن که درگیری و درافتادن احتمالی با ایران و حزب‌الله تمرکز و تلاش بر این مسئله را تضعیف و تخریب کند، به‌خصوص که «پایان قطعی کار حماس» ضربۀ کم‌اهمیتی هم به امکانات منطقه‌ای جمهوری اسلامی نخواهد بود.

با این همه و به‌رغم آن‌که خطر تمرکز امنیتی و نظامی بر ایران در حال حاضر شاید زیاد بالا نباشد، همین حالا هم اقتصاد ایران به حملۀ حماس به اسرائیل و نگرانی‌های ناشی از پیامدهای آن برای کشوری که عمده‌ترین حامی این گروه‌هاست، به‌گونه‌ای منفی واکنش نشان داده، که افزایش قیمت دلار و ریزش بازار سرمایه از نمودهای آن است.

در سطحی کلان‌تر، حملۀ حماس و جهاد اسلامی با توجه به نوع رابطۀ جمهوری اسلامی با این گروه‌ها بدبینی‌ها و تلاش برای منزوی‌ نگه‌داشتن ایران را احتمالاً شدت خواهد بخشید و برگشت به مذاکرات برجام و شبه‌برجام و عادی‌سازی مناسبات با غرب بیش از پیش به دست‌انداز و محاق خواهد رفت، با پیامدهایی از تشدید تحریم و انزوای ایران و تخریب بیشتر مبانی زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم و نیز اوج‌گیری هر چه بیشتر مهاجرت و…

شادی کنونی در سطوح گوناگون رهبری و هستۀ سخت قدرت در ایران از حملۀ حماس به اسرائیل، بیش از آن که به گشوده‌شدن روزنه‌ای برای حل عادلانۀ معضل فلسطین مربوط باشد، از رویکردی فاجعه‌بار در منطقه (نابودی اسرائیل) نشئت می‌گیرد و می‌تواند مدخلی بر رنج و محنت و انزوای بیشتر جامعۀ ایران و سکتۀ بیشتر در روندهای توسعه و پیشرفت آن باشد.

از: گویا