وضع اینترنت در ایران از هر زمان دیگری وخیم‌تر شده است. کسب‌وکارهای بسیاری به اینترنت وابسته است که اکنون شرایط دشواری را می‌گذرانند. فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و علمی به دیوار فیلترینگ، کندی و نابسامانی اینترنت برمی‌خورد. فضای جامعه مملو از ناامیدی نسبت به وعده‌هایی است که مسعود پزشکیان، رئیس جمهور ایران در برخورد با فیلترینگ در طول مبارزات انتخاباتی‌اش داد.

مهدی طباطبایی، معاون ارتباطات و اطلاع رسانی دفتر ریاست جمهوری روز سه‌شنبه ۱۷ مهر بار دیگر وعده اینترنت پرسرعت و برداشتن فیلترینگ را داد. او گفت: «مسأله ساماندهی و ارتقای سرعت اینترنت و رفع فیلترینگ در یک مسیر قانونی و منطقی حل و انتظارات به حق جامعه برآورده خواهد شد.» این سخنان واکنشی بود به خشم کاربران از حرف‌های روز گذشته ستار هاشمی، وزیر ارتباطات.

او روز دوشنبه درباره علت کندی “این روزهای” اینترنت در ایران مدعی شد که “شرایط موجود این روزها باعث افزایش حجم محتواهای تولید و بروز اختلالات شبکه اینترنت در سراسر دنیا شده است.” اشاره او به نگرانی مردم از احتمال بروز جنگ میان اسرائیل و جمهوری اسلامی است که اخبار مبهم و غیرشفاف رسانه‌های حکومتی به آن بیشتر دامن زده است.

هاشمی این سوال خبرنگاران را بی پاسخ گذاشت که “منظور از حل مشکل فیلترینگ، رفع فیلتر است یا صرفا برخورد با فروش فیلترشکن”؟ او در طفره از جوابی صریح گفت: «امروز فیلترشکن‌هایی که از مبادی غیرمجاز در کشور استفاده می‌شوند، باعث ایجاد آلودگی در زیرساخت‌های شبکه کشور شده … و اصولا بخشی از مشکلات ما در کیفیت شبکه نیز به واسطه فیلترشکن‌‌هایی است که مورد استفاده قرار می گیرد.»

“اولین پاشنه ‌‌‌آشیل پزشکیان”

سخنان وزیر ارتباطات ایران با خشم و تمسخر بسیاری روبرو شد. سایت خبری رویداد ۲۴ از معاون ارتباطات و اطلاع رسانی دفتر ریاست جمهوری و “دیگر افراد نزدیک به رئیس‌‌جمهور” پرسیده که تمهیدات دولت برای حل “منطقی و قانونی” معضل اینترنت در ایران چیست و چرا شهروندان نباید از ‌آن اطلاع داشته باشند. رویداد ۲۴ نوشته: «چرا دولت در این زمینه از ادبیات و گفتار روشن و شفافی استفاده نمی‌کند.»

کانال تلگرامی “صدای تهران” نوشت برخلاف انتظاری که از پزشکیان می‌رفت، او در اولین حضور در شورای عالی فضای مجازی “حرفی درباره برداشتن فیلترینگ نزد و فقط به مقابله با فیلترشکن‌فروشی دستور داد.”

منتقدان می‌گویند کافی است تا دولت به جای جنجال بر سر رفع “غائله فیلترشکن‌فروشی” خود فیلترینگ را بردارد، تا مسئله “فیلترشکن‌فروشی” خودبه‌خود حل شود. برخی کارشناسان حتی از معضل اینترنت به عنوان “اولین پاشنه آشیل” دولت پزشکیان نام برده‌اند.

محمد رهبری، پژوهشگر شبکه‌های اجتماعی گفته است وضعیت اینترنت در یک ماه اخیر “نه‌تنها بهتر نشده که بدتر هم شده” است. او با اشاره به نارضایتی شدید در جامعه که می‌تواند “هواداران آقای پزشکیان را ناامید کند”، می‌گوید: «مساله اینترنت می‌تواند به اولین پاشنه آشیل دولت تبدیل شود.»

وعده‌های قبلی و عملکرد کنونی

از جمله وعده‌های پزشکیان در تبلیغات انتخاباتی خود، سامان دادن به وضع اینترنت و برداشتن محدودیت‌ها بود. او گفته بود: «من به ریاست برسم، قطع به یقین در رابطه با ممنوعیت‌هایی که گذاشته شده و باعث عصبانیت کاربران شده و باعث شده خیلی از شغل‌ها تخریب شود، برخورد خواهم کرد و با قاطعیت جلوی آن خواهم ایستاد».

اما رئیس دولت چهاردهم در اولین حضورش در جلسه شورای‌عالی فضای مجازی، به جای آن که گامی برای رفع فیلترینگ بردارد، تنها دستور داد وضعیت اینترنت در ایران “بررسی” شود.

روزنامه شرق در واکنش به رئیس جمهور نوشت: «اگر قرار است تازه مسئولان مربوطه به بررسی وضعیت اینترنت بپردازند و آن را گزارش دهند، پس چرا او در کارزارهای انتخاباتی‌اش روی این نقطه دست گذاشت که از وضعیت اسف‌بار اینترنت باخبر است و اگر رئیس‌جمهور شود، با سیاست‌گذاری مشخص جلوی محدودیت‌های اینترنتی و فیلترینگ بدون ضابطه را می‌گیرد؟»

کیفیت اینترنت ایران روی خط قرمز

شرق در گزارشی که دوشنبه ۱۶ مهر منتشر شد، به سه گزارش انجمن تجارت الکترونیک تهران اشاره کرد که با ارائه مستندات “مورد تأیید کارشناسان فنی و شبکه” هشدار داده‌ “وضعیت کیفیت اینترنت ایران روی خط قرمز است”. این انجمن تاکید کرده است که “برای زنده‌ماندن اقتصاد دیجیتال در کشور باید سریع‌تر برای این شرایط راه‌حلی در نظر گرفته شود”.

انجمن تجارت و الکترونیک تهران راهکارهایی نیز برای خروج از این شرایط ارائه داده است که از جمله آنها “بهبود معماری فنی” و افزایش پهنای باند اینترنت کشور، به رسمیت شناختن “حق دسترسی به اینترنت بین‌الملل به عنوان حقوق غیرقابل سلب شهروندی” و اصلاح قوانین فیلترینگ است.

این انجمن گام‌های معینی را برشمرده است، از جمله “متوقف‌کردن فیلترینگ هوشمند، ممنوعیت مسدودیت بر اساس IP یا یک سرویس‌دهنده به صورت سراسری، ممنوعیت فیلترینگ سایت‌های ایرانی دارای مجوز، یکسان‌سازی قوانین میزبانی داخل و خارج از کشور، اصلاح ساختار کمیته مصادیق مجرمانه، بازنگری در لیست سایت‌های فیلترشده”.

شرق به نقل از یکی از دست‌اندرکاران که نخواسته نامش فاش شود، نوشت “بخشی از مشکل این است که هنوز افرادی در شورای‌عالی فضای مجازی و کمیته فیلترینگ از بدنه دولت نیستند و به خاطر تفاوت دیدگاه با دولت اجازه حل برخی مسائل را نمی‌دهند.” به گفته او اگر دولت بخواهد محدودیت اینترنت و فیلترینگ را واقعا حل کند، “با چالش اساسی روبه‌روست.”

دویچه وله