“آبان ۹۸”از یک سو در ذهن مردم با کشتار و سرکوب خونین اعتراضات سراسری گره خورده و از سوی دیگر برای دولت‌های جمهوری اسلامی تبدیل به یک تابو شده است؛ “تابوی افزایش قیمت بنزین“. حال ظاهرا دولت پزشکیان قصد شکستن این تابو را دارد.

ویدیویی ۵۷ ثانیه‌ای از سخنان مسعود پزشکیان، رییس جمهوری جدید ایران منتشر شده که در آن به سادگی ادعا می‌کند که قیمت پایین بنزین در ایران “نه با منطق جور است و نه با علم اقتصاد.” او در بخشی از این ویدیوی کوتاه می‌گوید: «من (به عنوان دولت) پول گندم، پول دارو و پول نهاده و حقوق بازنشسته‌ها را ندارم، اما بنزین دلار ۵۰ تومان را می‌فروشم ۱۰تومان. کدام منطقی این را از ما قبول می‌کند که ما داریم این کار را می‌کنیم؟»

این استدلال به ظاهر بسیار ساده و روشن است اما مشکلش همان “سادگی” آن است. کارشناسان و روزنامه‌نگاران حوزه اقتصادی سخنان پزشکیان را تحلیل کرده و اغلب به “سادگی” استدلال او ایراد گرفته‌اند.

سایت جماران از قول دکتر وحید شقاقی شهری، اقتصاددان، ساده‌انگاری مسائل پیچیده اقتصادی از سوی رییس جمهور را مورد انتقاد قرار داده است. شقاقی شهری در این گفت و گو با اشاره به قیمت بنزین در کشورهای همسایه و تایید پایین بودن قیمت آن در ایران به متغیرهایی اشاره کرده که در مورد قیمت بنزین باید به آنها توجه شود، از جمله “کیفیت خودروهای داخلی و میزان مصرف سوخت خودروها، دستمزد پرداختی به مردم، قیمت سایر اقلام انرژی و جایگزین بنزین نظیر گاز، میزان بالای اشتغال اثرپذیر از قیمت بنزین طی سال‌های اخیر نظیر افراد شاغل در اسنپ، تورم بالای ۴۰ درصد در هفت سال اخیر و تضعیف شدید قدرت خرید ایرانیان و نیز توزیع عادلانه یارانه انرژی در کشور”.

این اقتصاددان سپس تاکید کرده که تنها افزایش قیمت بنزین بدون در نظر گرفتن این متغیرها، جز بالا رفتن نگرانی در جامعه تاثیر دیگری نخواهد داشت. شقاقی شهری گفته است: «برای تعیین قیمت بنزین در اقتصاد ایران باید مدلی را طراحی کرد که شامل این متغیرها باشند و از حل این مدل چندمتغیره، باید به قیمت بنزین رسید.»

کیفیت پایین خودروهای داخلی

یکی دیگر از نکاتی که  در مسئله قیمت بنزین مورد توجه کارشناسان قرار می‌گیرد، کیفیت پایین خودروهای داخلی و پرمصرف بودن آنها از یک سو و ممنوعیت واردات خودروهای کم مصرف از سوی دیگر است.

پیمان مولوی، اقتصاددان با استفاده از ادبیات پزشکیان در سخنانش نوشته است: «هیچ منطقی وجود ندارد که ما خودرویی که ۱۰ هزار دلار قیمت دارد را در ایران به ۴۰ هزار دلار بخریم. جناب آقای دکتر پزشکیان خیلی چیزها در ایران منطق ندارد! دلیل منطقی نبودن مردم نیستند سیاست‌های دولت و مجلس در سال‌های اخیر بوده است.»

احسان بداغی، روزنامه‌نگار نیز ضمن تایید درست بودن عرضه بنزین به قیمت فوب خلیج فارس، در شبکه‌های اجتماعی نوشته است: «این منطق درست درباره عرضه بنزین به قیمت فوب خلیج فارس دو بخش ناگفته دیگر هم دارد؛ اول اینکه دولت باید قدرت خرید جامعه را هم به همان سطح نزدیک کند. دوم هم اینکه واردات و قیمت خودرو در کشور آزاد شود. غیر از این عرضه بنزین به قیمت آزاد، زدن جیب مردم است.»

واردات خودرو که بسیاری از ناظران آن‌ را “مافیا” می‌خوانند، مخالفانی دارد که استدلال می‌کنند این خودروها نیازمند تعمیر و نگهداری مداوم و تعویض‌شدن بسیاری از قطعات یدکی هستند. آن‌ها با استناد به این موارد، واردات خودرو به ایران را “غیراقتصادی” می‌نامند.

ایران خودرو و سایپا از بزرگترین خودروسازان در جمهوری اسلامی هستند که از سوبسید‌های دولتی نیز بی‌بهره نیستند. آنها حدود ۹۰ درصد از کل خودروهای کشور را تولید می‌کنند و دولت بین ۱۴ تا ۱۶ درصد از سهام این دو شرکت را در اختیار دارد.

اخیرا دولت اعلام کرد به شرط اینکه خودرو مدل ۲۰۱۹ به بالا و دارای استانداردهای کشورهای اروپایی باشد، واردات خودرو برای تمامی شهروندان ایران امکان‌پذیر است. کارشناسان اما می‌گویند موانع واردات خودرو به قدری زیاد است که حتی این مصوبه هم تنها منجر به واردات خودرو توسط “قشری خاص” خواهد شد و تاثیر چندانی بر قیمت بالای خودروهای بی کیفیت داخلی نخواهد داشت.

تورم بالا و قدرت خرید پایین مردم 

انتقاد دیگری که به سخنان پزشکیان شده، نادیده گرفتن قدرت خرید پایین مردم است. دکتر شقاقی شهری در این مورد به سایت جماران گفته است: «قدرت خرید ایرانیان طی هفت سال اخیر به شدت سقوط کرده و بیش از ۳۰ درصد خانوارهای ایرانی به طبقه فقیر و کم درآمد سقوط کرده‌اند، بیش از یک و نیم میلیون نفر در اسنپ و دیگر تاکسی‌های اینترنتی مشغول به کار هستند، قیمت بنزین بصورت مستقیم روی قیمت تمام کالاها و خدمات اثرگذار است.»

احسان پرنیان، روزنامه‌نگار نیز در شبکه‌های اجتماعی نوشته است: «آقای رئیس جمهور افزایش قیمت بنزین دم دستی ترین راه حل برای کسری ناترازی بنزین آنهم بصورت موقت است! در شرایط تورمی شدید فعلی، شوک افزایش قیمت بنزین مانند گیوتین کمر خم شده اقتصاد را از وسط دو نیم خواهد کرد!»

مصرف بالای بنزین و قیمت پایین آن

رسانه‌های دیگر از منظر متفاوتی سخنان پزشکیان را مورد بررسی قرار داده‌اند. از جمله روزنامه اعتماد به مصرف بالای بنزین در ایران اشاره کرده و نوشته است: «بنا بر آمارهای موجود، مصرف سرانه بنزین در سه سال گذشته دو برابر شده و ۸۵ درصد از سبد سوخت بخش حمل و نقل سبک کشور در حوزه بنزین است. »

به نوشته این روزنامه در حالی که بر اساس قانون توسعه حمل‌ونقل و مدیریت مصرف سوخت، مصرف سرانه بنزین در ایران باید به روزانه ۰/۷ لیتر برای هر نفر برسد، هم‌اکنون این رقم دوبرابر شده و به ۱/۴ لیتر در روز برای هر نفر رسیده است.

در ادامه گزارش اعتماد قیمت پایین بنزین، یکی دیگر از دلایل مصرف بالای آن عنوان شده و آمده است: «شرایط تورمی کشور به سمتی رفته که قیمت تعیین شده ۱۵۰۰ تومان برای بنزین سهمیه‌ای و ۳۰۰۰ تومان برای بنزین آزاد، از خیلی کالاهای دیگر پایین‌تر است و به گفته برخی کارشناسان، استفاده از ماشین شخصی را “به‌صرفه‌تر” کرده. از آن سو، شرایط حمل و نقل عمومی در شهرهای بزرگ به تناسب جمعیت آنها رشد چندانی نداشته و با تنگنای شدید منابع روبه‌رو است.»

نویسنده این گزارش همچنین گسترش تاکسی‌های اینترنتی به عنوان شغل دوم را یکی دیگر از معلول‌های قیمت پایین بنزین دانسته که باعث افزایش ترافیک در شهرهای بزرگ مانند تهران شده و نوشته این مسئله  “سرگیجه بزرگی در ورود خودروهای شهرستان به تهران ایجاد کرده و شلوغی و ازدحام و دعوا بر سر منابع را در پایتخت بیشتر کرده است”.

نویسنده این گزارش تصریح کرده که تک نرخی شدن بنزین و بالا رفتن قیمت آن باید کارشناسانه و با در نظر گرفتن همه زوایا انجام شود. به عقیده او در این صورت حتی علیرغم اعتراضات خیابانی می‌توان این مسئله را مدیریت کرد “چنانکه در همین کشور همسایه، یعنی ترکیه این اتفاق افتاد و دولت تبعات اجتماعی آن را هم پذیرفت و به‌رغم اعتراض‌های خیابانی، روی تصمیم خود پافشاری کرد”.

در پایان، نویسنده این گزارش فهرستی از اقداماتی را ردیف کرده که باید هم زمان یا حتی پیش از گران‌کردن بنزین انجام شوند، از جمله: «از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، توسعه ناوگان حمل‌ونقل همگانی، متنوع‌سازی سبد سوخت با حمایت از سوخت‌های جایگزین از جمله CNG، ورود خودروهای برقی به چرخه ناوگان حمل‌و‌نقل، توسعه شبکه حمل‌ونقل ریلی، آموزش و فرهنگسازی مدیریت مصرف سوخت و ارتقای استاندارد تولید خودرو و موتورسیکلت.»

دویچه وله