بورسیه های مساله دار که در دولت محمود احمدی‌نژاد به برخی داده شده، این روزها مشکل ساز شده است. اما از چه زمانی این بورسیه ها و با چه دستورالعمل هایی، اعطا شد؟
محمد حسین نجاتی: یک هفته از اخبار مربوط به افشای بورسیه های مساله دار به برخی دانشجویان در دولت های نهم و دهم می گذرد. اخبار حکایت از آن دارد، از سال ۱۳۸۵ تا سال ۱۳۹۲، در هشت‌سال فعالیت وزارت علوم در دولت‌های محمود احمدی‌نژاد که با وزارت محمدمهدی زاهدی و کامران دانشجو همراه بود، ۷۳ دانشجو با معدل کارشناسی زیر ۱۴ و ۷۰ نفر دانشجو با معدل کارشناسی‌ارشد زیر ۱۶ به دانشگاه‌های خارج از کشور اعزام شده‌اند.
۲۲۸ دانشجوی بورسیه خارج به داخل کشور با معدل کارشناسی زیر ۱۴ و ۳۰۵ دانشجو بورسیه خارج به داخل با معدل کارشناسی ارشد زیر ۱۶ جذب دانشگاه‌های داخل کشور شده‌اند. همچنین ۲۳۵نفر دانشجوی بورسیه خارج از کشور به داخل کشور دارای معدل نامعلوم بوده‌اند و ۳۲۵نفر دیگر نیز فاقد شرایط سنی برای بورس بودند و به عبارت دیگر، سن آنها بالای ۳۳ سال بوده است.
علاوه بر تمامی این آمار‌ها، رییس سازمان دانشجویان ایران همچنین اعلام کرد سه‌هزار و دو دانشجو بدون شرکت در آزمون ورودی بورسیه دوره دکترا شده‌اند. اما نکته که بیش از پیش مورد غفلت قرار گرفته، بستری است که محمد مهدی زاهدی وزیر علوم در دولت نهم و کامران دانشجو وزیر علوم در دولت دهم با وضع قوانین خاص برای این تخلفات ایجاد کردند.
در ادامه به دو دستورالعمل مهم و تاثیر گذار در بروز بورسیه های مساله دار طی هشت سال فعالیت دولت های نهم و دهم اشاره می شود؛
دستورالعمل سهمیه های ویژه دکترا مصوب سال ۱۳۸۵
کار اعزام دانشجو به خارج بر اساس قانون مصوب سال ۶۴ مجلس شورای اسلامی و آیین‌نامه اجرایی آن انجام می‌شد که مسیر پیش‌بینی‌شده، برگزاری آزمون برای داوطلبان بود. در همان سال‌های قدیم، مسیر دیگری برای مربیان دانشگاه‌ها اضافه شد که شرایط آن شرایط علمی، امتیازات ارتقاء و شرط سنی بود.
اما در ادامه و در سال ۱۳۸۵ درست درابتدای حضور محمدمهدی زاهدی در وزارت علوم، دستورالعملی تنظیم شد که براساس آن، برخی دانشجویان می توانستند بدون آزمون، بورسیه اعزام به خارج از کشور دریافت کنند.
براساس این دستورالعمل رتبه‌های ممتاز و دانشجویان المپیادی واجد شرایط می‌توانستند از طریق فراخوان متقاضی اعزام شوند که این دستورالعمل به تایید وزیر وقت علوم نیز رسید و بر اساس آن از طریق سایت متقاضیان می‌توانستند اقدام کنند.
شاید تا اینجای کار مشکلی متوجه در این دستور از العمل نبود اما پس از ان، حدود دوسال بعد بندی به این دستورالعمل اضافه شد که براساس آن، افرادی که دارای خدمات و فعالیت‌های برجسته فرهنگی و اجتماعی بودند می‌توانستند متقاضی اعزام شوند که به‌تدریج در سال‌های اخیر این بند بیشترین متقاضیان را به خود اختصاص می‌داد.
همچنین داوطلبان علاوه بر داشتن شرایط، نیاز به معرف نیز داشتند. معرفانی که پیش‌بینی شده بود معاون فرهنگی وزارت علوم، یک تشکل دانشجویی، مدیرکل بورس، روسای دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی بودند که البته در اوایل فقط روسای دانشگاه‌ها معرف بودند؛ اما در سال‌های بعد معرف‌های دیگری نیز به این دستورالعمل اضافه شدند. دستور العملی که باعث شد بورسیه ها به صورت سلیقه ای میان برخی افراد خاص توزیع شود.
دستور العمل بورسیه های خارج به داخل مصوب سال ۱۳۸۹
گروه دوم از کسانی که از بورسیه‌های خارج از روال استفاده کرده‌اند، دانشجویان ایرانی بودند که از دانشگاه‌های خارجی به دانشگاه‌های داخلی بورس شده‌اند. این گروه از دانشجویان کسانی هستند که با بالارفتن قیمت ارز در کشور، توانایی پرداخت هزینه‌های تحصیل در کشور‌های خارجی را نداشتند و مجبور به بازگشت به کشور شدند.
از سال ۸۹ بحث تبدیل قبولی‌های خارج به داخل مطرح شد که در سال‌های آخر این موضوع تبدیل به یک روند شد. اما آنچه بستر بورسیه های مساله دار را ایجاد کرد، دستورالعمل کامران دانشجو در این رابطه و وفادار نبودن به آن بود. چرا که در این دستورالعمل شرط معدل پیش‌بینی شده بود.
اما از سال ۸۸ تا ۹۲، در چهار سال فعالیت کامران دانشجو در وزارت علوم، ۱۸۸۴ مورد تبدیل بورس خارج به داخل انجام شد که به دانشگاه‌های کشور معرفی و با گرفتن پذیرش از دانشگاه‌ها مشغول به تحصیل شدند. از این تعداد ۲۲۸ نفر معدل کارشناسی زیر ۱۴ داشتند که هفت‌نفر آنها معدل زیر ۱۲، ۷۰ نفر معدل ۱۲ تا ۱۳ و ۱۵۱ نفر معدل ۱۳ تا ۱۴ را دارا بوده‌اند.
همچنین معدل کارشناسی‌ارشد ۳۰۵ نفر از تبدیل به داخل‌کنندگان نیز زیر ۱۶ بوده است و از این تعداد نیز چهارنفر معدل زیر ۱۴، ۵۴ نفر معدل ۱۴ تا ۱۵ و ۲۴۷ نفر معدل ۱۵ تا ۱۶ داشته‌اند. در پرونده ۲۳۵ نفر نیز از این افراد معدلشان اعلام نشده است.
واکنش ها چه بود؟
پس از اعلام وزارت علوم درباره بورسیه های مساله ساز، واکنش ها مختلفی به این خبر داده شد که برخی از آنها را می خوانید؛
| نام مسئول | تاریخ | اظهار نظر |
| رضا فرجی‌دانا، وزیر علوم | ۱۲ خرداد ۱۳۹۳ | با هر تخلفی قاطعانه برخورد می‌کنیم. لفظ تخلف ۳۰۰۰ تا را نگویید زیرا همه این سه هزار نفر که تخلف نکرده‌اند، بلکه در این تعداد تخلفاتی صورت گرفته که ما با هر تخلفی قاطعانه برخورد می‌کنیم. |
| حمید میرزاده، رییس دانشگاه آزاد | ۱۲ خرداد ۱۳۹۳ | بعد از انتشار این اخبار رمز گزینش استاد از بالا را متوجه شدیم. پیش از دولت قبلی انتخاب مدرسان و استادان از سوی دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها انجام می‌شد. اما در دوره قبل گفته شد جذب هیات‌علمی باید از طریق وزارت علوم انجام شود. حالا با افشای تخلفات، از جذب متمرکز هیات‌علمی رمزگشایی شد. همچنین دانشگاه‌ها با دخالت در بورس شدن دانشجویان و پذیرش آنها به‌خصوص در دوره‌های دکترا تخصصی، صدمه می‌خورد. به هر حال کسانی که بورس تحصیل در دانشگاه‌ها را می‌گیرند اعضای هیات‌علمی آینده دانشگاه‌ها هم هستند. کسی که به صورت غیرقانونی به دانشگاه آمده است بعدها و زمانی که وارد دانشگاه شد چه برخوردی با دانشجویانش خواهد داشت. آیا چنین فردی می‌تواند فردی مورد اعتماد برای دانشگاه باشد؟ دانشگاه‌ها با چنین روندی اعتبار خود را از دست می‌دهند |
| مجتبی صدیقی، رییس سازمان امور دانشجویان و معاون وزیر علوم | ۵ خرداد ۱۳۹۳ | احساس کردیم اگر بحث نکنیم بدهکار نیز می‌شویم. بنابراین مسایل در حد واقعیات و تا حد امکان گفته شد؛ اما موارد خاص را معذوریم که اعلام کنیم |
| جواد هروی، رییس کمیته آموزش عالی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس نهم | ۹ خرداد ۱۳۹۳ | ضرورت ورود دستگاه قضا به موضوع تخلف دولت قبل در پذیرش سه هزار دانشجوی بورسیه احساس می شود و اتمام دوره مسوولیت مسوولان قبل مانعی برای پاسخگوبودن آنها نخواهد بود. |
| مهدی سالاری‌راد ،عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر | ۹ خرداد ۱۳۹۳ | در واکنش به پذیرش بدون آزمون سه‌هزار دانشجوی بورسیه در دولت گذشته که حدود نیمی از آنها فاقد شرایط علمی بودند، با بیان اینکه به حال و احوال دانشگاه و علم و پژوهش باید گریست، گفت: ربودن فرصت دریافت بورس دکترا از هزاران جوان فارغ‌التحصیل و ذی‌صلاح کمتر از فساد اختلاس سه‌هزارمیلیاردی نیست. |
| حجت‌الاسلام علیرضا سلیمی، عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس | ۹ خرداد ۱۳۹۳ | گزارش‌هایی که وزارت علوم درخصوص این دانشجویان ارایه کرده، کاملا غیرشفاف و ابهام‌آلود است و به نظر می‌رسد باید به صورت مصداقی، روشن و شفاف گزارشی به مجلس ارایه شود |
| کامران دانشجو، وزیر علوم در دولت دهم | ۹ خرداد ۱۳۹۳ | تا چه‌زمانی می‌خواهیم کارهای دولت‌های قبل را نقد کنیم؟ عملکرد کابینه دولت قبل را به‌‌عنوان خرابه‌ای تفسیر می‌کنند و براساس آن مسائل را تفسیر می‌کنند. این در حالی است که طرف مقابل فرصت دفاع کردن ندارد. شاید مردم دو یا سه ماه نسبت به این قضیه واکنش نشان ندهند، اما بالاخره بدبین می‌شوند. |
| اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهوری | ۹ خرداد ۱۳۹۳ | در یک مقطعی تصمیم گرفته شد به جای آزمون بورس خارج کشور، بیایند و شرایط دیگری را بگذارند و در این راستا شرایطی را بیان کردند که هرکس دارای این شرایط باشد می‌تواند از این موضوع استفاده کند اما به این نتیجه رسیدند که این شرایط را کنار بگذارند و زحمت انتخاب براساس شرایط نباشد. تعدادی از این بورس‌ها مربوط به خارج از کشور بود، احتمالا آنها پذیرش نداده‌اند، بعد تصمیم گرفته شده در داخل کشور از این بورس استفاده شود. هزینه تحصیلی خوبی به عنوان بورس داده شد و آنها عضو هیات علمی شدند. من از وزارت علوم می خواهم با جریان سوئی که در این ارتباط به وجود آمده برخورد کند به نحوی که اعتماد به دانشگاه و دانشگاهیان برگردد. |
| سعدالله نصیری قیداری معاون پارلمانی وزارت علوم | ۹ خرداد ۱۳۹۳ | یکی از چالش های مهم بحثی است که دانشجویان بورسیه فاقد توان و کفایت لازم در صورت ادامه تحصی پیدا می کنند به هر حال این دانشجویان به زودی زود استاد شده و واقعیت این است که توان و سطح علمی آن ها تهدیدی برای کیفیت آموزشی است. |
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید