در دوران وزارت خارجه امیرعبداللهیان در دولت ناتمام رئیسی مهم‌ترین پرونده این حوزه یعنی احیای برجام هیچ پیشرفتی نداشت
با تصمیم شورای نگهبان که مستقیماً زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی است، قرار است شش نامزد برای جانشینی ابراهیم رئیسی در انتخابات ریاست‌جمهوری با هم رقابت کنند؛ سیاستمدارانی که پنج نفر آن‌ها اصولگرا هستند و تنها یکی، یعنی مسعود پزشکیان، از نظر سیاسی دیدگاه‌های متفاوتی با دیگران دارد.
اما این افراد چه نگاهی به سیاست خارجی داشته و دارند و باورهایشان در زمینهٔ دیپلماسی چگونه است؟
جلیلی؛ اتکا به خود، مخالف نظم جهانی
سعید جلیلی در دولت محمود احمدی‌نژاد به‌عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی منصوب شد و به مدت حدود شش سال مسئولیت مذاکرات بی‌فرجام هسته‌ای را بر عهده داشت؛ گفتگوهایی که چه در ایران و چه از سوی مذاکره‌کنندگان هسته‌ایِ غربی تحت عنوان «بیانیه‌خوانی» از آن یاد می‌شود.
شاید برای درک ایده‌های سیاست خارجی جلیلی تنها شنیدن بخش کوتاهی از صحبت‌های او در جریان مناظره‌های انتخاباتی سال ۱۴۰۰ کافی باشد؛ جایی که او در خصوص پیوستن ایران به گروه اقدام مالی FATF چنین می‌گوید: «پیوستن به FATF چیزی نیست که لازم باشد بدانیم که به نفع ما هست یا نیست؛ بنده با قاطعیت عرض می‌کنم، امضای کنوانسیون‌ها هیچ فایده‌ای برای کشور ما ندارد و من حاضرم با هر کسی بر سر این موضوع مناظره کنم.»
جلیلی از لزوم گسترش روابط خارجی با کشورهای جنوب در روابط بین‌الملل حمایت می‌کند و مخالف توسعهٔ مناسبات با کشورهای غربی است. او که یکی از مخالفان سفت‌وسخت توافق هسته‌ای موسوم به برجام بوده، از گفتگوهای احیای برجام که توسط معاون و دست‌راست پیشین او یعنی علی باقری کنی صورت می‌گرفت نیز حمایت نکرده است.
آیا مسئلۀ هسته‌ای در انتخابات دوباره نقش‌آفرین خواهد شد؟
قالیباف؛ سیاست خارجی، سهمِ حاکمیت
محمدباقر قالیباف، رئیس کنونی مجلس و شهردار پیشین تهران و سردار قدیم سپاه، احتمالاً ایدئال‌ترین گزینه در حوزهٔ سیاست خارجی برای علی خامنه‌ای است؛ کسی که باور ندارد دولت در این حوزه جایگاه چندانی دارد و آن را سهم حاکمیت می‌خواند. شهردار پیشین تهران در جریان یکی از گفتگوهای انتخاباتی سال ۹۲ در خصوص برنامه دولتش در سیاست خارجی چنین گفته بود:
«کجای قانون اساسی به رئیس دولت اجازه می‌دهد که بگوید اگر پیروز شود، می‌تواند سیاست خارجی را آن‌طور که خودش می‌خواهد پیش ببرد؟ مگر قانون به رئیس‌جمهور اجازه می‌دهد که برای سیاست خارجی تصمیم بگیرد؟»
قالیباف در ادامهٔ مانیفست خود در مورد دیپلماسی می‌گوید: «بر اساس قانون، سیاست خارجی تصمیم متعلق به حاکمیت است. مگر هر دولتی بیاید، می‌تواند بگوید که در عرض چهار سال سیاست خارجی را عوض می‌کنم؟ به نظر من هر کسی که ادعا کرد در صورت پیروزی سیاست خارجی را فلان خواهم کرد، مانند بقیهٔ شعارهایش خواهد بود.»
پیش از این علی خامنه‌ای در جریان افشای فایل صوتی جواد ظریف و انتقادات او از بی‌اختیار بودن وزارت امور خارجه در تصمیمات، رهبر جمهوری اسلامی در یک سخنرانی علنی گفته بود که در جمهوری اسلامی سیاست خارجی نه از سوی وزارت خارجه که از سوی نهادهای «بالادستی» تعیین تکلیف می‌شود.
۲۰ سال دست‌به‌دست شدن پروندۀ هسته‌ای؛ از دیپلمات‌ها تا مهره‌ها
مسعود پزشکیان؛ استمرار سیاست خارجی دولت روحانی
مسعود پزشکیان که در دولت دوم محمد خاتمی به‌عنوان وزیر بهداشت فعالیت می‌کرد، از حامیان توافق هسته‌ای برجام بود. او که سال‌هاست در مجلس شورای اسلامی حضور دارد، چه در صحن علنی و چه در قالب کمیسیون‌های تخصصی بررسی برجام، به‌عنوان یکی از حامیان آن توافق سخنرانی کرده است.
پزشکیان در یکی از آن جلسات و در پاسخ به انتقادات سعید جلیلی از برجام چنین گفته بود:
«ما سیاستمدارانی داشتیم که می‌گفتند تحریم‌ها کاغذپاره هستند و آن‌قدر قطعنامه صادر کنید تا قطعنامه‌دان شما پاره شود. نتیجهٔ آن سیاست‌ها ما را به این‌جا رسانده که این‌همه تحریم شده‌ایم. امروز شورای امنیت، ایالات متحده آمریکا و اروپا ما را تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار داده‌اند؛ حال این‌که ما بگوییم ما آن تحریم‌ها و احکام را قبول داریم یا خیر، فرقی در اصل ماجرا خواهد کرد؟»
پزشکیان همچنین پیش از ثبت‌نام در انتخابات اولویت‌های دولت خود در سیاست خارجی را برقراری ارتباط با تمام دنیا به‌جز اسرائیل عنوان کرده بود.
زاکانی؛ حامی نقش‌آفرینی نیروی قدس سپاه
علیرضا زاکانی، فرمانده پیشین بسیج دانشجویی و نمایندهٔ چند دوره مجلس شورای اسلامی، اکنون در لباس شهردار تهران در انتخابات ریاست‌جمهوری شرکت کرده است؛ مسیری که هرچند یک بار محمود احمدی‌نژاد را به ریاست‌جمهوری رساند، اما بعد از آن تلاش‌های مکرر محمدباقر قالیباف را ناکام گذاشت.
زاکانی که از مخالفان سرسخت توافق هسته‌ای بود، سال‌هاست از عملکرد علی لاریجانی بر سر تصویب برجام در مجلس که آن زمان رئیس پارلمان بود، انتقاد می‌کند.
زاکانی که هویت سیاسی او برآمده از نیروهای سیاسی رادیکال در جمهوری اسلامی است و او را پیشتر با بسیج دانشجویی می‌شناختند، از حامیان نقش‌آفرینی نیروی قدس سپاه در منطقه است. زاکانی در یکی از سخنرانی‌های خود در این باره می‌گوید: «اگر مقاومت در سوریه و عراق و کل منطقه نبود، ما باید در تهران با تروریست‌ها و آدم‌کش‌های داعش روبه‌رو می‌شدیم. ما امنیت خود را مصون همان تلاش‌ها هستیم. صد تا از این برجام‌ها هم نمی‌توانست یک قدم مانع آن‌ها شود.»
زاکانی همچنین در یکی دیگر از گفتگوهای انتخاباتی در سال ۱۴۰۰ ستون فقرات سیاست خارجی دولت خود را شبه‌نظامیان موسوم به «محور مقاومت» خوانده و تأکید کرده بود که باید این محور تقویت شود.
زاکانی در انتخابات ۱۴۰۰ هم شرکت کرده بود، اما مطابق انتظار در پایان به نفع ابراهیم رئیسی کناره‌گیری کرد؛ این بار هم اطمینانی وجود ندارد که شهردار کنونی تهران تا پایان در صحنه باقی بماند.
دستاوردها و ناکامی‌های دیپلماتیک «دولت مطیع» ابراهیم رئیسی
قاضی‌زاده هاشمی؛ کم‌توجه به دیپلماسی
امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی دیگر چهرهٔ تکراری انتخابات ریاست‌جمهوری است که برای دومین دوره متوالی در این رقابت حضور دارد. قاضی‌زاده هاشمی که در حال حاضر ریاست بنیاد شهید را بر عهده دارد، توجه چندانی به سیاست خارجی نداشته و کمتر در سخنرانی‌های او رد و اثری از دیپلماسی دیده می‌شود.
با این حال او در جریان مناظره‌های انتخابات ۱۴۰۰ تحریم نفت را یک فرصت خوانده و مدعی شده بود که در سه سال اول دولت او آثاری از نفت در بودجه دولت مشاهده نخواهد شد.
او که از مخالفان برجام بوده، مذاکره‌کنندگان هسته‌ای را هم به باد انتقاد گرفته بود که «چرا قراردادی امضا کرده‌اند که آمریکا بخواهد به‌راحتی از آن خارج شود».
او همچنین در یکی از برنامه‌های تبلیغاتی‌اش در جریان انتخابات سه سال قبل، از «گره زدن شرایط کشور به بیگانگان» انتقاد کرد و افزود: «ما حتماً به دنبال بداخلاقی در فضای بین‌الملل نیستیم، اما ما به جای تبعیت از دولت‌های بیگانه، بر اساس تفکرات دینی خود کشور را مدیریت کنیم. ما نمی‌خواهیم دستورات بیگانگان را اجرا کنیم.»
پورمحمدی؛ کمی ناشناخته، کمی میانه‌رو
مصطفی پورمحمدی، دبیرکل جامعه روحانیت مبارز در طول سال‌های اخیر، بیشتر به سمت جریان میانه‌رو سوق پیدا کرده و خروجی آن را می‌توان در سِمت‌هایی که در طول دو دهه اخیر داشته، مشاهده کرد. او در دولت نخست محمود احمدی‌نژاد به مدت سه سال وزیر کشور بود اما در نهایت با او اختلاف پیدا کرد و احمدی‌نژاد پیش از انتخابات مناقشه‌برانگیز سال ۸۸ پورمحمدی را برکنار کرد.
پورمحمدی که همواره پیشینه اصولگرایی داشته، در دولت اول حسن روحانی هم به مدت چهار سال وزیر دادگستری بود و از برجام هم حمایت می‌کرد. او هم مانند بسیاری در جمهوری اسلامی از کلیشه‌های رایجی چون «آمریکا در حال افول است» و «سیر تحولات منطقه به ضرر اسرائیل و به سود ایران در حال تغییر است» بسیار گفته است.
با این حال پورمحمدی در جریان انتخابات مجلس خبرگان رهبری که اسفند ماه سال گذشته برگزار شد، ردصلاحیت شد و نتوانست در انتخابات شرکت کند. او که همچون ابراهیم رئیسی یکی از اعضای «هیئت مرگ» در اواخر دهه شصت خورشیدی و دخیل در اعدام هزاران زندانی سیاسی و عقیدتی بوده، دلیل ردصلاحیت خود را حمایتش از برجام عنوان کرده بود.
رادیو فردا
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید