به‌جز سراوان، دفن‌گاه آمل، انگیل‌سی بابل، دفن‌گاه آزادشهر و شیرابه‌هایشان جنگل‌های هیرکانی و منابع آب و خاک گیلان، مازندران و گلستان را رو به نابودی سوق می‌دهند.

این نابودی محدود به سه استان شمالی ایران نیست که از نگاه برخی ناظران، قربانی شیوه نادرست مدیریت پسماند در ایران شده‌است. نام‌هایی چون آرادکوه در جنوب پایتخت، صُفیره در شرق اهواز یا برمشور شیراز نشانه این سوء مدیریت است.

آرادکوه؛ غولی از سوءمدیریت

دفن‌گاه آرادکوه در بخش کهریزک تهران ۶۷ سال است که آرام آرام مثل یک غده بدخیم در پایتخت بزرگ شد.

برخی بوی نامطبوع مسیر فرودگاه امام خمینی به تهران را به دفن‌گاه آرادکوه نسبت می‌دهند، ولی هیچ گاه ارتباط مستقیم بین این دو به شکل قطعی تایید نشد.

مهرماه پارسال، ناسا در گزارشی درباره قابلیت‌های سیستم جدید ماهواره‌ای خود، تصویری از منطقه آرادکوه منتشر کرد و نوشت که این منطقه، یکی از بزرگترین مناطق تولید گاز متان در خاورمیانه است. در این گزارش آمده بود که دلیل حجم بالای گاز متان در این منطقه، تجزیه زباله است.

گاز متان از جمله گازهای گلخانه‌ای است که توسط بشر تولید می‌شوند و به گرم شدن زمین دامن می‌زنند.

اما واکنش برخی مقام‌های ایرانی به این گزارش ناسا، چون روال معمول، تکذیب و تمسخر بود. از آن جمله، علیرضا زاکانی، شهردار تهران که مدعی شد «ناسا دروغ می‌گوید».

این در حالی بود که به گفته داریوش گل‌علیزاده سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست، ابر ساطع‌کننده متان در جنوب تهران قابل کتمان نیست. او درباره ادعای زاکانی گفت: «من فکر می‌کنم به شهردار تهران اطلاعات درستی منتقل نشده است».

آرادکوه مهمترین و بزرگترین سایت مدیریت پسماند در ایران در قبال زباله‌های بیمارستانی نیز هیچ عملکرد شفافی ندارد.

علاوه براین، زباله‌سوز سایت آرادکوه در بهترین شرایط فقط ۲۰۰ تن از زباله تهران را پردازش می‌کرد که چیزی حدود ۵درصد از ۷هزار تن زباله این شهر است.

هیرکانی، قربانی دیگری در گیلان

آنچه نام سراوان در استان گیلان را شهره کرده دفن‌گاهی موقت است.

براساس تصمیمی که در تیر ۱۳۶۳ گرفته شد ۵ هکتار از زمین‌های جنگلی این منطقه به طور موقت به دفن زباله اختصاص یافت و طی ۳۹ سال، این دفن‌گاه به ۲۵ هکتار توسعه یافت.

مردم سراوان پس از مدت‌ها دفن غیراصولی، از بوی نامطبوع و تبعات محیط‌زیستی به تنگ‌آمده و در فروردین ۱۴۰۱ در مسیر انتقال زباله تجمع کردند.

وقتی هیچ یک از مسئولان به این اعتراض‌ها توجه نکردند با آغاز اردیبهشت همان سال مسیر ورود کامیون‌ها بسته شد و با این اتفاق نیروی انتظامی مداخله و تعدادی از شهروندان معترض را نیز دستگیر کرد.

با این حادثه پای وزیرکشور نیز به ماجرا باز شد و او قول مساعد داد که مشکلی با چهار دهه سابقه، ظرف یکسال حل و فصل شود.

پیش از آن تصفیه‌ خانه‌ای که با صرف هفت میلیارد تومان ساخته شده بود به دلیل جانمایی غیراصولی با رانش زباله زیر آن مدفون شد.

مسعود نصرتی شهردار وقت رشت در سال ۱۳۹۶ در وصف این حادثه گفته بود: «تمام ۶ هکتار زمین طراحی شده برای تصفیه خانه زیر زباله رفت».

این موضوع سبب شد کار ساخت تصفیه‌خانه شیرابه تا سال ۱۳۹۹ به طول بینجامد و با صرف ۱۰ میلیاردتومان دیگر اجرایی شود.

با این‌حال باز هم تحول چشمگیری در مدیریت زباله این منطقه رخ نداده است. مسعود کاظمی معاون استانداری گیلان ۱۳ اردیبهشت ۱۴۰۲ به خبرگزاری مهر گفت: «پروژه‌ای که برای ساماندهی وضعیت دفن‌گاه سراوان در حال اجراست ۳۵ درصد پیشرفت داشته است».

اما اسدالله عباسی استاندار گیلان روز ۵ آبان امسال و در حالی که ۲۳ روز تا پایان مهلت مقرر شده برای ساماندهی این دفن‌گاه تعیین شده به ایرنا گفت این طرح ۷۵ درصد پیشرفت داشته است.

او افزود: «هر ۲ پیمانکار طرح زباله‌سوز و به ویژه شهاب خودرو ۲ خط آزمایشی زباله سوز را با وجود راه‌اندازی به استان تحویل ندادند.»

زباله‌های منتقل شده به سراوان از شهرهای مختلف از جمله رشت به این دفن‌گاه منتقل می‌شوند. این در حالی است که به تازگی برای تکمیل زباله‌سوز رشت ۲هزارمیلیاردتومان بودجه تخصیص داده شده و با وجود پرداخت اعتبار ۹ میلیون دلاری طرح ساخت زباله‌سوز رشت تنها ۱۵ درصد پیشرفت داشته است.

در چنین شرایطی وضعیت ورود شیرابه‌های صنعتی به رودخانه‌های زرچوب و گوهررود نیز نگران کننده است.

نابسامانی در دیگر نقاط کشور

مدیریت پسماند در اهواز با درجه حرارت بالای ۵۰ درجه در تابستان‌ و دوره طولانی فصل گرم این کار را پیچیده‌تر کرده‌است.

در چنین شرایطی از سال ۱۴۰۰ شهردار و اعضای دوره جدید شورای شهر سیستم مدیریت پسماند را متهم به فساد کردند در حالی که هیچ سیستمی برای جایگزینی آن در مدیریت روزانه ۸۵۰تا یک هزار تن زباله را نداشتند.

دیری نپایید که حتی جمع‌آوری زباله از سطح شهر به معضلی تبدیل شد. مردم اهواز با کمک گرفتن از پلتفرم کارزار خواهان توجه به مدیریت پسماند شدند. اما این تلاش آنها عملا نه ‌تنها نتیجه‌ای در بر نداشت که وضع به طرز ملموسی بغرنج‌تر شده‌است.

به جز این، بحران پسماند در ایران، قربانی نیز گرفته است. ۱۹ شهریور امسال ۳ کارگر بخش زباله‌سوز سایت آرادکوه در کهریزک تهران با بروز حادثه‌ای دچار سوختگی شده و جان باختند. همچنین یک تن دیگر نیز مصدوم شد. این تازه‌ترین حادثه منجر به مرگ در سایت‌های مدیریت پسماند است.

رانش زباله در سایت برمشور شیراز نیز در خرداد۱۳۹۲ موجب مرگ ۷ تن شد. این حادثه وقتی روی داد که آتش‌نشانان برای خاموش کردن آتش به دفن‌گاه برمشور رفتند و در حین آتش کوه زباله‌ رانش کرده و ۱۲ آتش نشان و کارمند شهرداری را بلعید. امدادگران ۵ تن را از زیر زباله‌ها نجات داد ولی ۷ تن در آن حادثه جان باختند.

به جز صرف بودجه‌هایی چون آنچه برای ساخت تصفیه‌خانه شیرابه در سراوان احداث شده و زیر زباله مدفون شده، هزینه تخریب جنگل، آلودگی آب‌های سطحی و زیرسطحی و آلودگی خاک را هم به هزینه‌های شیوه مدیریت پسماند بیفزاییم به این جمله کارشناسان می‌رسیم که مدیریت پسماند در ایران گران‌ترین و ناکارآمدترین شیوه مدیریت پسماند است.

در تحلیل اعتبارات صرف شده برای ساخت تصفیه‌خانه هم می‌شنویم که نرگس آذری مدیر سابق میز محیط زیست و شهری مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری در گفتگو با روزنامه پیام ما گفت: «تصفیه‌خانه جدید ساخته شده غیراصولی در شیب ساخته شده و اگر هم بگویند تصفیه شیرابه‌ها در حال انجام است، کاملاً نمایشی است.»

نسیم طواف‌زاده مدیرعامل انجمن سبزکاران و از فعالان محیط زیست در زمینه پسماند نیز با تاکید به اینکه هزینه‌های گزاف برای طرح‌های مدیریت پسماند بی‌نتیجه مانده آن را ناشی از «درک اشتباه از مدیریت پسماند را در همه کشور» توصیف کرده است.