پس از ۱۳ سال جنگ داخلی، گروه‌های مسلح مخالف دولت سوریه فرصتی برای تضعیف قدرت بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، احساس کردند. حدود شش ماه پیش، آن‌ها برنامه‌ای برای یک حمله بزرگ به ترکیه اطلاع دادند و به گفته دو منبع آگاه از این برنامه‌ریزی‌ها، احساس کردند ترکیه به طور ضمنی با آن موافقت کرده است.
عملیات که کمتر از دو هفته پیش آغاز شد، با موفقیت سریع در دستیابی به هدف اولیه‌اش – تصرف دومین شهر بزرگ سوریه، حلب – تقریباً همه را شگفت‌زده کرد. مخالفان پس از آزادسازی حلب در کمتر از یک هفته به دمشق رسیدند و در روز یکشنبه به پنج دهه حکومت خانواده اسد پایان دادند.
پیشروی برق‌آسا به دلیل هم‌زمانی تقریباً کامل عوامل به نفع نیروهای مخالف اسد امکان‌پذیر شد: ارتش او دچار تضعیف روحیه و خستگی شدید شده بود؛ متحدان اصلی او، ایران و حزب‌الله لبنان، به دلیل درگیری با اسرائیل به شدت تضعیف شده بودند؛ و دیگر حامی نظامی کلیدی او، روسیه، دچار حواس‌پرتی و کاهش علاقه به درگیری شده بود.
یک دیپلمات منطقه‌ای و یک عضو مخالفان سوریه به خبرگزاری رویترز گفتند، شورشیان نمی‌توانستند بدون اطلاع اولیه به ترکیه عملیات را پیش ببرند. ترکیه از روزهای ابتدایی جنگ از مخالفان سوریه حمایت کرده و نیروهایی در شمال غرب سوریه مستقر کرده است. این کشور همچنین از برخی از گروه‌های شورشی که قصد شرکت در عملیات را داشتند، از جمله “ارتش ملی سوریه” (SNA)، حمایت می‌کند، هرچند که بزرگ‌ترین جناح در این اتحاد، یعنی “هیئت تحریر الشام” (HTS)، را یک گروه تروریستی می‌داند.
به گفته دیپلمات مذکور، طرح جسورانه شورشیان ایده هیئت تحریر الشام و رهبر آن، احمد الشرع، معروف به “ابومحمد الجولانی”، بود.
به دلیل ارتباطات قبلی الجولانی با القاعده، او توسط واشنگتن، اروپا و ترکیه به عنوان یک تروریست شناخته شده است.
با این حال، طی یک دهه گذشته، هیئت تحریر الشام (HTS)، که پیش‌تر به عنوان جبهه النصره شناخته می‌شد، تلاش کرده است تا تصویر خود را تعدیل کند. این گروه در حالی که یک شبه‌دولت در اطراف ادلب اداره می‌کرد، به گفته کارشناسان، مالیات‌هایی از فعالیت‌های تجاری و مردم این منطقه دریافت می‌کرد.
دولت رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، که در سال ۲۰۲۰ با روسیه برای کاهش درگیری‌ها در شمال غرب سوریه توافق کرد، مدت‌ها با یک حمله بزرگ از سوی شورشیان مخالف بود، زیرا می‌ترسید این اقدام موج جدیدی از پناهجویان را به سمت مرزهای ترکیه روانه کند.
با این حال اوایل امسال شورشیان حس کردند که موضع آنکارا در برابر اسد سخت‌تر شده است. به گفته منابع، این تغییر پس از آن رخ داد که اسد تلاش‌های مکرر اردوغان برای پیشبرد یک راه‌حل سیاسی برای بن‌بست نظامی که سوریه را میان رژیم و گروه‌های شورشی مختلف با حامیان خارجی متعدد تقسیم کرده، رد کرد.
منبعی از مخالفان سوری به رویترز گفت که شورشیان پس از شکست تلاش‌های آنکارا برای تعامل با اسد، جزئیات برنامه‌ریزی خود را به ترکیه نشان دادند.
پیام شورشیان این بود: “آن مسیر دیگر برای سال‌ها کار نکرده است – پس مسیر ما را امتحان کنید. شما نیازی به انجام کاری ندارید، فقط مداخله نکنید.”
رویترز نتوانست ماهیت دقیق این ارتباطات را تعیین کند. هادی البحره، رئیس مخالفان سوریه در خارج از کشور که به رسمیت شناخته شده‌اند، هفته گذشته به رویترز گفت که HTS و ارتش ملی سوریه (SNA) پیش از این عملیات برنامه‌ریزی “محدودی” با هم داشتند و توافق کرده بودند که “همکاری داشته باشند و با یکدیگر درگیر نشوند”. وی افزود که ارتش ترکیه شاهد اقدامات و مباحثات گروه‌های مسلح بوده است.
هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، روز یکشنبه در دوحه گفت که تلاش‌های اخیر اردوغان برای رسیدن به توافق با اسد شکست خورد و ترکیه “می‌دانست که چیزی در حال وقوع است.”
با این حال، نوح ییلماز، معاون وزیر امور خارجه ترکیه، روز شنبه در یک کنفرانس درباره مسائل خاورمیانه در بحرین گفت که آنکارا پشت این حمله نبوده و موافقتی نیز ارائه نکرده است و نگرانی خود را درباره بی‌ثباتی اعلام کرد.
وزارتخانه‌های امور خارجه و دفاع ترکیه به طور مستقیم به سوالات رویترز درباره تفاهم احتمالی HTS و آنکارا در رابطه با عملیات حلب پاسخ ندادند. در پاسخ به پرسش‌هایی درباره آگاهی ترکیه از آمادگی‌های میدانی، یک مقام ترکیه‌ای به رویترز گفت که HTS “دستورات یا هدایت را از ما دریافت نمی‌کند و عملیات‌های خود را نیز با ما هماهنگ نمی‌کند.”
این مقام افزود: “از این نظر، نمی‌توان گفت که عملیات در حلب با تأیید یا چراغ سبز ترکیه انجام شده است.” آژانس اطلاعاتی ترکیه (MIT) نیز بلافاصله به درخواست برای اظهارنظر پاسخ نداد.
رویترز نتوانست نماینده‌ای از HTS را برای اظهار نظر پیدا کند.
آسیب‌پذیری
شورشیان زمانی حمله کردند که اسد در آسیب‌پذیرترین وضعیت خود بود. متحدان نظامی او، شامل روسیه، ایران و حزب‌الله لبنان، که درگیر جنگ‌هایی در مناطق دیگر بودند، نتوانستند نیروی قاطعی را که سال‌ها از او حمایت کرده بود، بسیج کنند.
نیروهای مسلح ضعیف سوریه قادر به مقاومت نبودند. یک منبع از رژیم اسد به رویترز گفت که تانک‌ها و هواپیماها به دلیل فساد و غارت، بدون سوخت مانده بودند، که این موضوع نشان‌دهنده‌ی تا چه حد فرسوده‌شدن دولت سوریه است.
این منبع، که به دلیل ترس از تلافی‌جویی خواست نامش فاش نشود، گفت که در طول دو سال گذشته، روحیه در ارتش به شدت تضعیف شده بود.
آرون لوند، یکی از اعضای اندیشکده «Century International» که بر مسائل خاورمیانه متمرکز است، گفت که ائتلافی که به رهبری HTS شکل گرفته بود، قوی‌تر و منسجم‌تر از هر نیروی شورشی دیگری در طول جنگ بود. “بخش زیادی از این موفقیت به دلیل ابومحمد الجولانی است.” اما او تأکید کرد که ضعف رژیم عامل تعیین‌کننده بود.
او گفت: “بعد از اینکه آن‌ها حلب را به این شکل از دست دادند، نیروهای رژیم هرگز نتوانستند خودرا بازیابی کنند و هر چه شورشیان بیشتر پیشروی کردند، ارتش اسد ضعیف‌تر شد.”
سرعت پیشروی شورشیان، که با تصرف حما در روز پنجشنبه ۵ دسامبر و سقوط حمص در روز یکشنبه یا حوالی آن هم‌زمان با از دست رفتن دمشق توسط نیروهای دولتی همراه بود، فراتر از انتظارات بود.
بسام الکواطلی، رئیس حزب لیبرال سوریه، یک گروه کوچک مخالف که در خارج از سوریه مستقر است، گفت: “یک فرصت زمانی وجود داشت، اما هیچ‌کس انتظار نداشت که رژیم به این سرعت فرو بپاشد. همه انتظار کمی مقاومت داشتند.”
یک مقام آمریکایی، که خواست نامش فاش نشود، گفت که در حالی که واشنگتن از حمایت کلی ترکیه از شورشیان آگاه بود، از هرگونه تأیید ضمنی ترکیه برای عملیات حلب اطلاعی نداشت. شورای امنیت ملی کاخ سفید فوراً به درخواست برای اظهار نظر درباره نقش ترکیه پاسخ نداد.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب ایالات متحده، روز یکشنبه گفت که رها کردن اسد توسط روسیه به سقوط او منجر شد و افزود که مسکو اصلاً نباید از او حمایت می‌کرد و سپس به دلیل جنگ در اوکراین، که اصلاً نباید آغاز می‌شد، علاقه خود را از دست داد.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، روز یکشنبه به نقش کشورش در تضعیف حزب‌الله اشاره کرد. منابع به رویترز گفتند که حزب‌الله روز شنبه نیروهای باقی‌مانده خود را از سوریه خارج کرد.
پیامدهای غزه
منابع آگاه از استقرار نیروهای حزب‌الله می‌گویند که این گروه تحت حمایت ایران، که در اوایل جنگ داخلی سوریه از اسد حمایت کرده بود، طی سال گذشته بسیاری از نیروهای نخبه خود را از سوریه خارج کرده تا از این گروه در درگیری با اسرائیل حمایت کند – جنگی که از درگیری غزه به مناطق دیگر کشیده شد.
اسرائیل ضربات سنگینی به حزب‌الله وارد کرد، به‌ویژه پس از آغاز حمله‌ای در سپتامبر که منجر به کشته‌شدن حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله، و بسیاری از فرماندهان و نیروهایش شد.
حمله شورشیان در سوریه در همان روز آغاز شد که آتش‌بسی در درگیری لبنان در ۲۷ نوامبر برقرار شد. منابع آگاه از اوضاع حزب‌الله به رویترز گفتند که این گروه تمایلی به درگیرشدن در نبردهای بزرگ در سوریه نداشت، زیرا تمرکز خود را بر آغاز مسیر طولانی بازیابی پس از این ضربات شدید گذاشته بود.
برای اتحاد شورشیان، خروج حزب‌الله از سوریه یک فرصت ارزشمند فراهم کرد. منبعی از مخالفان سوری گفت: “ما فقط یک نبرد عادلانه میان خودمان و رژیم می‌خواستیم.”
سقوط اسد یک ضربه بزرگ به نفوذ ایران در خاورمیانه است که به سرعت پس از کشته‌شدن نصرالله و آسیب‌های واردشده توسط اسرائیل به حزب‌الله رخ داد.
از سوی دیگر، ترکیه اکنون به نظر می‌رسد که قدرتمندترین بازیگر خارجی در سوریه است، با نیروهایی مستقر در خاک این کشور و دسترسی به رهبران شورشی.
اهداف ترکیه علاوه بر تأمین بازگشت پناهندگان سوری، شامل مهار قدرت گروه‌های کرد سوری است که مناطق وسیعی از شمال شرق سوریه را کنترل می‌کنند و از سوی ایالات متحده حمایت می‌شوند. آنکارا این گروه‌ها را تروریست می‌داند.
به عنوان بخشی از حمله اولیه، ارتش ملی سوریه (SNA) که تحت حمایت ترکیه است، بخش‌های وسیعی از قلمرو، از جمله شهر تل رفعت، را از نیروهای کرد تحت حمایت ایالات متحده تصرف کرد. روز یکشنبه، یک منبع امنیتی ترکیه اعلام کرد که شورشیان پس از عقب‌راندن مجدد کردها، وارد شهر منبج در شمال شدند.
بی‌یرول باشکان، دانشمند علوم سیاسی مستقر در ترکیه و پژوهشگر سابق مؤسسه خاورمیانه، گفت: “ترکیه بزرگ‌ترین برنده خارجی در اینجا است. اردوغان در اینجا در سمت درست – یا حداقل برنده – تاریخ قرار گرفت، زیرا نیروهای نیابتی او در سوریه پیروز شدند.”
خبرگزاری رویترز
از: ایران امروز
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید